Here naverokê

Dewleta Sefewiyan

Ji Wîkîpediya, ensîklopediya azad.
(Ji Sefewî hat beralîkirin)
Dewleta Sefewiyan

مملکت ایران Zimanê farsî

←Dûgela Aq qoyunlû
←Dûgela Şirvanşahê
 1501 — 1736
Dûgela Efşaran→
1576 - 1732 Şêr û Roj
Dewleta Sefewiyan
Dewleta Sefewiyan
Agahiyên gelemperî
 Rêveberî Xanedan
 Paytext Tehran
Qazwên
Îsfehan
 Ziman Farsî • kurdî • azerî
 Dîn Îslam • şiîtî
 TBH
 TBH/sal {{{tbh kes}}}
 Dirav {{{dirav}}}
 Dem {{{dem}}}
 Nîşana înternetê {{{nîşana înternetê}}}
 Kd. telefonê {{{koda telefonê}}}
 {{{agahîgelemp1 sernav}}} {{{agahîgelemp1}}}
 {{{agahîgelemp2 sernav}}} {{{agahîgelemp2}}}
 {{{agahîgelemp3 sernav}}} {{{agahîgelemp3}}}
 {{{agahîgelemp4 sernav}}} {{{agahîgelemp4}}}
 {{{agahîgelemp5 sernav}}} {{{agahîgelemp5}}}
Gelhe
{{{gelhe}}}
{{{gelhe2}}}
{{{gelhe3}}}
{{{gelhe4}}}
{{{gelhe5}}}
Rûerd
{{{rûerd}}}
{{{rûerd2}}}
{{{rûerd3}}}
{{{rûerd4}}}
{{{rûerd5}}}
Dîrok û bûyer
Serwerî
   Wekîl
 1501 - 1524 Şah Îsmaîl (yekem)
 1732–1736 Abbas III (dawî)
{{{serokA6}}}
   {{{sernav serokB}}}
{{{serokB1}}}
{{{serokB2}}}
{{{serokB3}}}
{{{serokB4}}}
{{{serokB5}}}
   {{{sernav serokC}}}
{{{serokC1}}}
{{{serokC2}}}
{{{serokC3}}}
{{{serokC4}}}
{{{serokC5}}}
   {{{sernav serokD}}}
{{{serokD1}}}
{{{serokD2}}}
{{{serokD3}}}
{{{serokD4}}}
{{{serokD5}}}
   
{{{serokE6}}}
{{{serokE7}}}
{{{serokE8}}}
{{{serokE9}}}
Karîna qanûndanînê
{{{perleman}}}
Ya berê Ya paşê
Aq qoyunlûAq qoyunlû
Dewleta ŞirvanşahêDewleta Şirvanşahê
Xanedana EfşaranXanedana Efşaran

Dewleta Sefewiyan an jî Dewleta Sefewî (bi farisî: صفویان‎), dewleteke Kurd dîrokî ye ku di navbera salên 1501 û 1736an de Azerbaycan, Îran, Ermenistan, Îraq, Efxanistan, Tirkmenistan û beşek ji Kurdistanê di nav sîndorê xwe mezin kiriye. Xanedana Sefewiyan de fars, azerî û kurdan xwe cih girtiye. Şahê Sefewî yê mezin Şah Îsmaîlê Yekem di 17 'ê Tîrmeha 1487'an de li Erdebîlê li Merta û Şêx Haydar ji dayik bû. Bavê wî Haydar, şêxê tariqa/rêbaza Sefewî û rasterast neviyê damezrênerê wê yê kurd Safî-ad-din Erdebîlî bû.[1][2]

Xanedaniya Sefewî

[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Yek ji xanedanên serdest ên herî giring ya Îranê ji salên 1501 heta 1736an bû.[3] Xanedanîya Sefewîyan resenîya xwe ji Sofîtî ya rêbaza/terîqeta Sefewî digirt, ku di bajarê Erdebîl ya herêma Azerbaycan a Îranê hate damezrandin. Ew xanedanîyek Îranî/Êranî ya bi eslê xwe Kurd bû,[4] lê di dema fermandarîya wan de ew bi payebilindên Tirkmen,[5] Gurcî,[6] Çerkez,[7][8] û Yewnaniyên pontî[9] re zewicîn. Sefewiyan ji bingeha xwe li Erdebîl, kontrola xwe li ser beşên Îrana Mezin ava kir û nasnameya îranî ya herêmê piştrast kirin, [10] ji Împeratoriya Sasanî ve, bi vî rengî, bûn yekemîn xanedana xwecihî ku dewletek neteweyî wek Îran tê naskirin bi fermî ava kirin.[11]

Mezinbûna Dewleta Sefewiyan

Sefewî ji sala 1501 heya 1722an piştî zayînê fermandar bûn (nûjenkirinekî kurt serborî dibe ji 1729 heya 1736) û li bilindahiyê xwe, ewan hemû Irana îro, Komara Azerbaycan, Behreyn, Ermenistan, Rojhilata Gurcistanê, hin beşên Bakûrê Qefqazê, Iraq, Efxanistan û her weha hin deverên Tirkiye, Sûrî, Pakistan, Tirkmenistan û Ûzbêkistan kontrol kirin.

Tevî bi têkçûna wan di sala 1736an de, mîrata ku wan li paş de hiştin vejîna Îranê bû, ku wekî asêgeha aborî di navbera Rojhilat û Rojava de dimaya, damezrandina dewletek bi bandor û bîrokrasî li ser bingeha "kontrol û hevsengî", dahênanên wan ên mîmarî û çavdêriya/patronaja wan ji bo hunerên bedew. Her weha sefewiyan bi belavkirina şiîtiyê diwazdehî ya îslamî li Îranê û li beşên mezin ên Qefqazê, li Anatolya û Mezopotamyayê, heta serdema îro jî şopa xwe hiştine.[12]

Danasîna malbatê

[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Dewleta Sefewiyan navê xwe ji Sefiyedînê Erdebîlî hildigire. Sêx Safiyedîn, xwediyê rêbazeke cuda ya dînî di nav sunîtiyê de. Kurdbûna vê malbatê ji Şêx Safiyedîn destpê dike ku tê îdia kirin bi eslê xwe Şêx Safiyedîn ji Kurdistanê çûye Azerbaycanê û li wir maye. Her wiha wek tirkmenekî jiyaye. Kurê neviyê Şêx Safiyedîn, Şêx Cineyd e. Di postê şêxitiyê de serdikeve û gelek mirîdan li derdora xwe kom dike. Heta ku êdî tesîreke mezin li dewletên wî wextî dike. Yek ji van dewletan Aqoyunlî bûne ku dixwast Şêx Cineyd vekêşe aliyê xwe. Bi peydabûna vê tifaqê Şêx Cineyd li gel xwîşka serokê Aqoyunliyan, Hesenê Dirêj, bi Halime Begum re dizewice. Kurê Şêx Cineyd, Şêx Heyder jî li gel keça Hesenê Dirêj Halime Begum Alemşah re dizewice. Di vê zewacê de Şah Îsmaîl çêdibe.

Mijarên têkildar

[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Çavkanî

[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]
  1. Richard Tapper, Frontier nomads of Iran: a political and social history of the Shahsevan, Cambridge University Press, 1997, ISBN 9780521583367, p. 39
  1. ^ Tapper, Richard (1997). Frontier Nomada of İran : A political and Social History of the shahsevan. Oxford Universty Press. p.39. ISBN 978-0521583367. The Safavid Shahs who ruled Iran between 1501 and 1722 descended from Sheikh Safi ad-Din of Ardabil (1252–1334). Sheikh Safi and his immediate successors were renowned as holy ascetics Sufis. Their own origins were obscure; probably of Kurdish or Iranian extraction ...
  2. ^ Kamal, Muhammad (2006). Mulla Sadra's Transcendent Philosophy. Ashgate Publishing, Ltd. p. 24. ISBN 978-0754652717. The Safawid was originally a Sufi order whose founder, Shaykh Safi al-Din, a Sunni Sufi master descended from a Kurdish family ...
  3. ^ "SAFAVID DYNASTY". Encyclopædia Iranica.
  4. ^ *Matthee, Rudi. (2005). The Pursuit of Pleasure: Drugs and Stimulants in Iranian History, 1500-1900. Princeton University Press. p. 18; "The Safavids, as Iranians of Kurdish ancestry and of nontribal background (...)".
    • Savory, Roger. (2008). EBN BAZZĀZ. Encyclopaedia Iranica, Vol. VIII, Fasc. 1. p. 8.
  5. ^ Roemer, H.R. (1986). "The Safavid Period" in Jackson, Peter; Lockhart, Laurence. The Cambridge History of Iran, Vol. 6: The Timurid and Safavid Periods. Cambridge University Press. pp. 214, 229 Blow, David (2009). Shah Abbas: The Ruthless King Who Became an Iranian Legend. I.B.Tauris. p. 3 Savory, Roger M.; Karamustafa, Ahmet T. (1998) ESMĀʿĪL I ṢAFAWĪ. Encyclopaedia Iranica Vol. VIII, Fasc. 6, pp. 628-636 Ghereghlou, Kioumars (2016). ḤAYDAR ṢAFAVI. Encyclopaedia Iranica
  6. ^ Aptin Khanbaghi (2006) The Fire, the Star and the Cross: Minority Religions in Medieval and Early. London & New York. IB Tauris. ISBN 1-84511-056-0, pp. 130–1
  7. ^ Yarshater 2001, r. 493.
  8. ^ Khanbaghi 2006, r. 130.
  9. ^ Anthony Bryer. "Greeks and Türkmens: The Pontic Exception", Dumbarton Oaks Papers, Vol. 29 (1975), Appendix II "Genealogy of the Muslim Marriages of the Princesses of Trebizond"
  10. ^ Why is there such confusion about the origins of this important dynasty, which reasserted Iranian identity and established an independent Iranian state after eight and a half centuries of rule by foreign dynasties? RM Savory, Iran under the Safavids (Cambridge University Press, Cambridge, 1980), p. 3.
  11. ^ Alireza Shapur Shahbazi (2005), "The History of the Idea of Iran", in Vesta Curtis ed., Birth of the Persian Empire, IB Tauris, London, p. 108: "Similarly the collapse of Sassanian Eranshahr in AD 650 did not end Iranians' national idea. The name "Iran" disappeared from official records of the Saffarids, Samanids, Buyids, Saljuqs and their successor. But one unofficially used the name Iran, Eranshahr, and similar national designations, particularly Mamalek-e Iran or "Iranian lands", which exactly translated the old Avestan term Ariyanam Daihunam. On the other hand, when the Safavids (not Reza Shah, as is popularly assumed) revived a national state officially known as Iran, bureaucratic usage in the Ottoman empire and even Iran itself could still refer to it by other descriptive and traditional appellations".
  12. ^ https://en.wikipedia.org/wiki/Safavid_dynasty

Bîbliyografî

[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]
  • Yarshater, Ehsan (2001), Encyclopædia Iranica, Routledge & Kegan Paul, ISBN 978-0933273566
  • Khanbaghi, Aptin (2006), The Fire, the Star and the Cross: Minority Religions in Medieval and Early Modern Iran, I.B. Tauris, ISBN 978-1845110567
Ji "https://ku.wikipedia.org/w/index.php?title=Dewleta_Sefewiyan&oldid=1763151" hatiye standin.