Mîrektiya Soran

Mîrektiya Soranê
	Ala
	Keyaniya Soran (1830)
Paytext	Soran
Zimanên fermî	Zimanê kurdî
Ziman naskirin	tirkiya osmanî
Dîn	Îslam
Endamtî	1514 - 1822 Împeratoriya Osmanî
Avakirin	1399 heya 1836

Ji bo maneyên din li Soran binêre.

Keyaniya Soran, Mîrîtiya Soran (1399 - 1836)^[1] yek ji dewletên dîrokî yên kurdan e.

Nêzîkî 500 sal berdewamkiriye. Paytextê vê keyaniyê bajarê Rewandizê bûye. Damezrêner û yekemîn keyê wê Hêja Kolos e.^[2]). Di dema keyê bi navê Mîr Soran de keyanî bipêşketiye ku Mîr Soran ji aliyê diya xwe ve ji malbata desthilatdar bûye. Tê zanîn ku bi qasî demekê ji ber nakokiyan diya wî Keybanû Gelayroj Xanimê desthilatî kiriye.^[3]

Zimanê dewletê zaravayê soranî bûye ku tê gotin peyva "Soran" ji navê key Mîr Soran derketiye^[4]. Beriya wê ji zaraveyê soranî re kurdî xwarû dihatibûye gotin. Hin jî dibêjin "Soran" tê wateya "Cihê, welatê sor, soran" ku ji ber xwekirinên gel ên rengê sor derketiye.^[5]

Keyaniya Soran gelek caran bi împeratoriya Osmanî re şer kiriye. Di sala 1836an de desthilatdariya binemala Kolos têkçûye û dawî li împeratoriyê hatiye.

salên yekem

Keyaniya Soran gelek caran bi Împeratoriya Osmanîre şer kiriye. Di sala 1836an de desthilatdariya binemala Kolos têkçûye û dawî li împeratoriyê hatiye. Gava ku tarîxek ji bo koka iramaratê Soran nehatiye saz kirin, dîroknasê Kurd raferef el-Dîn Bitlisi behsa Shamaratê li raferefnama di 1570de dike ku ji hêla şivanê bi navê establishedsa ve hatî damezrandin. Bitlisi îddîa dike ku gundî zû bi dû popularsa ya populer ketine û wan êrîşî Kela Rewan a ku wan xwe lê bicîh kiriye kir. Wan navê Soran ji sor kir piştî kevirên sor li nêzê kelhê. Sala paşîn, di dema şerê Çaldiran di 1514 di navbera Osmanî û Sefewî de, maratê karibû zeviyê navbera Hewlêr û Kerkûke bi dest xwe bixe. Di 1534 de, Emîr Ezaddin Sher ji hêla Suleymanê Magahîn ve ji ber dermankirina karmendên perehînşah hate bidarve kirin û Emîraten ji Êzdîtîyan re hate rêberîkirin bi serokatiya Huseyîn Beg ku wekî zalimek hov hukum dikir. Ew di demek kurt de ji hêla malbata Emîrê berê yê bi serokatiya Emîr Saifaddîn ve ku ji hêla li Konstantînopolîse hate bidarvekirin hate hilweşandin, û themarat dikişîne nav anarşî.

Di binê Emîr Kor

Ji ber ku li herêmê valahiyek hêzê ji ber kêmbûna Mîrîtiya Baban, Rusî-Tirk 1828–29 Rûsya Rûsî-Tirk ji 1828 heya 1829 û Misir– Osmanî ji 1831 heya 1833, Mîr Muhemmed Korrêberiya Eşîrên kurdan ber bi Rewandiz û dema ku ew artêşek ava dikin li bajêr kelek çêkir. Kor her weha têkiliyên nêzîk bi Ulama re çandin û bi lez pêşve çû bajarokên Zakho, Dihok û Amedi yên Bahdînan di sala 1832 û bi vî rengî cîranê xwe yê rojava diperçiqîne. Kor Yazzîdî li deverên ku nû hatine dagirkirin zilm kir. Pişt re Emîr êrîşî Bohtan kir û bi lez paytexta xwe Cizîr girt, lê ji ber Serhildanek li Amêdî neçar ma ku paşde vekişe.^[6]

Keyaniyâ Soran gelek caran bi împeratoriya Osmanî re şer kiriye. Di sala 1836an de desthilatdariya binemala Kolos têkçûye û dawî li împeratoriyê hatiye. Osmaniyan ji tirsa hevkariya Emîrate Soran û Mihemed Elî yê Misirî, Osmaniyan artêşek şandî Soran di 1832 de, lê di dawiyê de ji hêla eşîrên Soran ve hate paşve xistin. Secondrîşa duyemîn a Osmanî di 1836 de hate dest pê kirin ku Kor neçar bû ku paşde vekişe Rewandizê, nemaze ji ber nebûna piştgiriya hevalbendên wî yên eşîrî.

Emir Kor piştî ku ji rewşa ku hatî teslîm kirin zexm bû, ji bo danûstandinan çû Stenbolê, li wir li herêma Mîrnişîna Soran desthilatdarî jê re hat dayîn. Lê dema ku diçû malê ew li herêma Behra Reş winda bû û Osmanî piştgirî da birayê wî Resûl wekî Emîrê Mîrnişînê. Iramarat di dawiyê de dê bibe qurbanê mezinbûna navendi Empiremparatoriya Osmanî.

Serwer

Emîren bi tevahî 24 serwer bûn, lê tenê hin ji wan têne zanîn.

Kelos
Jesussa
Shahah Ali Bey
Pir Budak bin Shahah Ali Bey
Mîr Seyfeddîn
Mîr Huseyîn
Mîr Seydî bin Shahah Alî Bey
Emîr Seyfeddîn bin Mîr Huseyîn bin Pir Budak
Kuli Bey bin Süleyman Bey Mir Seydi
Budak Bey bin Kuli Bey bin Süleyman Bey
Süleyman Bey bin Kuli Bey bin Süleyman Bey
Ali Bey bin Süleyman Bey

...

Birêz Chikali
1777 - 1816 Süleyman Bey
1816-1825 Hanzad (serkarê yek jin)

...

1825-1836 Mir Muhammed ^[7]

Mijarên têkildar

Çavkanî

^ McDowall, David (2004). A Modern History of the Kurds. London : I. B. Tauris. pp. 43-44
^ Cemal Nebez, Mîrê Kurd, Mîr Mihemedê Rewandûzî,çapa dûwem, Hewlêr, 2003 (çavkanî bi zimanê erebiye) p. 43
^ 4] Eppel (2016), pp. 54-55.
^ [5] Ghalib (2011), p. 52.
^ 3] Ebraheem (2013), p. 235.
^ Kapat [1] "Kurdistan: Short-lived independent states". 20 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ocak 2015.
^ Çavkaniya malperê|url=http: //www.worldstatesmen.org/Turkey.html#Kurdistan|sernav=Tirkiye|dîroka gihîştinê=4 Çile 2015|arşîv=1 Adar 2015|url-status=live

[:0-1] McDowall, David (2004). A Modern History of the Kurds. London : I. B. Tauris. pp. 43-44

[2] Cemal Nebez, Mîrê Kurd, Mîr Mihemedê Rewandûzî,çapa dûwem, Hewlêr, 2003 (çavkanî bi zimanê erebiye) p. 43

[3] 4] Eppel (2016), pp. 54-55.

[4] [5] Ghalib (2011), p. 52.

[5] 3] Ebraheem (2013), p. 235.

[6] Kapat [1] "Kurdistan: Short-lived independent states". 20 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ocak 2015.

[7] Çavkaniya malperê|url=http: //www.worldstatesmen.org/Turkey.html#Kurdistan|sernav=Tirkiye|dîroka gihîştinê=4 Çile 2015|arşîv=1 Adar 2015|url-status=live

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]