Pîvok
Pîvok, pirpizêk، Pîşok (Crocus) ji famîleya sosinan (Iridaceae) kulîlkek e. Ango ji malbata ku berfî, leylank, sosin, pîvaz û lale dikevînê. Malbata zembeqan jî dibêjin. Li Kurdistan, rojhilata navîn, Ewropa û bakurê Afrîkayê gelek tê dîtin. 89 cureyên wê hene.
Cureyên wê yên li Kurdistanê yên sereke
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]- Pîvoka cotyaran, pîvoka payîzê
- Pîvoka zozanan, pîvoka biharê
Wekî xurdemeniyek
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]Dibêjin ev kulîlk ji Alpên Swîsreyê belav bûye, ango welatê wê yê herî kevn Çiyayên Alpan e. Kokên wê bi xavî an pijandî tên xwarin. Xwarina wê jî çêdikin. Li hin deveran ard (arvan) bi kokên wê werdikin, di nava rûn de diqelînin û dixwin. Li Gurcistanê girara wê (pîlaw) û herwiha şorbeya wê jî çêdikin.
Zeferan (crocus sativus) jî cureyeke pîvokê ye ku di pêjgeha kurd de cihê wê heye. Herwiha li Hindistan, Îran û welatên ereb jî zeferan gelek tê bikaranîn. Li Tirkiyeyê jî toza zeferanê bikartînin.
Divê mirov jibîr neke, hin riwekên dişibin pîvokê hene ku dikarin ziyanê bidin tenduristiya mirov. Bo mînak pîvoka bejî yan pîvoka bêyom heye ku bi latînî jê re colhicum dibêjin, bijehr e. Mixabin li Kurdistanê zarok bêî zanebûn vê cureyê bijehr dixwin, bi jehrê dikevin.
Taybetiyên pîvokê
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]Riwekek herdemî ye, ango heger bê çandin di kîjan werzê de be, aj dide. Lê ji bo ew bijî axa çiyayî, sar û berfî pêwîst e.
Li Kurdistanê bi biharê û payîzê aj didin. Pelên wê rengên cuda de ne, lê pirranî mor, zer, spî û binefşiya vekirî ne. 88 cureyên wê hatine peyitandin û tomarkirin.
Rêzkirina cureyên wê, gorî Mathew
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]Brian Mathew sala 1982'yan 80 cure û 8 variyantên cureyan tomar kiriye, (bi latînî):
- Binekom Crocus
- Malbat Crocus
- Cure Verni
- Cure Scardici
- Cure Versicolores
- Cure Longiflori
- Crocus longiflorus, Crocus nudiflorus, Crocus serotinus, Crocus niveus, Crocus goulimyi, Crocus ligusticus** (syn. Crocus medius hort, non Balbis) (Mariotti, 1988)
- Cure Kotschyani
- Cure Crocus
- Crocus sativus, Crocus pallasii, Crocus thomasii, Crocus cartwrightianus, Crocus moabiticus, Crocus oreocreticus, Crocus asumaniae, Crocus hadriaticus, Crocus mathewii* (Kerndorff & Pasche, 1994), Crocus naqabensis* (Al-Eisawi, 2001)
- Malbat Nudiscapus
- Cure Reticulati
- Crocus reticulatus, Crocus veluchensis, Crocus cvijicii, Crocus dalmaticus, Crocus sieberi, Crocus robertianus, Crocus cancellatus, Crocus hermoneus, Crocus abantensis, Crocus angustifolius, Crocus ancyrensis, Crocus gargaricus, Crocus sieheanus, Crocus rujanensis* (Randjelović & al., 1990), Crocus herbertii* (B.Matthew, 2009)
- Cure Biflori
- Crocus biflorus, Crocus chrysanthus, Crocus almehensis, Crocus danfordiae, Crocus pestalozzae, Crocus aerius, Crocus cyprius, Crocus hartmannianus, Crocus adanensis, Crocus leichtlinii, Crocus caspius, Crocus kerndorffiorum* (Pasche, 1993), Crocus wattiorum* (Mathew, 1995; 2000), Crocus nerimaniae* (Yüzbasioglu & Varol, 2004)
- Cure Orientales
- Cure Flavi
- Crocus flavus, Crocus antalyensis, Crocus olivieri, Crocus candidus, Crocus vitellinus, Crocus graveolens, Crocus hyemalis, Crocus paschei* (Kerndorff, 1993)
- Cure Aleppici
- Cure Carpetani
- Cure Intertexti
- Cure Speciosi
- Cure Laevigati
- Cure Reticulati
- Malbat Crocus
- Binekom Crociris
Xasbaxçeya pîvokê
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]-
Formeke kûlîlka pîvokê
-
Hin cureyên wê
-
Crocus vernus
-
Li Kurdistanê gelek in
-
Cureyên wê gelek in
-
Crocus carpetanus
Çavkanî
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]- S. I. Ali, Brian Mathew: Crocus. In: Flora of Pakistan - Floraya Pakistanê, Rûpel 202 (online) (ne bi kurdî ye)