Hêfestos

Hêfestos Ἥφαιστος Hephaestus
Perestvan	dînê Yewnanistana kevnare, mîtolojiya yewnanî
Tekst	Prometheusê Zincîrkirî, Îlyada
Zayend	Mêr
Agahiyên kesane
Dê û bav	Zeus, Talos  (bav) Hêra  (dê)
Xwişk û bira	Arês
Hevjîn	Afrodîtê Aglaîa
Zarok	Eufêmê Euteniya Eukleia Fîlofrosînê Palîkî Perîfêtês Broteûs Kadmîlos Erîxtonios Ardalos Kerkion Radamantîs Taliya Etîops Pîlios Eurîmedon Palemon Olenos Alcon
Xanedan	Afrodîtê, Aglaîa
Wekhev
Vulkan, Kothar-wa-Khasis, Adranus, Ptah
biguhêre - Wîkîdaneyê biguhêre

Hêfestos (bi yewnaniya kevn: Ἥφαιστος, lat. Hḗphaistos; bi latînî: Hephaestus) di mîtolojiya yewnanî de xwedayê agir û hesinkariyê ye.Ew kurê Zeus û Herayê ye. Mîtolojiya romayî de ew wek Vulcanê hatiye binavkirin.

Hêfestos xwedayê huner, hesinkarî, peykersaz, masonerî, metalurjî, volkan û agir e. Hêfestos, hesinkarê Olîmposê, di mîtolojiyê de jî tê zanîn ku bi çekên bilind, cebilxane û amûrên mekanîkî yên robotan (autamat) yên ku ji bo xwedayan an lehengên din çêkirine.

Navê wî di gelek efsaneyan de cih digire, ji Şerê Troyayê heta jidayikbûna Atênê û qutiya Pandorayê. Sembolên wî çakûç, kulm û tiliyên hesinkar in. Her çend çavkaniya hebandina Hêfestos girava Lîmnos be jî, Ew li bajarên ku di warê pîşekarî û çêkirinê de navdar bûn, mîna Atînayê, xwedayekî girîng dihat hesibandin.

Malbat

Her çiqas ew sik û kulek tê binavkirin jî, ew mêrê Afrodîtêyê, xwedawenda bedewiyê ye (an jî li gorî hin çavkaniyan, Xarît an Aglaîa ku yek ji periyên Xarîtan (Xarîtes).

Di nav gelek zarokên Hêfestos de, xwedawendên bi navê Efklîa, Eufême, Efstênia û Fîlofrosîne, xweda û cinên bi navê Kabîrî, ku olek taybetî ya giravên Lîmnos û Samothrakî ye, Nîmfê Talya ya Girava Sîsîlyayê, û keyê Atîna Erîxtonîos (an Erechtheus).

Mîta Hêfestos

Hêfestos xwedayekî agir e ku ji aliyê gelê Atînayê wek parêzger û parêzvanê pîşeyan dihat dîtin. Çandinî, şaristanî û jiyana bajarvaniyê diparast. Hêfestos, ku yek ji xwedayên bi eslê xwe Anatolyayê ye, bi taybetî wekî volqanek vemirî hate qewirandin û paşê hate bawer kirin ku ew di hundurê volkanan de dixebite.

Her çiqas ew wek kurê Zeus û Hera tê zanîn jî, lê hin çavkaniyan de tê gotin ku Hera bi serê xwe Hêfestos anî dinê. Ji ber ku diya Zeus Rea, Zeûsê re gotibû dema ku jina te ducanî bû, dê zarokek ji te bihêztir bîne dinyayê, Zeus jî wan dixwar. Ji ber vê yekê ji gorî bawermendan ev teorî jî rasttir e.

Karên Hêfestosê

Hêfestos li Çiyayê Olîmpê qesra wî ya taybet hebû û Hêfestos di atolyeya xwe ya li vê qesrê de bi çakûç û bîst nixava hesinkar dixebitî. Tê gotin ku hemû çek û zirxên ku di mîtolojiya Yewnanî de ji aliyê xweda yan lehengan ve hatine bikaranîn, ku bi hunereke baş hatine çêkirin û xwedî taybetmendiyên bilind in, ji aliyê Hêfestosê hesinkar ve hatine çêkirin. Ji ber vê yekê em nikarin jimartina wan bi dawî bikin, lê ger me ya herî girîng rêz bikira, berhemên Hêfestos wiha ne:

• Jina yekem, Pandora, û qutiya wê ya navdar, an bi rastî jar (pîtos) wê, di heman demê de taca Pandora jî
• Kember û kembera şêrîn a Afrodîtêyê
• Kumzirxa baskê Hermes û sandalên bi bask
• Kumzirxa nedîtbar a Hades
• Zirxên bi hêza parastinê ya awarte, jê re "Aegîs" tê gotin, ji hêla Zeus û Athena ve tê bikar anîn
• Birûska Zeus (bi Kîklopan re)
• Kevan û tîrên Apolon û Artemîs
• Kencera lehengên Pirsûs û Pêleûs
• Amûrên şer ên leheng Axîleûs
• Perestgeha Apolon li Delfîyê
• Qesr, text û zêrên hemî Xwedawendên Olîmpî
• Zengên tûnc ên navdar ên leheng Herakles
• Tîr û kevanê Eros
• Qesra zêrîn a xwedayê rojê Hêlios, erebeya wî ya efsanewî ya ku bi çar hespan tê kişandin û keştiya wî ya zêrîn
• Proteza ji acê hatî çêkirin ku şûna milê çepê yê windabûyî yê Key Pelops girt
• Erebeya Arês
• Peykerê kultê yê Dionîsos li Troyayê
• Qesrên Key Aeetes û Key Alkinous * Qesra binê erdê Oinopion, Key Chios
• Gerdaniya lanetkirî ya ku jina xwe Afrodîtê re çêkiriye, ku diyariya Harmoniayê bike. Harmonia ji zinaya navbeyna Arês û Afrodîtêyê çêbûye.
• Taca Ariadnê
• Qedehên şerabê key û lehengan
• Zincîrên ku Promêteûs bi zinarî pê ve hatiye girêdan
• Xefika zincîra ku wî li ser nivînê saz kir da ku Afrodîtê û evîndarê wê Arês bi destê sor bigire.
• Axe yê xeratê efsanewî Polîtexnos
• Rezê efsûnî yê keyê Troyayê Laomedon
• Xeyaleta Agamemnonê, wekî diyariyek ji Key Pelops re hat dayîn
• Zirx û mertalê lehengên Memnon, Herakles û Aeneas
• Zirxa hundurê Dîomedes di forma korset de

Hêfestos jî hin otomatên çêkirin. Robotên xwe-livîn, mekanîkî lê zindî yên ku ji hêla Hêfestos ve hatine pêşve xistin ev in:

• "Çeloyê Kafkasyayê" ji bo ku Promêteûsê êşkence bike, tûnc avêtin

• 4 "Hespên Kabîrîoî" yên tûnc, ku ji bo kişandina erebeyên du kurên Hêfestosê ku bi navê Kabîrî hat çêkirin.

• "Keledon", koroya keçek efsûnî ya ku ji zêr hatî çêkirin, ji bo perestgeha Apolon li Delfî stran digotin.

• Cotek peyker ("Kourai Khryseai") di xuyangiya jinên herikbar û bedew de ku wî çêkiriye da ku alîkariya wî di karên malê de bike.

• Otomonek bronz ("Khalkotauroi") bi şiklê cotek gayên ku bêhna agir vedigirin ku wî wekî diyariyek ji Aeetes, keyê Kolchis re çêkir.

• Dêwek tûnc "Talos" ku girava Krîtê diparêze, ku wî wekî diyariya dawetê pêşkêşî keybanûya Kirîta Europê kir.

• 20 maseyên xizmetguzariyê yên zêrîn ên sê ling ("Tripodes Khryseoi"), ku wî ji bo di cejnên xwedayên xwe de bikar bîne, bi çerxên ku bikaribû bi xwe saz bike çêkir.

• Du otomatên kûçikên cerdevan ("Khryseos" û "Argyreos"), yek ji zêr û ya din ji zîv, hatin çêkirin da ku qesra Key Alcinousê biparêze.

Vulcano(Hêfestos) dixebite

Sedema kulekbûnê

Dii nav xwedayan de herî sik ew e. Ji herdu lingên xwe kulek e. Di Îlyadayê de sedema vê yekê bi du awayan tê vegotin. Li gorî ya yekem, dema bavê wî Zeus bi Hêrayê re şer dikir, Hêfestos aliyê diya xwe girt û Zeus ji vê yekê hêrs bû, kurê xwe avêt girava Lîmnos û ji ber vê yekê Hêfestos kulek bû. Li gor efsaneya duyemîn Hêfestos kulek hatiye dinyayê, diya wî ji vê rewşê şerm kiriye û ew ji Olîmpêyê avêtiye xwarê û Hêfestos ji aliyê Nêrêîdan û Têtîs ve hatiye mezinkirin. Hêfestos û Hera qet ji hev hez nedikirin. Di mîtolojiya Yewnanî de Hêra bi serê xwe Hêfestos afirandiye û daye dinyayê. Lê gava dît ku zaroka wê seqet e û ew sik e û hemû nemir tinazên xwe pê kirin, wê Hêfestosê ji Çiyayê Olîmposê avêt.

Her çiqas di nav xwedayan de yê herî sik e, hem di nav wan de û hem jî di nav mirovan de yê herî ezîz e. Qesrên bi heybet ên li Olîmposê ji aliyê wî ve hatine avakirin. Ji xweda û lehengan re çekên herî xweş çêkir.

Hilkişandina Olîmpêyê

Di efsaneya ku li ser Hêfestos hatiye vegotin de, çîroka Hephaîstos ku hilkişiyaye Olîmpê wiha tê vegotin; Hêfestos ji diya xwe re textek çêkir. Wê demê Hêra nizanibû ku Hêfestos sax e. Dema ku Hêfestos ev text da wê, wî hurmeta xwe da û "Ji diya min a delal Hêra - ji kurê wê Hêfestos" re nivîsî û xwe bi diya xwe da nasandin. Hêra wê rojê li ser vê textê xwar, vexwar û keniya. Dema ku wî dixwest rabe, dît ku hesin dest û lingên wî girtine. Wî gazî xwedayên çûyî kir. Hin xwedayan ew bihîstin û hatin ba wî û gava dîtin ku çi bûye, Zeus agahdar kirin. Paşê çû cem Hêfestosê xwedayê şerabê, ew serxweş kir û anî. Zeus ferman da ku Hêra xilas bike. Hêfestos diya xwe efû kir. Serê sibê gava ji xew rabû, xwe li Olîmpê dît. Niha ew jî xwedayekî Olîmpê bû. Zeus daxwaza wî qebûl kir. Paşê bi Afrodîtê re zewicî. Ev daxwaza Hêfestos ya duyemîn bû. Bi vî awayî, xwedayan aramiya xwe ya berê ji nû ve bi dest xistin.

Evînên Hêfestosê

Hêfestosê jiyana xwe di nav kirêjên kargehan de derbas kir, lê kêfa xwe jî îhmal nekir. Her çiqas ew di nav xwedayan de herî sik bû jî, ew bû mêrê Afrodîtêyê. Ev kar bêyî razîbûna wî hate kirin; Lê ev zewac ne bê talûke bû. Ji ber ku jina wî gelek caran ew xapandin, Afrodîtê li gel Xwedayê Şer Arês ve hatin girtin, û Hêfestosê kulek ew di toreke zirav de girt û zînayên wan nîşanî hemû nemiran kir. Xiyaneta jina wî xwedayê kulek biaqil nekir, bêyî ku li sikahiya wê binere û li bextreşiya wê bifikire, ketibû pê Atênê ya bedew, Xwedawenda zîrekî, û hewl da ku wê bigire.

Lê Xwedawenda îstîxbaratê bi îradeya xwe ew têk bir û rojekê li çolê Maratonê li pey Atênê ket. Hewl dida wê bixapîne. Lê xwedawenda bedew di destê vî axayê Xwedê de pîs nebû, reviya û reviya. Hin efsane dibêjin ku hezkirina Hêfestos ji Atênê re di roja ku Xwedawenda Aqilmendiyê ji dayik bûye dest pê kiriye. Zeusê dixwest Atênê ji serê wî bê derxistin, daket kargeha Hêfestos. Hêfestospê teverê li eniya wî xist û pê axînek xwedawenda aqilê Atênê di nav serê Zeûsê derket. Xwedayê kulek ket hezkirina û wê ji Zeusê xwest. Zeus jî soz da ku vê keçikê bide Xwedayê kulek. Lê Atênê ev yek nexwest û bavê xwe ji soza xwe dûr xist.

Di vê evînê de Atênê, sembola agirê ezmanî, û Hêfestos jî agirê dinyayê temsîl dike, ji hev dûr dikevin, lê her du Xwedayên ku parêzvanên hunerên çêkirî yên mirovî ne, dema ku armanc jê sûd werbigirin û bi kêrî mirovan bên, digihîjin hev û li hev dikevin.

Aglaîaya ku yek ji periyên keremê ye û Xarîtê bedew wek jinên Hêfestos hesibandin.