Semerkand
Semerkend an Semerkand (ûzbêkî: Самарқанд, Samarqand, farsî: سمرقند, Samarqand), parêzgeh û bajarek li başûrê rojhilatê Ûzbekistanê ye û yek ji kevintirîn bajarên niştecîh ên Asyaya Navîn e.
Delîlên çalakiya mirovan li qada bajêr ji serdema paleolîtîk a paşîn de hene. Her çend delîlek rasterast tune ku nîşan bidin ka Semerkend kengê hatî damezrandin, tê texmîn kirin ku bajar di navbera sedsalên 8an û 7an BZ de hatiye damezrandin. Semerqend a ku li ser Riya Hevrîşimê ya di navbera Çîn û Ewropayê de bi pêş ket[1] , carinan yek ji mezintirîn bajarên Asyaya Navîn bû.[2] Piraniya rûniştvanên vî bajarî farisîaxêvên xwecihî ne û bi zaravayê farisiya tacîkkî diaxivin. Ev bajar yek ji navendên dîrokî yên gelê Tacîk li Asyaya Navîn e ku di demên berê de yek ji bajarên girîng ên împaratoriyên mezin ên Îranê bû.[3][4]
Di dema Împaratoriya Axamenî ya Pers de, ew paytexta satrapiya Sogdî bû. Bajar di sala 329 BZ de ji aliyê Îskenderê Makedonî ve hat zeftkirin, dema ku ew bi navê Markanda dihat nasîn.[5] Bajar ji aliyê mîrên Îranî û Tirkan ve hat birêvebirin heta ku di sala 1220an de ji aliyê Mongolan ve di bin desthilatdariya Cengîz Xan de hate dagirkirin. Îro, Samerqend paytexta herêma Samerqand û bajarek qasî navçeyek e, ku tê de wargehên bajarî yên Kimyogarlar, Ferxod û Xişrav hene.[6] Bi 551,700 şênî (2021), [7] ew duyemîn bajarê herî mezin ê Ûzbekistanê ye.
Bajar wekî navendek lêkolîna zanyarî ya îslamî û cîhê jidayikbûna Ronesansa Tîmûrî tê zanîn. Di sedsala 14an de, Tîmûr (Temerlan) ew kir paytexta împaratoriya xwe û cihê gora xwe, Gur-e Amir. Mizgefta Bibi-Khanym, ku di serdema Sovyetê de ji nû ve hatî çêkirin, yek ji cihên herî berbiçav ên bajêr dimîne. Meydana Registan a Samerqendê navenda kevnar a bajêr bû û bi sê avahiyên olî yên berbiçav ve girêdayî ye. Bajar kevneşopiyên hunerên kevnar bi baldarî parastiye: xemilandin, zêrkarî, tevnên hevrîşim, gravurên sifir, seramîk, xêzkirina daran û boyaxkirina daran.[8] Di sala 2001an de, UNESCO bajar li Lîsteya Mîrateya Cîhanê wekî Samarkand - Xaçerêyên Çandan zêde kir.
Samarkanda nûjen ji du beşan tê dabeş kirin: bajarê kevn û bajarê nû, ku di rojên Împaratoriya Rûsyayê û Yekîtiya Sovyetê de hate pêşve xistin. Bajarê kevin bermahiyên dîrokî, dikan, û xaniyên taybet ên kevn, û bajarê nû avahiyên îdarî û navendên çandî û saziyên perwerdeyê dihewîne.[9] Di 15-16 Îlonê, 2022an de, bajar mazûvaniya civîna SCO ya 2022 kir.
Çavkanî[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]
- ↑ Varadarajan, Tunku (24 çiriya pêşîn 2009). "Metropolitan Glory". The Wall Street Journal.
- ↑ Guidebook of history of Samarkand", ISBN 978-9943-01-139-7
- ↑ D.I. Kertzer/D. Arel, Census and identity Girêdana arşîvê 2022-11-17 li ser Wayback Machine, p. ۱۸۷, Cambridge University Press, 2001
- ↑ NikTalab, Poopak (2019). From the Alleyways of Samarkand to the Mediterranean Coast (The Evolution of the World of Child and Adolescent Literature). Tehran, Iran: Faradid publishing. r. 18–27. ISBN 9786226606622.
- ↑ "History of Samarkand". Sezamtravel. Ji orîjînalê di 3 çiriya paşîn 2013 de hat arşîvkirin. Roja wergirtinê: 1 çiriya paşîn 2013.
- ↑ "Classification system of territorial units of the Republic of Uzbekistan" (bi ozbekî and rusî). The State Committee of the Republic of Uzbekistan on statistics. tîrmeh 2020.
- ↑ "Urban and rural population by district" (bi ozbekî). Samarkand regional department of statistics. Ji orîjînalê (PDF) di 13 sibat 2022 de hat arşîvkirin.
- ↑ Энциклопедия туризма Кирилла и Мефодия. 2008.
- ↑ "History of Samarkand". www.advantour.com. Ji orîjînalê di 16 gulan 2018 de hat arşîvkirin. Roja wergirtinê: 15 gulan 2018.