Here naverokê

Bikarhêner:Balyozxane/Kurd

Ji Wîkîpediya, ensîklopediya azad.

Hin komên kurdan di Peymana Sêwrê ya sala 1920an de li xwerêveberî û pejirandina otonomiya kurdan digeriyan, lê piştî Şerê Cîhanê yê Yekem Kemal Atatürk rê li ber encameke wiha girt. Kurdan di sala 1927an de bi piştgirîya Îngilîstanê serxwebûna xwe îlan kirin û Komara Araratê ava kirin. Tirkiyê di salên 1925, 1930 û 1937-1938 de serhildanên kurdan tepeser kir, Îranê jî di salên 1920an de Simko Şikak li gola Urmiyê û Ceafer Sultanê herêma Hewraman ku di navbera Merîwan û bakurê Helebceyê de kontrol kiribûn, tepeser kir. Komara Kurd a Mahabadê ya ku ji aliyê Sovyetê ve hatibû piştgirîkirin, demeke kurt (ji Çile heta Kanûn 1946) li herêmeke Îranê ya îroyîn hebû.

Li gorî Ajansa Îstixbarata Navendî ya Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê (CIA) ku di sala 1986’an de herêmên Rojhilata Navîn û Yekîtiya Sovyetê lê kurd lê dijîn.

Ji sala 1922 heta 1924 li Iraqê Padîşahiya Kurdistanê hebû. Dema ku rêveberên Baasê li Iraqê daxwazên neteweperestiya kurdan têk birin, di salên 1960î de şer dest pê kir. Di sala 1970 de Kurdan xwerêveberiya bisînor a li nav Iraqê red kir û daxwaza herêmên berfireh kir, di nav de jî herêma Kerkukê ya dewlemend a petrolê.

Di salên 1920 û 1930-an de çendîn serhildanên mezin ên kurdan li Kurdistanê pêk hatin. Piştî van serhildanan, herêma Kurdistana Tirkiyê kete bin qanûneke leşkerî û gelek ji kurdan koçber bûn. Hukûmeta Tirk her wiha teşwîq kir ku Arnawutên ji Kosovayê û Suryaniyên li herêmê bên bicihkirin da ku pêkhateya nifûsê biguhere. Van bûyer û tedbîran bû sedema bêbaweriyeke demdirêj di navbera Enqere û Kurdan de. [1]

Efserên kurd ji artêşa Iraqê [...] dihat gotin ku zû piştî hatina xwe ya Îranê di sala 1941ê de nêzîkî rayedarên artêşa Sovyetê bûne û pêşniyar kirine ku hêzeke kurd a dilxwaz ava bikin ku li kêleka Artêşa Sor şer bikin. Ev teklîf hat redkirin. [2]

Di dema hukûmeta nisbeten vekirî ya salên 1950-î de li Tirkiyê, kurd bûn xwediyê kar û dezgehên siyasî û ji bo berjewendiyên xwe di çarçoveya Komara Tirkiyê de dest bi xebatê kirin, lê bi derbeya dewleta tirk a sala 1960ê ev gav ber bi entegrasyonê ve hat rawestandin. [3] Di salên 1970-an de di neteweperweriya kurdî de pêşveçûnek hat dîtin ji ber ku ramana siyasî ya Marksîst bandor li hin nifşên nû yên neteweperestên kurd kir ku li dijî desthilatdarên feodal ên herêmî ku çavkaniya kevneşopî ya dijberiya desthilatdariyê bûn; Di sala 1978an de xwendekarên kurd rêxistina cudaxwaz a milîtan PKK ava dikin, ku bi îngilîzî jî bi navê Partiya Karkerên Kurdistanê tê naskirin. Partiya Karkerên Kurdistanê pişt re dev ji Marksîzm-Lenînîzmê berda. [4]

Kurd bi gelemperî wekî "mezintirîn koma etnîkî ya bê dewlet " têne hesibandin, [5] [6] [7] [8] [9] [10] Hin lêkolîner, wek Martin van Bruinessen, [11] ku xuya dikin ku bi helwêsta fermî ya Tirkiyê, amaje bi wê yekê dike ku her çend asteke heterojeniya çandî, civakî, siyasî û îdeolojîk a kurdî hebe jî, civaka kurd bi dirêjiya sedsalan bi giştî wek beşeke giştî aştiyane û yekgirtî ya civaka Tirkiyê pêş ketiye, ku dijminatî tenê di nav civaka Tirkiyê de derketine. salên dawî. [12] [13] [14]Michael Radu, ku ji bo Enstîtuya Lêkolînên Siyaseta Derve ya Pennsylvania ya Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê (DYA) dixebitî, diyar dike ku daxwazên dewleteke kurdî bi giranî ji neteweperestên kurd, aktîvîstên mafên mirovan ên rojavayî û çepên Ewropî tê. [12]

  1. ^ C. Dahlman, "The Political Geography of Kurdistan," Eurasian Geography and Economics, Vol. 43, No. 4, 2002, p. 279.
  2. ^ Jwaideh, Wadie (2006). The Kurdish National Movement: Its Origins and Development. Contemporary Issues in the Middle East (Çapa reprint). Syracuse, New York: Syracuse University Press. r. 267. ISBN 9780815630937. Kurdish officers from the Iraqi army [...] were said to have approached Soviet army authorities soon after their arrival in Iran in 1941 and offered to form a Kurdish volunteer force to fight alongside the Red Army. This offer was declined.Jwaideh, Wadie (2006).
  3. ^ Laçiner, Bal; Bal, Ihsan (2004). "The Ideological and Historical Roots of Kurdist Movements in Turkey: Ethnicity Demography, Politics". Nationalism and Ethnic Politics. 10 (3): 473–504. doi:10.1080/13537110490518282. Ji orîjînalê di 11 çiriya pêşîn 2007 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 19 çiriya pêşîn 2007.Laçiner, Bal; Bal, Ihsan (2004).
  4. ^ Abdullah Öcalan, Prison Writings: The Roots of Civilisation, 2007, Pluto Press, pp. 243-277.
  5. ^ Kennedy, J. Michael (17 nîsan 2012). "Kurds Remain on the Sideline of Syria's Uprising". The New York Times. Ji orîjînalê di 3 kanûna paşîn 2022 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 24 tîrmeh 2013.Kennedy, J. Michael (17 April 2012).
  6. ^ Minahan, James (2002). Encyclopedia of the stateless nations. 2. D - K (Çapa 1. publ.). Westport, Conn.: Greenwood Press. r. 1056. ISBN 978-0-313-32110-8. The fourth-largest ethnic group in the Middle East, the Kurds make up the world's most numerous ethnic group that has, with the exception of northern Iraq, no legal form of self-government.Minahan, James (2002).
  7. ^ Dan Landis, Rosita D. Albert (2012). Handbook of Ethnic Conflict: International Perspectives. New York: Springer. r. 243. ISBN 978-1-4614-0447-7. Many scholars and organizations refer to the Kurds as being one of the largest ethnic groups without a nation-state (Council of Europe, 2006; MacDonald, 1993; McKeirnan, 1999).Dan Landis, Rosita D. Albert (2012).
  8. ^ Aziz, Mahir (2010). The Kurds of Iraq: Ethnonationalism and National Identity in Iraqi Kurdistan. London: Tauris Academic Studies. r. 4. ISBN 978-1-84885-546-5. The Kurds appear to be the largest ethnic group in the world without a state of their own.Aziz, Mahir (2010).
  9. ^ Davis, Ben (2002). Let's Go 2003: Turkey. Macmillan. r. 24. ISBN 978-0-312-30597-0. The 1999 capture and conviction of Kurdish guerilla leader Abdullah Ocalan brought increasing international attention to the Kurds, the largest ethnic group in the world without its own nation.Davis, Ben (2002).
  10. ^ Karolides, Nicholas J. (2006). Literature Suppressed on Political Grounds (Çapa Rev.). New York: Infobase Pub. r. 8. ISBN 978-0-8160-7151-7. They are a recognizable ethnic community, the 'world's largest ethnic group without a state of their own.'Karolides, Nicholas J. (2006).
  11. ^ Bruinessen, Martin (2000). Kurdish Ethno-Nationalism Versus Nation-Building States: Collected Articles. Istanbul: Isis Press. r. 43. ISBN 978-975-428-177-4. OCLC 46851965.Bruinessen, Martin (2000).
  12. ^ a b Radu, Michael (2003). Dangerous Neighborhood: Contemporary Issues in Turkey's Foreign Relations. New Brunswick, N.J: Transaction Publishers. r. 17. ISBN 978-0-7658-0166-1. OCLC 50269670.Radu, Michael (2003).
  13. ^ Elling, Rasmus Christian (2013). Minorities in Iran: Nationalism and Ethnicity after Khomeini. New York: Palgrave Macmillan. r. 312. ISBN 978-0-230-11584-2. OCLC 714725127.Elling, Rasmus Christian (2013).
  14. ^ Crane, Keith; Lal, Rollie; Martini, Jeffrey (2008). Iran's Political, Demographic, and Economic Vulnerabilities. Santa Monica: RAND Corporation. r. 53. ISBN 978-0-8330-4527-0. OCLC 259715774.Crane, Keith; Lal, Rollie; Martini, Jeffrey (2008).
Ji "https://ku.wikipedia.org/w/index.php?title=Bikarhêner:Balyozxane/Kurd&oldid=1136179" hatiye standin.