Dalida
 |
Dalida | |
|---|---|
 | |
| Jidayikbûn | Iolanda Cristina Gigliotti  17 kanûna paşîn 1933 Qahîre (Kingdom of Egypt) |
| Mirin | 3ê gulana 1987an (54 salî) 18th arrondissement of Paris |
| Sedema mirinê | Drug overdose (Xwekuştin) |
| Cihê goristanê | Montmartre Cemetery |
| Hevwelatî | Îtalya (1933–1961), Fransa (1961–) |
| Pîşe |
|
| Hevjîn |
|
| Partner |
|
| Dê û bav |
|
| Xelat |
|
| Malper | dalida |
 | |
biguhêre - Wîkîdaneyê biguhêre | |
Dalida, bi navê fermî Lolanda Cristina Gigliotti (jdb. 17ê kanûna paşîn 1933an li Qahîre, Misir - m. 3ê gulana 1987an li Parîsê, Fransa), stranbêj û lîstikvana fransî ya bi eslê xwe misrî-îtalî bû. Wê bi stranên wekî Bambino (1956), Come prima (1957), Ciao, ciao bambina (1959), Les Enfants du Pirée (1960), T'aimer follement (1960), Itsi bitsi petit bikini (1960), naskirina navneteweyî dît. Le Temps des Fleurs (1968), Darla dirladada (1970), Paroles, paroles (1973), Gigi l'amoroso (1974), Il venait d'avoir 18 ans (1974), J'attendrai (1975), Besame mucho (1976), Salma ya salama (1977), Laissez-moi danser (1979) û Mourir sur scène (1983) û li çaraliyê cîhanê bi qasî 140 milyon tomar firotine.
Kurtejiyan[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]
Dalida di sala 1933an de li Qahîreyê ji sê zarokên malbateke Îtalî ji dayik bû. Zarokatî û ciwantiya xwe li Misrê derbas kir, bavê wê Pietro Gigliotti (1904-1945) li Opera Qahîreyê wek berpirsyarê konserê (kemana yekem) mijûl bû; diya wê jî, Filomena Giuseppina d'Alba (1904–1971), dirûtinê dikir. Bapîr û dapîra wê, Giuseppe û Rosa Gigliotti, li dora sedsalê ji parêzgeha Catanzaro li Kalabria li başûrê Îtalyayê koçî Misrê kiribûn. Dalida di civata îtalî ya Qahîreyê de mezin bû û li dibistaneke katolîk xwend. Di sala 1951ê de ew yekem car beşdarî pêşbirka bedewiyê dibe. Sê sal şûnda ew wek "Miss Misir" hat hilbijartin û di fîlimên Joseph et ses frères, The Mask of Toutankhamon û A Glass and Cigarette de rolên piştgirî yên piçûk lîst. Di 25ê kanûna pêşîn a 1954an de ji bo bibe lîstikvan çû Parîsê. Ew di du fîlman de wekî lîstikvanê kar kir.
Kariyera stranbêjiyê ya Dalida di 9ê nîsana 1956an de li Salona Muzîkê Olympia li Parîsê bi munasebeta pêşbirkek a jêhatîbûna muzîkê ya ku li ser modela Stranger in Paradise (Etrangère au Paradis) hatibû çêkirin, dest pê kir. Ew ji hêla serokê malê, Bruno Coquatrix, hilberînerê tomar Eddie Barclay û derhênerê bernameya radyoya navdar Europe 1, Lucien Morisse ve hat vedîtin.
Serpêhatin û serkeftinên pêşîn[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]
Edfie Barclay, Dalida bi etîketa xwe ya Barclay Records re îmze kir. Li vir Raymond Lefèvre ji bo tomarên wan bi piranî wekî hevalbendiya orkestrayê hate bikar anîn. Yekeya wê ya pêşîn Madonna / Guitare flamenco / Flamenco bleu / Mon cœur va bû (EP Barclay 70034; li 28ê Tebaxa 1956ê derket).Yekeya duyemîn La violetera / Gitane / Le torrent / Fado (70039) di Kanûn 1956 de bû. Di 8ê Sibata 1957-an de sêyemîn single Bambino / Por favor / Aime-moi / Eh! ben' (70068) li sûkê. Ev tomar bi Orkestraya Lefèvre re li stûdyoya tomarkirina nû ya Barclay li 9 rue Hoche li Parîsê hate çêkirin. Rekor ji Nîsana 1957-an vir ve 31 hefte di nexşeyên fransî de yekem bû. Di 19ê Îlona 1957an de, Dalida bû hunermenda yekem li Fransayê ku ji ber firotina zêdetirî 300,000 kopiyên dîskê (Bambino) dîska zêrîn wergirt.[1] Di sala 1958'an de Dalida wekî "Stranbêja Salê" hat hilbijartin û bi Yves Montand re xelata "Music Hall Bravo" wergirt.
Dalida di sala 1959-an de ji bo Ciao Ciao Bambina, Guitare et Tambourin û ji bo Am Tag, als der Regen kam, ku di pêşbirka hît-parade ya Alman de gihîşt jimareya 1-ê û şeş mehan di nav deh hitên herî serfiraz ên Elmanyayê de bû, Dalida di sala 1959-an de bêtir tomarên zêrîn stend. Dalida di weşanên têkildar de wekî "Qralîçeya Jukebox" hate hesibandin. Tenê di sala 1960 de wê pênc dîskên zêr bi Romantica, T'aimer follement, Les enfants du Pirée, Itsi-Bitsi û Milord bi dest xistin.
Sala 1961 ji bo Dalida saleke din a serkeftî bû. Wê her yek ji bo Last Waltz, Achète-moi un jukebox û Garde moi la dernière danse tomarek zêr wergirt.
Di sala 1964 de Dalida ji bo radyoya Ewropa 1 bi Tour de France re bû. Her şev piştî pêşbirkê wê li ser sehnekê derdiket. Wê li seranserê Fransa ajot û hema hema 3,000 stran got. Di îlona 1964an de Dalida yekem qeyda xwe ya platîn wergirt ku ji deh mîlyon zêdetir tomar hatin firotin. Di sala 1967'an de li Îtalyayê bi "Oscar Canzonissima" wekî stranbêja herî populer hat xelatkirin.
Di sala 1968 de, Charles de Gaulle ji bo xizmetên wê ji bo chansonê fransî, Madalyaya Serokkomarê Fransayê da Dalida. Ew ji bo Commandeur des Arts et des Lettres hate terfî kirin û Xaça Rûmetê ya bi zîvê zêrîn wergirt.
Jiyana taybet[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]
Di 18ê Avrêla 1961 de, di 28 saliya xwe de, Dalida li Parîsê bi Lucien Morisse, yê ku wê keşf kiribû, li Parîsê zewicî. Bi zewaca xwe, wê hemwelatiya fransî wergirt. Zewac piştî çend mehan hilweşiya dema ku Dalida bi wênesaz Jean Sobieski re bar kir. Di Kanûna 1961ê de ew çûye villayek li Montmartreyê ku dîmenê wê li ser Parîsê ye, li wir heta mirina xwe jiya û ji Sobieskî veqetiya.[2]
Di 25 Çileya 1967 de, Dalida û hevalê wê, bestekar û stranbêjê îtalî Luigi Tenco, beşdarî Festîvala Sanremo bûn. Di çalakiyê de pêşî Tenco û piştre jî Dalida strana Ciao amore, ciao gotin. Dema ku jûriyê her du jî nehiştin fînalê, Tenco li otêlê notek xwekujî nivîsand û reklama jûriyê, ne bi hunerî, biryara şermezar kir, û gule berda serê xwe.
Piştî mirina Tenco, Dalida bi depresyonê ket û hewla xwekuştinê da. Dalida bi alîkariya psîkoterapiyê krîz derbas kir. Nivîskar Arnaud Desjardins ku jiyana xwe ji bo olên Rojhilata Dûr terxan kiribû, bû hevalê wê yê nû. Wê bi wî re çû Hindistanê û sê salan bi tena serê xwe li welat geriya da ku xwe bigihîne lênihêrîna rêberek giyanî.
Di sala 1972 de, wênesaz û stranbêj Richard Chanfray bû hevkarê nû yê Dalida. Chanfray di bohemîzma Parîsê de wekî "Count of Saint-Germain" dihat naskirin. Ew bi wî re li girava Korsîka ya Deryaya Navîn dijiya, li wê derê ku Dalida xaniyek ji xwe re ava kiribû. Di sala 1981 de Dalida ji Chanfray veqetiya, yê ku di Tîrmeha 1983’an de xwe kuşt.
Stîla nû ya hunerî[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]
Piştî nêzîkî 15 salan ji hevkariyê bi Eddy Barclay re, Dalida di sala 1970-an de hilberandina tomarên xwe girt û birayê xwe yê piçûk, Bruno Gigliotti (wekî Orlando tê zanîn), wekî hilberîner û rêveberê mijûl kir. Di Mijdara 1971 de, piştî navberek çar salan, wê li Olympia repertuarek nû pêşkêş kir. Ji ber ku derhênerê malê, Coquatrix, piştî çend salan nebûna wê ji karsaziya pêşangehê, li comeback a wê bawer nedikir, ew neçar ma ku kirêya salonê bixwe bide. Performansa wê serkeftinek mezin derket.
Di sala 1973 de wê bi lîstikvan Alain Delon re dueta Paroles, Paroles tomar kir. Ev stran li Fransa, Kanada, Japonya û gelek welatên din bû hit. Di sala 1974-an de wê dîsa bi Gigi l'amoroso û Il venait d'avoir 18 ans, li navxwe û derveyî welêt topên chartan bi dest xist. Wê cara duyemîn "Oscara Cîhanê ya Serkeftina Salê" wergirt. Wê ji bo Le temps des fleurs, Gigi l'amoroso û J'attendrai qeydên zêr wergirtin û di sala 1975-an de ji bo Gigi tomarek platîn jî wergirt. Bi J'attendrai re ew ji sala 1975-an ve derbasî şêwaza dîskoyê bû. Dîsko hits ên din Besame mucho (1976), Laissez-moi danser (1979) û Gigi in Paradisco (1980) bûn.
Di sala 1977 de, Dalida yekem car li New Yorkê li Carnegie Hall çû ser dikê. Di heman salê de wê 20 saliya qonaxa xwe li Olympia pîroz kir. Wê bi Salma Ya Salama re hitek din çêkir, ku wê bi erebî bi şêwaza Raî digot. Loma jî jê re digotin "Stranbêja aştiyê ya ji Misrê". Gera konsera wan a li Misir û Lubnanê heta bîleta dawîn hat firotin.
Di sala 1980 de Dalida li Palais des Sports li Parîsê wek stêrkek kovarê bû mêvan. Di heman salê de, bi helkefta 25 saliya wê ya hunermendiyê, tomareke almasî pêşkêşî wê hat kirin. ZDF çapeke taybet a rêzenivîsa Liedercircus pêşkêşî wê kir, ku wê bi xwe moderatorî kir (bi jêrnivîsa 25 salên Dalida). Di sala 1981-an de serdanek mezin bi pêşandana ku wê li Palais des Sports pêk anîbû dest pê kir. Di salên 1980-an de Dalida xwediyê bestfiroşên din bû, nemaze Mourir sur scène (1983) û Pour te dire je t'aime, guhertoya Frensî ya Stevie Wonder ya I just Called To Say I love You (1984).
Di sala 1983-an de wê navê muzîkê Je n'aime que lui ji bo fîlma The Fighter bi Alain Delon re tomar kir.
Di sala 1986 de, ew li bajarê xwe Qahîreyê ji bo promiyera fîlma Le sixième jour (Roja Şeşemîn) ya Youssef Chahine (li ser bingeha romana nivîskarê franko-libnanî Andrée Chedid) yê Misirî-libnanî hate pîroz kirin, ku tê de rola sereke dilîze.
Mirin[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]
Di 3ê gulana 1987an de saet di 18.00an de Dalida li mala xwe ya Parîsê ji aliyê xizmetkarekî ve mirî hat dîtin. Polîs got ku ew ji ber girtina hebên xewê miribû. Di nameya xatirxwestinê ya 54-salî de tenê hevokek hebû: "Jiyan ji min re neragirbar e - li min biborin." Dalida li goristana Cimetière de Montmartre (Beşa 18) li Parîsê hate veşartin. Li aliyê rastê gorê sindoqek posteyê heye ku tê de hîn gelek heyran dikarin name û gotarên fan biavêjin.
Çavkanî[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]
- ^ Bertrand Dicale, Les chansons qui ont tout changé, 2011, o. S.
- ^ Juliana Tzvetkova: Pop Culture in Europe. ABC-Clio, Santa Barbara 2017, ISBN 978-1-4408-4466-9, S. 26.
| Navneteweyî | |
|---|---|
| Neteweyî | |
| Hunermend | |
| Yên din | |
