Rekonkîsta
Rekonkîsta | |
|---|---|
| |
 | |
| 40°14′Bk 4°14′Ra / 40.24°Bk 4.24°Ra | |
| Dema destpêkirinê |
|
| Dema bidawîbûnê |
|
| Beşdar |
|
| Pêk tê ji |
|
| |
biguhêre - Wîkîdaneyê biguhêre | |
Rekonkîsta an Reconquista (bi spanî, portûgalî, ketelanî û galîsyayî tê wateya "jinûvegirtin") têgîna dîrokî ye ji bo kampanyayên leşkerî yên ku keyên xiristiyan ji sedsala 8an heya 1492an dane meşandin, da ku deverên îberî yên ku ji ber fethên misilmanan winda bûbûn vegerînin.[1]
Dîrok
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]Destpêka Rekonkîsta bi Şerê Covadongayê (718 an 722) ve tê tarîxkirin, ku tê de artêşek astûrî yekem serkeftina xiristiyanan li ser hêzên ereb-berberî ên xelîfetiya emewiyan bi dest xist. Dawiya wê di sala 1492an de bi hilweşîna Padîşahiya Nesrî ya Granadayê ji taca yekbûyî ya Spanyayê Ferdînand II yê Aragonê û Îsabela I ya Kastîlyayê re hat.
Di dawiya sedsala 10an de, wezîrê emewî Elmensûr (Almanzor) 30 salan rêzek kampanyayên leşkerî kir ji bo ku padîşahiya xiristiyanên bakur bindest bike. Leşkerên wî bakur wêran kirin, tewra dêra Santiago de Compostela talan kirin. Dema ku di destpêka sedsala 11an de hikûmeta Córdoba ji hev belav bû, rêzek dewletên paşguhkirî yên piçûk ku wekî taîf têne zanîn derketin holê. Keyaniyên bakur ji vê rewşê sûd wergirtin û ketin kûrahiya Endulusê; wan şerê navxweyî teşwîq kir, tayfayên lawaz dan tirsandin û ji bo "parastinê" berdêlên mezin (parias) ji wan xwestin.
Di sedsala 12an de piştî vejîna misilmanan di bin elmiwehiyan de, kelehên morî yên mezin li başûr di sedsala 13an de ketin destê hêzên xiristiyan. Piştî şerê diyarker ê Eluqab (Las Navas de Tolosa) (1212) - Qurtube (Córdoba) di 1236 de û li Îşbîliye (Sevilla) di 1248 de kete bin kontrola xiristiyanan - tenê devera misilmanan a Xernate (Granada) wekî dewletek bexş li başûr ma. Piştî radestkirina Granada di kanûna paşîn a 1492an de, tevahiya nîvgirava Îberî ji hêla hikumdarên xiristiyan ve hate kontrolkirin. Di 30ê tîrmeha 1492an de, di encama Biryarnameya Elhemrayê de, tevahiya civaka cihû - nêzî 200.000 kes - bi zorê hatin derxistin. Piştî fethê rêzek ferman hat dayîn (1499-1526) ku bi zorê misilmanên li Spanyayê hatin guheztin, ku paşê bi biryarnameyên key Fîlîp III di 1609 de ji nîvgirava Îberyayê hatin derxistin.[2][3][3]
Têgeh
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]Di destpêka sedsala 19an de,[4] dîroknivîsiya kevneşopî peyva Reconquista ji bo vegerandina Padîşahiya Vîzîgotî li ser herêmên dagirkirî bi kar aniye.[5] Lewra têgeh di nîvê duyemîn ê sedsala 19an de di dîroknivîsiya Spanyayê de hate yek kirin, bi pêşkeftina nasnameya neteweyî ya spanî re hat girêdan û balê dikişîne ser aliyên neteweperestî û romantîk.[6] Bîranîna wê hîn jî bi festîvala Moros y Cristianos (bi ketelaniya Valensyayê: Moros i Cristians, bi kurdî: "Mor û Xiristiyan") ku ji bo koloniyên spanî li çaraliyê cîhanê hate veguheztin tê dîtin. Di sedsala 21an de, ev têgeh ji bo partiyên ewropî yên rastgir ên tund girîngî bi dest xist û ji bo dijberiya koçberî û îslamofobiyê tê bikaranîn - bi taybetî bi saya partiya Vox a spanî û partiya Reconquête ya fransî.[7][8]
Çavkanî
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]- ^ "Reconquista | Definition, History, Significance, & Facts | Britannica". www.britannica.com (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 3 adar 2023.
- ^ The Conversos and Moriscos in Late Medieval Spain and Beyond: Volume 2. The Morisco Issue (bi îngilîzî). BRILL. 22 hezîran 2012. ISBN 978-90-04-22860-3.
- ^ a b Dadson, Trevor J. (2014). Tolerance and Coexistence in Early Modern Spain: Old Christians and Moriscos in the Campo de Calatrava (bi îngilîzî). Boydell & Brewer Ltd. ISBN 978-1-85566-273-5.
- ^ Burgos, Diario de (2 çiriya paşîn 2013). "«La reconquista es un mito»". Diario de Burgos (bi spanî). Roja gihiştinê 4 adar 2023.
- ^ "Wayback Machine" (PDF). web.archive.org. 4 adar 2016. Ji orîjînalê hat arşîvkirin. Roja arşîvkirinê: 4 adar 2016. Roja gihiştinê 4 adar 2023.
{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (lînk) - ^ "Wayback Machine" (PDF). web.archive.org. 18 nîsan 2016. Ji orîjînalê hat arşîvkirin. Roja arşîvkirinê: 18 nîsan 2016. Roja gihiştinê 4 adar 2023.
{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (lînk) - ^ Caparrós, Martín (14 çiriya paşîn 2019). "Opinion | Vox and the Rise of the Extreme Right in Spain". The New York Times (bi îngilîziya amerîkî). Roja gihiştinê 4 adar 2023.
- ^ Paone, Antony; Thomas, Leigh (6 kanûna pêşîn 2021). "Far-right French presidential hopeful promises 'reconquest' at rally". Reuters (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 4 adar 2023.
