Mem û Zîn

Mem û Zîn
Rûpelên yekem ên destnivîsek Mem û Zîn li British Library, Or. 11996, ff. 1v–2r. (1221 PH/1806–1807 PZ)
Nivîskar	Ehmedê Xanî
Şêwe	Destana Evînê
Ziman	Kurdî (Kurmancî)
Dîrok	1692
biguhêre

Mem û Zîn an jî Memozîn pirtûka herî girîng ya Ehmedê Xanî ye. Tê de evîna mezin nav Mem û Zîn tê îfadekirin.

Destana kurd ya neteweyî "Mem û Zîn", bi sedsalan di nav gelê kurd de bi devkî û bi destnivîskî jiyaye. Paşê gelek caran hatiye çapkirin. Cara pêşîn di sala 1919an de li Stembolê; paşê di sala 1947an de li Helebê, 1954 li Hewlêrê, 1957 li Şamê, 1960 li Bexdayê, 1962 li Moskoyê, 1968 li Stembolê, 1988 li Ûrmiyeyê û di 1995an de li Swêdê li bajarê Uppsalayê û Şamê, û di sala 2006an de jî li Dihokê hatiye çapkirin.

"Mem û Zîn", bi tîpên latînî cara pêşîn di sala 1968an de, ji aliyê M. Emîn Bozarslan ve li Stembolê hat çapkirin. Mamoste Bozarslan, bi munasebeta 300 saliya Mem û Zînê, ew bi tîpên latînî û bi şîrovekirineke hêja di sala 1995an de ji nû ve çap kir. Ev çap ji metnê orijînal û ji wergera kurdiya xwerû pêk hatiye.

Wezareta Çandî û Turîzmê ya Komara Tirkiyeyê berhema Ehmedê Xanî ya bi navê "Mem û Zîn" di sala 2010an de da weşandin. Di pirtûkê de, rûpelekî de nivîsa orjînal ya ku bi tîpên erebî ne heye û di rûpela din de beramberê wê bi tîpên latînî bi tirkî û kurdî heye. Ji vê pirtûkê 2.500 heb hate çapkirin. Ji van pirtûkan hinek wê li pirtûkxana bên belavkirin û hinek jî wê bên firotin. Ev cara yekem e ku wezareteke Komara Tirkiyeyê pirtûkekî bi zimanê kurdî amade dike û dide weşandin.

Her wiha nivîskarê kurd Jan Dost jî bi eynî munasebetê ev berhema hêja wergerande ser zimanê erebî û bi şîroveyeke berfireh, ku ew sê caran li paytexta Sûriyê Şam û li Beyrûtê û li Dihokê jî hate çapkirin. Dîsa Jan Dost sala 2007an Mem û Zîn bi kurdiya îro û bi kêş û qafiye nivîsî û tefsîreke berfireh bi kurmancî jê re danî.

Gora Mem û Zînê li Cizîra Botan nû hate restorekirin (2009)

“ 'Ey şah û wezîrê ʼiz-û temkîn

Ez hêvî dikim nekin ʼînadê Derheqê vî menbeʼê fesadê

Lewra ku xwedanê ins û canan Wî xaliqê erd û asimanan,

Roja ewî hubê da hebîban Hingê ewî buxzê da reqîban

Em sorgul in, ew ji bo me xar e Em gencîne ne ew ji bo me mar e

Gul hifzî di bin bi nûkê xaran Gencîne xwedan dibin bi maran

Ger ew nebûya di nêv me hail ʼIşqa me di bû betal û zail'.

”

Pirtûk

• 1992: Li Tirkiyê fîlmek li ser Mem û Zînê ji aliyê Ümit Elçi ve hatiye çêkirin. Şanoya bi navê “Şoreşa Evînê: Trajediya Mem û Zîn” ji aliyê Kemal Mîraudalî ve ji Kermancî Mîanî re hatiye nivîsandin û di adara 2012’an de li Silêmaniyê hatiye çapkirin.
• 1995, 2005: Ehmedê Xanî. Mem û Zîn. Wergerê tîpên latînî û kurdiya xwerû: M. Emîn Bozarslan. Stembol: Weşanên Deng. ISBN: 975-7011-42-8.
• Xanî, Ehmedê (2010). Mem û Zîn. Terciman: Yıldırım, Kadri. Kadri Yıldırım (Çapa 1. baskı). Beyoğlu, Stenbol: Avesta. ISBN 978-605-5585-38-9. OCLC 741546566.
• 2010: Ehmedê Xanî. Mem û Zîn. Şirove û kurdiya îro: Jan Dost. Stembol: Weşanên Avesta|Avesta]]. ISBN: 978-605-5585-42-6.
• 2021: Tîma anîmasyon dê xeta berhemanîna filmê 3D Mem and Zein bi derhêneriya Ferdîn Zareî, derhênerê hunerî Delir Maleki û rêvebirê berheman: Xê Bat Kerîmî, bi bikaranîna teknolojiya herî bilind a cîhanê li Sineyê dest pê bike, paytexta parêzgeha Kurdistanê Îranê dest bi nasandin û şandina vê berhema mezin a wêjeya kurdî bo festîvalên cîhanî kiriye.