Hevdîtinên Îmraliyê
Hevdîtinên Îmraliyê | |
|---|---|
 | |
biguhêre - Wîkîdaneyê biguhêre |
Hevdîtinên Îmraliyê ku wek danûstendinên Îmraliyê jî tên binavkirin, behsa çend hevdîtinên dewleta Tirkiyê û rêberê girtî yê Partiya Karkerên Kurdistanê (PKK) Abdullah Öcalan dike.[1][2][3][4][5][6]
Armancên hevdîtinan
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]Ev hevdîtinên ku navê xwe ji girava Îmraliyê ya li peravên Stembolê girtiye, ku Öcalan ji sala 1999an û vir ve di girtîgehê de ye, di sala 2012an de bi awayekî fermî dest pê kir.[7][8] Armanca danûstandinan peydakirina çareseriyeke siyasî ji pirsgirêka kurd a bi dehan salan li Tirkiyê bû, ku tê de bi deh hezaran kes jiyana xwe ji dest dabû û îstiqrara herêmê xistibû xeterê. Şerê PKK û Tirkiyeyê ji daxwaza gelê kurd a ji bo mafên çandî, siyasî û xwerêveberiyê derketiye holê. Hevdîtin xaleke zivirînê ya girîng nîşan da, ji ber ku ew yekem hewla ciddî ya her du alîyan ji bo çareserkirina aştiyane ya aloziyê temsîl dikirin.
Pêwîstiya hevdîtinan
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]Hikûmeta Tirkiyê, bi serokatiya Partiya Dad û Geşedanê (AKP), pêdiviya danûstandina rasterast bi Öcalan re nas kir. Tevî ku di zindanê de bû jî, Öcalan hê jî weke kesayetek navendî û rêberê îdeolojîk ê tevgera kurd dihate dîtin. Ji dema ku hatiye girtin, Öcalan gelek caran banga dûrxistina ji çekan kiriye û tekez kiriye, ku çareseriya siyasî tenê bi diyalogê pêkan e. Lewma beşek navendî ya hevdîtinan banga agirbestê li PKKê û vekişandina şervanên xwe ji Tirkiyê bû. Di heman demê de hukûmetê soza reforman kiribû ji bo bihêzkirina mafên çandî û siyasî yên kurdan.
Pirsgirêkên pêvajoyê
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]Tevî pêşkeftina destpêkê, danûstandin her ku çû di bin siya tengezarî û bêbaweriya dualî de bûn. Astengiya sereke ev bû, ku gelo hikûmeta Tirkiyê dê sozên xwe bi cih bîne û reformên girîng pêk bîne yan na. Di heman demê de, faktorên derve yên weke şerê navxweyî yê Sûriyê, xurtbûna milîsên kurd li herêmê û tengasiyên alîkariyê ji Rojavayê re pêbaweriya di navbera aliyan de xiste tengasiyê.
Encam
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]Hevdîtinên Îmraliyê yên têkçûyî ji bo pirsgirêka kurd li Tirkiyeyê û aramiya herêmê encamên mezin da. Ji aliyekî ve zehmetiya bidawîkirina pevçûneke bi dehan salan hatine xuyakirin, û ji aliyê din ve jî girîngiya diyalog û dilxwaziya ji bo lihevkirinê eşkere bû. Rexnegir her du alî bi wê yekê tawanbar dikin, ku bi têra xwe ji bo çareseriya siyasî kar nekirine. Hikûmeta Tirkiyê ji ber nebûna reforman û zexta wê ya zêde ya li ser gelê kurd tê rexne kirin, lê PKK jî bi vegera tundiyê tê tawanbar kirin.[9]
Hevdîtinên Îmraliyê bûye sembola firsenda ji dest çûyî ya ji bo çareseriya aştiyane, û di nîqaşên li ser çareseriya pirsgirêka kurd de xala referansê ye.
Dîroka hevdîtinan
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]Hevdîtinên ji 2012 heta 2015
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]Öcalan di adara 2013an de bi munasebeta Newroza sersala kurdan agirbestê îlan kir û bang li PKKê kir, ku dawî li çalakiyên xwe yên leşkerî bîne. Ev ji bo hewldanên aştiyê weke gaveke dîrokî hate dîtin.[10] Di sala 2015an de, piştî ku careke din tundiya di navbera PKKê û dewleta Tirk de gurr bû, hevdîtin bi dawî bûn. Hikûmeta Tirkiyê ya di bin serokatiya serokomar Recep Tayyip Erdoğan de li hember tevgera kurd helwesteke tund nîşan da û muzakere wek têkçûyî ragihand. Rewşa girtina Öcalan, bi taybetî ragihandina wî ya bi cîhana derve û malbata wî re, hatine giran kirin, ku ji aliyê alîgiriên wî weke "tecrîd" hate binav kirin, û bi vî rengî rola wî ya navbeynkar jî bi dawî bû.[11]
Hevdîtinên ji 2024 û pê ve
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]Di Kanûna 2024an de hevdîtinên Îmraliyê yên di navbera dewleta Tirk û PKKê de piştî 10 salan ji nû ve hatin avakirin. Serokê MHPê Devlet Bahçelî pêşniyara azadkirina rêberê PKKê Abdullah Ocalan kir, heger PKK bi tevahî çekan deyne. Serokomar Erdogan ev yek wek "pencera fersendê ya dîrokî" bi nav kir û bal kişand ser pêwîstiya çareseriya aktîf a pirsgirêkan.[12]
Dû re partiya alîgirê kurdan DEM Parti daxwaza hevdîtina bi Abdullah Öcalan re kir, ku hukûmeta tirkî piştî deh salan yekem car destûr da. Di 28ê Kanûna 2024an de parlamenterên DEMê Sirri Sureyya Onder û Pervîn Buldan çûn serdana Ocalan li Îmraliyê. Piştî rojekê, partiyê encamên hevdîtinê eşkere kir.[13][14] Tê de Öcalan dilgiraniya xwe ya ji bo tevkariyê li “paradîgmaya nû” ya hikûmetê nîşan da û nêzîkbûna di navbera tirk û kurdan de weke “berpirsiyarîyeke dîrokî” bi nav kir. Wî herwiha Meclisa Tirkiyê wek platforma navendî ya pêvajoya aştiyê bi nav kir û hêviya bangewaziyek ji bo bidawîkirina pevçûnê kir, eger hemû aktor bi awayekî avaker beşdar bibin.[15]
Ji nû ve destpêkirina hevdîtinên Îmraliyê di têkiliyên Tirkiye-Kurd de weke xaleke veguhertinê tê dîtin, lê encamên wê ewê çawa bin hê naye zanîn. Herî baş, çareseriya aştiyane dikare bandorê li aramiya herêmê jî bike.
Çavkanî
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]- ^ "Adalet Bakanlığı İmralı Heyetini Onayladı". web.archive.org. 2 nîsan 2015. Roja gihiştinê 28 kanûna pêşîn 2024.
- ^ "Serdana HDPyê ya li Îmraliyê". www.aa.com.tr. Roja gihiştinê 28 kanûna pêşîn 2024.
- ^ "Berfirehiya hevdîtina Îmraliyê". ANF News. Roja gihiştinê 28 kanûna pêşîn 2024.
- ^ "Ahmet Türk: 5-6 Gün İçinde Serbest 07 Mart 2013 13:21". web.archive.org. 11 adar 2013. Roja gihiştinê 28 kanûna pêşîn 2024.
- ^ "Başbakan İmralı'ya Gidecekleri Açıkladı 13 Şubat 2013 11:55". web.archive.org. 16 sibat 2013. Roja gihiştinê 28 kanûna pêşîn 2024.
- ^ "Yalçın Akdoğan "İmralı ile görüşmeleri" anlattı CNNTurk.com". web.archive.org. 3 kanûna paşîn 2013. Roja gihiştinê 28 kanûna pêşîn 2024.
- ^ "İmralı buluşması". Sabah (bi tirkî). Roja gihiştinê 28 kanûna pêşîn 2024.
- ^ "'İmralı ile görüşmeler devam ediyor'". www.ntv.com.tr (bi tirkî). Roja gihiştinê 28 kanûna pêşîn 2024.
- ^ "İmralı Görüşmesi Tutanağı". bianet.org (bi tirkî). Roja gihiştinê 28 kanûna pêşîn 2024.
- ^ "Kürt Sorununa Çözümde Öcalan Faktörü". VOA Türkçe (bi tirkî). 4 kanûna paşîn 2013. Roja gihiştinê 28 kanûna pêşîn 2024.
- ^ "Tecrîda girankirî ya li Îmraliyê êrişek e li dijî hêviya çareseriyê ya gelan!". hedep.org.tr (bi tirkî). Roja gihiştinê 28 kanûna pêşîn 2024.
- ^ "Erdoğan Bahçeli'nin 'İmralı' çağrısına destek verdi, DEM Parti ve Kandil'i eleştirdi: 'Tablo umutlu olmamıza izin vermiyor'". BBC News Türkçe (bi tirkî). 27 çiriya paşîn 2024. Roja gihiştinê 29 kanûna pêşîn 2024.
- ^ "DEM Partiyê li ser hevdîtinê daxuyanî da: Abdullah Ocalan çi got?". www.rudaw.net. Roja gihiştinê 29 kanûna pêşîn 2024.
- ^ "Turkey's pro-Kurd party to meet jailed PKK leader on Saturday". Voice of America (bi îngilîzî). 28 kanûna pêşîn 2024. Roja gihiştinê 29 kanûna pêşîn 2024.
- ^ "DEM Parti Öcalan'ın mesajını açıkladı – DW – 29.12.2024". dw.com (bi tirkî). Roja gihiştinê 29 kanûna pêşîn 2024.