Here naverokê

Abdullah Öcalan

Ji Wîkîpediya, ensîklopediya azad.
Ev gotar li ser damezrînerê PKKê ye. Ji bo kesên din bi navê "Ocalan", li Öcalan (cudakirin) binihêre.
Abdullah Öcalan
Abdullah Öcalan
Jidayikbûn
Abdullah Öcalan

4ê nîsana 1949an (76 salî)
Emeran, Riha, Bakurê Kurdistanê
EsilKurd
BernavApo
Serok[1][2]
HevwelatîTirkiye
Perwerde
Pîşe
Salên çalak1970-1999
Xebatên navdarParastina Gelekî (2004)
Edduba (2004)
Tevger Partiya Karkerên Kurdistanê (PKK)
HevjînKesire Yıldırım (24ê gulanê 1978)
Dê û bav
  • Ömer Öcalan (bav)
  • Öveyş Öcalan (dê)
XizmDîlek Öcalan (xwerzî)
Ömer Öcalan (xwerzî)
MalbatMehmet Öcalan (bira)
Osman Öcalan (bira)
MalperMalpera fermî
biguhêreBelge

Abdullah Öcalan an jî bi tenê Ocalan[3] (jdb. 4ê nîsana 1949an li gundê Emeran, Riha, Bakurê Kurdistanê), îdeolog, felsefevan, siyasetmedar û damezrînerê Partiya Karkerên Kurdistanê (PKKê) ye. Ocalan di 15ê sibata 1999an de ji aliyê sîxurên DYAyê bi komployek hatiye revandin û di 16ê sibata 1999an de radestî dewleta tirk hate kirin.[4] Abdullah Öcalan niha wekê girtiyek siyasî ji 1999an ve li girava Îmraliyê girtî ye.[5]

Öcalan ji sala 1979 heta 1998an xebatên xwe yê siyasî li Sûriyê dimeşand û li wir dijiya.[6] Öcalan piştî ku neçar ma ji Sûriyê derkeve, di sala 1999an de li Nayrobîyê ji aliyê dezgeha Saziya Sîxuriyê ya Neteweyî ya Tirkiyeyê (MİT) ve bi alîkariya sixûrên DYAyê ve hate revandin û wî anîne Tirkiyeyê.[7] Abdullah Öcalan li girtîgeha girava Îmraliyê bi caran hewlên çareserkirina Pirsgirêka Kurdî pêk aniye û ji 1993an vir ve li ser daxwaza wî bi caran ji bo çareseriya Pirsgirêka Kurdî li Bakurê Kurdistanê, Partiya Karkerên Kurdistanê agirbest ragihandiye.[8] Li gel hewlên çareserkirina Pirsgirêka Kurdî li girava Îmraliyê heta niha 21 pirtûk ji aliyê Öcalan ve hatiye nivîsandin.

Ji girtîgehê, Öcalan çend pirtûk weşandine. Jineolojî, ku wekî zanista jinan jî tê zanîn, cureyek femînîzmê ye ku ji hêla Öcalan ve tê piştgirî kirin[9] û paşê prensîbek bingehîn a Koma Civakên Kurdistanê (KCK) ye.[10] Felsefeya konfederalîzma demokratîk a Öcalan di Rêveberiya Xweser a Bakur û Rojhilatê Sûriyeyê de tê sepandin,[11] ku herêmekî xweser e ku di 2012an de li Rojavaya Kurdistanê hat damezrandin.

Jiyana berê

Abdullah Öcalan di sala 1949an de li gundê Amara yê bi ser navçeya Xelfetiyê ya girêdayî parêzgeha Rihayê ji dayik bûye.[12] Dibistana seretayî li Cîbînê xwendiye. Dema ku ji birayê wî Osman Öcalan li ser paşnavê wan hat pirsîn, wî got ku "öc" bi tirkî tê wateya "tolhildan" û piştî ku rayedarên osmanî hatin gundê wan û daxwaza jinan kirin, bapîrê wî Hüseyin Axa daxwazên wan red kiriye û dest bi şerê li dijî rayedarên osmanî kiriye ku di vê şerê de birayê wî yê biçûk Abdî Axa hatibû kuştin. Piştî mirina Abdî Axa, Hüseyin Axa êrîşên tolhildanê yên zêdetir li dijî osmaniyan kiriye û rayedaran ji gund durxistiye. Dûr ve malbat ji aliyê kurdên din ve dihat pîrozkirin û wekê "Mala Ocê" ("Mala Tolhildanê") dihat nasîn. Piştî Qanûna Paşnavê ya sala 1934an, paşnavê wan wekê "Öcalan" hatiye qebûl kirin ku tê wateya "tolhildêr".[13]

Di sala 1966an de li Enqereyê li lîseya pîşeyî ya tapîyê ya Enqereyê dest bi xwendina xwe ya lîseyê dike. Di salên xwendekariya lîseyê de beşdarî civînên antî-komunîstan dibe û di heman demê de beşdarî derdorên ku di siyaseta çepgir dibe ku ku di wî demê de daxwaza pêşdebirina mafên kurdan dikirin.[14] Öcalan di ciwanî ya xwe de misilmanek pir dîndar bû û ji Necip Fazıl Kısakürek hez dikir.[15] Abdullah Öcalan piştî ku di sala 1969an de ji lîseyê dîplomaya xwe werdigire, li Amedê wekê karmendê tapiyê dest bi kar kiriye.[14] Di vê dema karmendiyê de fikirên wî yên siyasî derdive holê.[14] Piştî salekê koçê bajarê Stenbolê dibe û li wir beşdarî Civîngehên Çandî yên Şoreşgerê Rojhilat dibe. Piştre diçe Fakulteya Hiqûqê ya Zanîngeha Stenbolê û li vir jî piştî sala yekem ji bo xwendina zanistên siyasî derbasî Zanîngeha Enqereyê dibe. Vegera wî ya Enqereyê ji bo parçekirina Federasyona Ciwanên Şoreşger ên Tirkiyeyê (Dev-Genç) ku komên kurd ji komeleyê derkevin ji aliyê dewletê ve hatiye hêsankirin. Paşê serokkomarê wî demê Süleyman Demirel ji vê biryarê poşman bûye ku ji ber ku ew pêşbînî dike ku PKK ji Dev-Gençê zêdetir ji sîstema dewletê re dibe xetere.[16]

Ji ber ku di Abdullah Öcalan di 7ê nîsana sala 1972an de beşdarî mîtînga li dijî qetilkirina Mahîr Çayan dibe tê girtin ku jiber vê girtinê xwendina wî ya zanîngehê ya Zanîngeha Enqereyê xilas nabe.[17][14] Bi hinceta belavkirina kovara siyasî ya çepgir a Şafakê ku ji aliyê Doğu Perinçek ve dihate weşandin hatiye sûcdarkirin û 7 mehan li girtîgeha Mamakê ya Enqereyê girtî dimîne.[18] Di mijdara sala 1973an de Komeleya Xwendina Bilind a Demokratîk a Enqereyê (ADYÖD) hatiye damezrandin û piştî demeke kurt Abdullah Ocalan wekê endamê rêveberiya komeleyê hatiye hilbijartin.[19] Di kanûna sala 1974an de komeleya ADYÖD ji aliyê dewletê Tirkiyeyê ve hatiye girtin. Di sala 1975an de bi Mazlum Dogan û Mehmet Hayri Durmuş re pirtûkeke siyasî ya ku tê de armancên sereke yên Şoreşa Kurdistanê vedibêje weşandine.[20] Di hevdîtinên li Enqereyê yên di navbera salên 1974-1975an de Ocalan û hevalên wî yên din gihîştin wê qenaetê ku Kurdistan bûye kolonî û divê amadekariyên şoreşê bêne kirin.[21] Komê biryar da ku li bajarên cuda yên Bakurê Kurdistanê belav bibin ku bingehek ji alîgirên şoreşa çekdarî ava bikin.[21] Di destpêkê de tenê çend alîgirên vî fikirê hebûn lê piştî gera Ocalan di sala 1977an de li bajarên wekê Agirî, Êlih, Amed, Çewlik, Qers û Rihayê pêk hatiye, kom gihişte 300 kesên alîgir û nêzîkî sîh şervanên çekdarên organîzekirî ya komê çêdibe.[21]

Partiya Karkerên Kurdistanê

 Gotara bingehîn: Partiya Karkerên Kurdistanê
Alayê Partiya Karkerên Kurdistanê (1978-1995)

Bi derbeya leşkerî ya sala 1971ê gelek aktivîstên çepên şoreşger ji derketina hemberê raya giştî bêpar hatine hiştin ku di nav de tevgerên wekê Artêşa Rizgariya Gel a Tirkiyê (THKO) an Partiya Komunîst a Tirkiyê/Marksîst-Lenînîst (TKP-ML) hebûn hatine çewisandin û hatine qedexe kirin.[22] Piştî vê yekê çend aktorên siyasî yên çepên tirk ên ku demekê dirêj e ji siyasetê dûr in li dûrî raya giştî li wargehên zanîngehan an jî di civînên li avahiyên hevpar de xwe birêxistin dikin.[22] Di salên 1972 û 1973an de koma bingehîn a îdeolojîk a Partiya Karkerên Kurdistanê ku bi giranî ji xwendekarên bi pêşengiya Abdullah Öcalan pêk dihatin li Enqereyê bûn ku xwe wekê Şoreşgerên Kurdistanê bi nav dikirin.[22]

Ev koma nû di cîhana kapîtalîst de bal dikişîne ser nifûsa kurdên bindest ên li Bakurê Kurdistanê. Di sala 1973an de gelek xwendekarên ku piştre ku di demên pêş de bibin damezrînerên Partiya Karkerên Kurdistanê rêxistina xwendekaran a Komeleya Xwendina Bilind a Demokratîk a Enqereyê ava dikin.[23] Komeleya ku ji aliyê vê koma xwendekarên kurd ve hatiye damezrandin piştê çend mehan ji aliyê dewleta tirk ve hatiye qedexekirin. Piştre komekê li derdora Öcalan ji çepên tirk veqetiyan û nîqaşên berfireh li ser kolonîzekirina Kurdistanê ku ji aliyê dewleta tirk ve pêk hatiye dikin.[24] Piştî derbeya leşkerî ya sala 1980an de zimanê kurdî di jiyana giştî û taybet de bi awayekî fermî ji aliyê dewleta tirk ve hatiye qedexekirin.[25]

Gelek kurdên ku bi zimanê kurdî diaxivîn, kesên ku weşanên bi kurdî dikirin, stranên kurdî digotin hatine girtin û hatine zîndanî kirin.[25] Di vê demê de li Tirkiyeyê û li Bakurê Kurdistanê çanda kurdî, bikaranîna zimanê kurdî, cil û berg, folklor û navên bi zimanê kurdî ji aliyê dewleta tirk hatibûn qedexe kirin.[26] Di pêvajoya înkarkirina hebûna kurdan de, heta sala 1991ê hebûna kurdan ji aliyê dewleta tirk ve hatiye înkarkirin û kurdan wekê “tirkên çiyayî” bi nav kiribûn.[26][27][28]Piştre re ji bo ji nû ve avakirina mafên zimanî, çandî û siyasî ya ji bo kurdan Partiya Karkerên Kurdistanê hatiye damezrandin.[29]

Di 26 û 27ê çiriya paşîn a sala 1978an de li gundê Fîsê yê Licê ya Amedê Partiya Karkerên Kurdistanê piştî amadekariyên çend salan di kongreya bingehîn de hatiye damezrandin. Di 27ê mijdara sala 1978an de komîteyek navendî ku ji 7 kesan pêk dihat, bi serokatiya Abdullah Öcalan hatiye hilbijartin ku di nav wan de Şahin Dönmez, Mazlum Doğan, Baki Karer, Mehmet Hayri Durmuş, Mehmet Karasungur û Cemîl Bayik endamên din ên Partiya Karkerên Kurdistanê bûn.[30][31]

Di sala 1978an de di nava nakokiyên rastgir û çepgiran de ku bi derbeya leşkerî ya sala 1980an bi dawî dibe, Öcalan Partiya Karkerên Kurdistanê (PKK) damezrandiye.[32] Di [[27ê çiriya paşîn a sala 1978an de Öcalan û hevalên xwe li Diyarbekirê li gundê Fîsê ya navçeya Licêyê li hev kom dibin û biryara avakirina Partiya Karkerên Kurdistanê (PKK) didin. Xebatên rêxistinê yên Öcalan û partiya wî PKK yên li Kurdistanê di demeke kin de bala dewleta tirk dikişîne. Li ser vê şêweya nû ya Öcalan a li hemberî Tirkiyeyê ji bo pirsgirêka kurd zextên xwe zêde dike. Dewletê bi awayekî eşkere li hemberî koma Öcalan şer dide destpêkirin û ji ber vê yekê Öcalan di 1979an derdikeve derve û diçe Libnanê. PKKê bi damezrandina xwe ve giranî da ser perwerdeya îdeolojîk.[33] Marksîzm-Lenînîzm, dîrok û milkê Kurdistanê di nava PKKê de xwedî roleke navendî bû.[33] Öcalan li ser girîngiya îdeolojiyê heta radeya ku bê îdeolojiyê şermezar kiriye û îdeolojî bi dînê re ku li gorî wî şûna îdeolojiyê girtiye, wekhev kir.[33] "Eger hûn têkiliya xwe û îdeolojiyê bişkînin hûn ê bibin cinawir." Bi piştgiriya Hikûmeta Sûriyê, Öcalan du kampên rahênanê ji bo PKKê li Libnanê ava kir ku tê de gerîlayên kurd perwerdeya siyasî û leşkerî bibînin.[20][34]

PKKê li Libnanê di 1982an de kongreya xwe ya duyem pêk anî û biryara vegera nava axa welêt girt.[34] Milîtanên PKKê di bin pêşengiya Öcalan de perwerdehiya xwe ya îdeolojîk û leşkerî qedandibûn.[34] Di 1984an de PKKê li Bakurê Kurdistanê li hemberî dewleta tirk dest bi şerê çekdarî ya li dijî hêzên dewleta tirk kirin.[35] Ji damezrandina partî ve, partî bal kişand ser perwerdehiya îdeolojîk.[34]

Di 1984an de PKKê bi destpêkirina şerên çekdarî li hemberî hêzên dewletê şerê çekdarî hatine desteserkirin ku dewlet an rêveberiyeke kurdî ya serbixwe ava bike.[36] Öcalan hewl daye ku tevgerên azadîxwaz ên kurd ên PKKê û tevgerên din ku li dijî Sedam Huseyn li Iraqê bibin yek. Di biryarên di navbera Partiya Demokrat a Kurdistanê (KDP) û PKKê de, li hev kirine ku PKKê dikare bi serbestî li Başûrê Kurdistanê bisekîne. Herwiha ew du caran bi Mesûd Barzanî ku serokê Partiya Dêmokrat a Kurdistanê re li Şamê re civiya da ku hinek pirsgirêkên biçûk ên ku wan hebûn çareser bikin. Hevdîtinên bi rayedarên PYDê carekê di 1984an de û carekê din jî di 1985an de pêk hatiye.[37] Lê ji ber zextên Tirkiyeyê hevkarî ne encam dimîne. Di hevpeyvînekê de ku di sala 1988an de bi rojnameya Milliyet re hatiye kirin de Abdullah Ocalan behs kiriye ku armanc ne bi her awayî ji Tirkiyeyê cuda bûn e lê di mijara mafên kurdan de israr kir û pêşniyar kiriye ku ji bo damezrandina federasyonê li Tirkiyeyê danûstandin bên kirin.[38] Di sala 1988an de ew li Şamê bi Celal Talebanî ku di wî demê de serokê Yekîtiya Niştimanî ya Kurdistanê bû (YNK) civîneke pêk aniye ku bi wî re peymanek îmze kiriye û piştî hinek nakokiyan piştî damezrandina hikûmeteke kurdî li Başûrê Kurdistanê ku di 1992an de hatiye damezirandin têkiliyeke wî ya baştir çêbûye.[37]

Di destpêka salên 1990an de di hevpeyvînên ku ji Doğu Perinçek û Hasan Bildirici re hatine dayîn de, wî behsa amadebûna xwe ya ji bo çareseriyek aştîyane ya ji bo şer û pevçûnan kiriye.[39] Di hevpeyvînek din a ku ji Oral Çalışlar re hatiye dayîn de, wî cudahiya di navbera serxwebûn û cudaxwaziyê de tekez kiriye. Wî ev nêrîna xwe anî ziman ku ger neteweyên cuda xwedî mafên wekhev bin dikarin di nav heman dewletê de bi awayeke serbixwe bijîn.[40] Piştre di sala 1993an de li ser daxwaza serokkomarê Tirkiyeyê Turgut Özal, Öcalan ji bo danûstandinan bi Celal Talabanî re civiya û piştî wê Öcalan agirbestek yekalî ragihandibû ku ji 20ê adarê heya 15ê nîsanê berdewam kiribû.[41][42] Piştre carek din dîsa agirbestê dirêj kiriye ku danûstandinên bi hikûmeta Tirkiyeyê re gengaz bike. Piştî mirina Özal di 17ê Nîsana 1993an de ev destpêşxerî ji aliyê Tirkiyeyê ve bi hinceta ku Tirkiyeyê bi PKKê re danûstandin nekiriye ji aliyê hikûmeta Tirkîye ve hatiye rawestandin.[41] Di Konferansa Navneteweyî ya Kurd de ku di adara sala 1994an li Brukselê hatiye lidarxistin de înîsiyatîfa wî ya ji bo mafên wekhev ji bo kurd û tirkan li Tirkiyeyê hatiye nîqaşkirin.[43] Gottfried Stein ragihandiye ku herî kêm di nîvê yekem ê salên 1990an de, Öcalan bi piranî li taxeke parastî ya Şamê jiyan kiriye.[43] Di 7ê gulana sala 1996an de di nîvê agirbesteke yekalî ya din de ku ji aliyê PKKê ve hatibû ragihandin, hewldanek ji bo kuştina wî di maleke li Şamê de, bi ser neket.[44][45]

Piştî xwepêşandanên li dijî qedexekirina PKKê li Almanya, Öcalan çend caran bi siyasetmedarên almanî re civiriya.[46] Di havîna sala 1995an de serokê Ofîsa Federal a Parastina Destûrê (Verfassungsschutz) Klaus Grünewald hat serdana wî[46][47] Dema ku wan çalakiyên PKKê li Almanya nîqaş kirine Abdulah Ocalan bi endama parlamenterê Almanyayê Heinrich Lummer ê Yekîtiya Demokratên Xiristiyan a Almanyayê (CDU) re di cotmeha sala 1995an de li Şamê û di adara sala 1996an de hevdîtin pêk anîbû.[46] Öcalan piştrast kir ku PKK dê piştgirîya çareseriyek aştiyane ji bo pevçûnê dike. Lummer dema ku vegerîyaye Almanyayê ji bo piştgirî danûstandinên zêdetir ên bi Abdullah Öcalan re daxuyaniyeke daye.[48]

Şandeyek parlamenterê Yewnanistanê ji PASOKê di 17ê cotmeha 1996an de li geliyê Beqaayê serdana Abdullah Öcalan kiriye. Di dema mayîna xwe ya li Sûriyeyê de wî çend pirtûk li ser şoreşa kurd weşandine.[46] Bi kêmanî carekê di sala 1993an de ew ji aliyê Rêveberiya Îstîxbarata Giştî ya Sûriyeyê ve hate girtin lê paşê dîsa hatiye berdan.[46] Heta sala 1998an Öcalan li Sûriyeyê dimîne. Her ku rewş li Tirkiyeyê xirabtir dibe, hikûmeta Tirkiyeyê bi hinceta ku Sûrîye piştgiriyê dide Partiya Karkerên Kurdistanê bi eşkereyî gef dixwe ku êrîşê Sûriyeyê bikin.[49] Di encamê de, hikûmeta Sûriyeyê radestkirina Öcalan a ji bo Tirkiyeyê red dike û ji Öcalan dixwaze ku êdî ji Sûrîyeyê derkeve.[49] Di cotmeha sala 1998an de, Öcalan ji bo derketina xwe ji Sûriyeyê amadekarî dike û di civînekê de li Kobanî, wî hewl daye ku bingehên partiyek nû deyne lê ji ber astengiya îstîxbarata Sûriyeyê ev hewl têk diçe.[49]

Sirgûnkirina wî

Di 9ê cotmeha sala 1998an de, Abdullah Ocalan ji Sûriyê derdikeve û çar mehên din li gelek welatên Ewropayê geriya û ji bo çareserkirina pirsgirêka kurd daxwaza çareseriyê kiriye.[50] Öcalan pêşî ji Sûrîyeyê derbasê Rûsyayê dibe û li wir parlementoya Rûsyayê di 4ê mijdara sala 1998an de deng dide ku mafê penaberiyê bide Öcalan.[51] Di 6ê mijdarê de 109 parlementerên yewnanî Öcalan vexwend Yewnanîstanê ku li Yewnanistanê bimîne, ev daxwaz ji hêla Panayioitis Sgouridis ku wê demê cîgirê serokê Parlementoya Yewnanistanê bû hatibû dubarekirin.[52] Piştre Ocalan berê xwe dide Îtalyayê û di 12ê mijdara sala 1998an de digihîje Balafirgeha Romayê.[53]

Di sala 1998an de piştî ku Öcalan digihîje Îtalyayê û li wir daxwaza penaberiya siyasî dike, hikûmeta Tirkiyeyê daxwaza radestkirina Öcalan ji Îtalyayê dike.[54][55] Ji ber fermana girtinê ya ku ji aliyê Almanya ve hatibû dayîn, Öcalan ji aliyê rayedarên Îtalyayê ve demek hatibû binçavkirin.[56] Ji ber Almanya darizandina Öcalan li Almanyayê napejirîne Îtalyayê wî radestî Almanya nekiribû. Şansolyeyê Alman Gerhard Schröder û Wezîrê Karên Hundir Otto Schily dixwestin ku Öcalan ji aliyê "Dadgeha Ewropî" ya nediyar ve were darizandin. Li gel van hemî nakokiyan Îtalyayê Öclan radestî Tirkiyeyê nake.[55] Serokwezîrê Îtalyayê Massimo D'Alema ragihandibû ku radestkirina kesekî bo welatekî ku cezayê darvekirinê lê tê birîn, li dijî qanûna Îtalyayê ye.[57] Lê Îtalyayê jî nexwest ku Öcalan bimîne û gelek astengiyên dîplomatîk bikar anî ku Öcalan neçar bimîne ku welêt biterikîne. Di 16ê çileyê de Abdullah Öcalan ji Îtalyayê derdikeve bi hêviya dîtina cihekî bi ewlehê li Rûsyayê diçe Nizhny Novgorodê.[50][58] Lê li Rûsyayê wî wekê cara destpêkê pêşwazî nekir û ew neçar din ku hefteyekê li Balafirgeha Navneteweyî ya Strigino li Nîjnî Novgorodê bisekine. Carek din dîsa Abdulah Öcalan neçar dimîne ku j Rûsyayê bi balafirê ji Saint Petersburgê ber bi Yewnanistanê ve here û li wir di 29ê çileya sala 1999an de li ser vexwendina Nikolas Naxakis ku amîralekî teqawîtbûyî bû gihîştiye Atînayê. Ew şev wek mêvanê nivîskara yewnanî ya navdar Voula Damianakou li Nea Makriyê dimîne.[50]

Piştî vê yekê Öcalan hewl dide ku biçe Den Haagê, da ku rewşa xwe ya qanûnî li Dadgeha Cezayê ya Navneteweyî çareser bike lê Holandayê nehişt ku balafira wî dakeve û wî dişîne Yewnanistanê ku balafira wî diçe girava Korfuyê ya li Deryaya Îyonê. Piştre li ser vexwendina dîplomatên yewnanî, Öcalan biryar dide ku bi balafirê here Nairobiyê.[59] Di wê demê de Britta Böhler ku parêzereke alman a navdar bû parastina wî dikir. Wê digot divê sûcên ku ew pê dihat tawanbarkirin di dadgehê de werin îspatkirin û hewl dide ku Dadgeha Navneteweyî ya li Den Haagê dozê bigire ser xwe.[60]

Girtina wî

Abdullah Öcalan di 15ê sibata 1999an de dema ku ji balyozxaneya Yewnanistanê ber bi Balafirgeha Navneteweyî ya Jomo Kenyatta ya li Nairobiyê ve diçû, li Kenyayê bi alîkariya CIAyê ve hatiye revandin û piştre jî radestî Tirkiyeyê tê kirin.[61] Li gorî rojnameya Vatan a tirk, rayedarên amerîkî Öcalan girtine û radestî rayedarên tirk kirine.[62]

Piştî girtina wî hikûmeta Yewnanistanê di nav aloziyê de bû û Wezîrê Derve Theodoros Pangalos, Wezîrê Navxweyî Alekos Papadopoulos û Wezîrê Pergala Giştî Philipos Petsalnikos ji karên xwe îstifa kirin.[63] Costoulas, balyozê Yewnanistanê ku di wî demê de Ocalan diparast, diyar kiribû ku jiyana wî piştî operasyona girtina wî di xetereyê de ye.[64] Li gorî Nûcan Derya ku wergêrê Öcalan a li Kenyayê bû, rayedarên Kenyayê balyozê Yewnanistanê hişyar kiribûn ku "tiştek" dikare bibe ger ew çar roj berê neçe û Pangalos garantî dabû wan ku Öcalan dê bi ewlehî biçe Ewropayê. Öcalan bi biryar dide ku biçe Amsterdamê û bi tohmetên tundî yê re rû bi rû bimîne.[65]

Girtina Öcalan dibe sedem ku bi hezaran Kurd li seranserê cîhanê li balyozxaneyên Yewnanistan û Îsraêlê xwepêşandanên şermezarkirina girtina wî li dar bixin. Kurdên ku li Almanya dijîn gef li wan hat xwarin ku eger ew xwepêşandanên piştgiriya Öcalan bidomînin, ew ê bi dersînorkirinê werin şandin. Ev hişyarî piştî ku di êrîşa 1999an a li ser konsulxaneya Îsraêlê li Berlînê de sê kurd hatin kuştin û 16 kes birîndar bûn, hatibû dayîn.[66][67] Komeke bi navê Bazên Tolhildanê yên Apo li Kadıköy, Stembol, firoşgehek mezin şewitand û bû sedema mirina 13 kesan.[68] Li gelek paytext û bajarên mezin ên ewropî[69] û herwiha li Iraq, Îran û li Tirkiyeyê xwepêşandan li dijî girtina wî hatibûn lidarxistin.[68]

Darizandin

Dilsozên Öcalanê li Londonê, 2003

Öcalan anîn girava Îmraliyê, li wir 10 rojan bêyî ku destûr bê dayîn parêzerên xwe bibîne û bi wan re biaxive an lêpirsîn lê bike.[70] Dadgeheke ewlehiyê ya dewletê ku ji yek dadwerê leşkerî û du dadwerên sivîl pêk dihat li girava Îmraliyê ji bo darizandina Öcalanê hat damezrandin.[71] Şandeyek ji sê parêzerên holendî ku dixwestin wî biparêzin, destûr nehat dayîn ku bi muwekîlê xwe re hevdîtin bikin û ji bo lêpirsînê li balafirgehê hatin girtin bi hinceta ku ew wekî "milîtanên PKKê" tevdigerin û ne wekî parêzer; ew hatin vegerandin Holendayê.[71] Di roja heftemîn de dadwerek beşdarî lêpirsînan bû û nivîsek jê amade kir.[72] Doz di 31ê gulana 1999an de li girava Îmraliyê[73] li Deryaya Mermereyê dest pê kir û ji hêla Dadgeha Ewlekariya Dewletê ya Enqereyê ve hat organîzekirin.[74]

Di dema darizandinê de, ew ji hêla Nivîsgeha Hiqûqî ya Asrınê ve hate temsîlkirin.[75] Parêzerên wî di temsîlkirina wî ya têrker de zehmetî kişandin ji ber ku destûr ji wan re hat dayîn ku heftê tenê du hevpeyvînên ku di destpêkê de 20 deqê û paşê 1 saet dom dikirin, werin kirin, ku çend ji wan ji ber "hewaya xirab" an jî ji ber ku rayedaran destûra pêwîst nedane, hatin betalkirin.[75] Herwiha parêzerên wî ji sûcdariyên ku dibe ku bibin bêxeber bûn û tenê piştî ku perçeyên wê ji çapemeniyê re hatibûn pêşkêşkirin, îdianameya fermî wergirtin.[73] Doz bi girtina bi dehan siyasetmedarên kurd ên ji Partiya Demokrasiya Gel (HADEP) re pêk hat.[76] Di nîvê hezîrana 1999an de, Meclîsa Mezin a Neteweyî ya Tirkiyeyê ji bo çareserkirina rexneyên ji Dadgeha Mafên Mirovan a Ewropayê,[77] derxistina dadwerên leşkerî ji Dadgehên Ewlehiya Dewletê pejirand[75] û dadwerekî sivîl posta dadwerê leşkerî girt ser xwe.[78]

Di heman rojê de, Rêxistina Efûya Navneteweyî daxwaza ji nû ve darizandinê kir û Çavdêriya Mafên Mirovan jî pirsa ku şahidên ku ji hêla parastinê ve hatine anîn di darizandinê de nehatine bihîstin, pirsî.[73] Di 1999an de parlamenterê Tirkiyeyê li ser Pêşnûmeqanûna Tobekirinê nîqaş kir ku dê cezayê mirinê yê Öcalan veguherîne 20 sal cezayê girtîgehê û rê bide çekdarên PKKê ku bi efûyek sînorkirî teslîm bibin,[79] lê ji ber berxwedana rastgirên tundrew ên li dora Partiya Tevgera Neteweparêz (MHP) ew nehat pejirandin.[80] Di çileya 2000an de, hikûmeta Tirkiyeyê ragihand ku cezayê darvekirinê heta ku Dadgeha Mafên Mirovan a Ewropayê (DMME) biryarê ji nû ve binirxîne, hatiye paşxistin.[81] Piştî rakirina cezayê darvekirinê li Tirkiyeyê di tebaxa 2002an de, di cotmeha wê salê de,[82] dadgeha ewlehiyê cezayê wî ji bo heyatê bû.[83]

Ji bo ku biryarek ji bo Öcalan guncawtir bi dest bixe, wî serî li Dadgeha Mafên Mirovan a Ewropayê (DMME) ya li Strasbourgê da, ku doz di hezîrana 2004an de qebûl kir.[84] Di 2005an de, DMMEyê biryar da ku Tirkiyeyê bi redkirina îtîrazkirina girtina Öcalan û bi mehkûmkirina mirinê bêyî darizandineke adil, madeyên 3, 5 û 6 ên Peymana Mafên Mirovan a Ewropayê binpê kiriye. Daxwaza Öcalan a ji bo ji nû ve darizandinê ji aliyê dadgehên Tirkiyeyê ve hat redkirin.[85]

Şertên binçavkirinê

Protestoyê ji bi azadkirina Öcalanê li Almanyayê 2016

Piştî girtina wî, Öcalan wekî yekane girtiyê girava Îmraliyê ya li Deryaya Mermereyê di hucreya yek-kesî de hate girtin. Piştî ku di 2002an de cezayê mirinê bo cezayê heyatê hate guhertin,[86] Öcalan li Îmraliyê girtî ma û li wir tenê girtiyê wî bû. Her çend girtiyên berê yên li Îmraliyê ji bo girtîgehên din hatin veguheztin jî, ji bo parastin û tirsa êrîşan zêdetirî 1000 leşkerên tirk li giravê hatin bicihkirin. Di mijdara 2009an de, rayedarên tirk ragihandin ku ew bi veguheztina çend girtiyên din bo Îmraliyê, hucreya yek-kesî ya wî bi dawî dikin. Wan got ku dê destûr bê dayîn ku Öcalan heftê deh saetan wan bibîne.[87] Girtîgeha nû piştî ku Komîteya Pêşîlêgirtina Îşkenceyê ya Konseya Ewropayê serdana giravê kir û li dijî şert û mercên ku ew tê de dihat girtin nerazîbûn nîşan da, hate çêkirin.[88][89] Ji 27ê tîrmeha 2011 heta 2ê gulana 2019an destûr nehat dayîn ku parêzerên wî Abdullah Öcalan bibînin.[90] Ji tîrmeha 2011 heta kanûna 2017an parêzerên wî ji bo serdanan zêdetirî 700 serlêdan kirin, lê hemî hatin redkirin.[91]

Ji bo hişyarkirina li ser tecrîda Öcalan, civaka kurd bi rêkûpêk xwepêşandan li dar xistine.[92] Di cotmeha 2012an de, bi sedan girtiyên siyasî yên kurd ji bo şert û mercên girtina baştir ji bo Öcalan û mafê bikaranîna zimanê kurdî di perwerde û hiqûqê de dest bi greva birçîbûnê kirin.[93] Greva birçîbûnê 68 rojan dom kir heta ku Öcalan daxwaza bidawîanîna wê kir. Nêzîkî du salan, ji 6ê cotmeha 2014 heta 11ê îlona 2016an, dema ku birayê wî Mehmet Öcalan ji bo Cejna Qurbanê serdana wî kir, serdana Öcalan qedexe bû.[94] Di 2014an de, DMMEyê biryar da ku binpêkirina madeya 3an di derbarê wê yekê de ku ew heta 17ê mijdara 2009an tenê li girava Îmarliyê girtî bû û herwiha ne gengaziya îtîrazkirina biryara wî de heye.[94]

Di 6ê îlona 2018an de, ji ber cezayên berê yên ku di salên 2005-2009an de lê hatibûn birîn, ji ber ku parêzeran danûstandinên xwe bi Öcalan re eşkere dikirin û ji ber ku ew bandor li ser wê yekê dikir ku Öcalan bi rêya danûstandinên bi parêzerên xwe re rêberiya PKKê dike, serdanên parêzeran ji bo şeş mehan hatin qedexekirin.[90] Dîsa heta 12ê çileya 2019an, dema ku birayê wî cara duyemîn serdana wî kir, ji wergirtina serdanan hat qedexekirin. Birayê wî got ku tenduristiya wî baş e.[95] Qedexeya serdana parêzerên wî di nîsana 2019an de hat rakirin û Öcalan di 2ê gulana 2019an de parêzerên xwe dît.[90]

Di 27ê sibata 2025an de, Öcalan ji girtîgehê peyamek weşand û bang li PKKê kir ku kongreyekê li dar bixe û xwe bihelîne û çekên xwe deyne.[96] Di bersivê de, PKKê ragihand ku di 1ê adarê de agirbest dest pê kiriye.[97]

Dozgerî li dijî alîgirên Abdullah Öcalan

Di 2008an de, Wezîrê Dadê yê Tirkiyeyê Mehmet Ali Şahin got ku di navbera 2006 û 2007an de, 949 kes ji ber ku ji Öcalan re gotine "bi rêz" (Sayın) hatine mehkûmkirin û zêdetirî 7,000 kes jî hatine darizandin.[98]

Tecrîda li ser wî

Heta niha gelek caran, bi awayekî bêqanûnî ji aliyê dewleta tirk ve tecrîd li ser Öcalan hatiye kirin. Bi van astengiyan hevdîtinên Öcalan û parêzerên wî û malbata wî hatiye astengkirin. Partiya Demokratîk a Gelan (HDP) li parlamena tirk gelek caran di derbarê tecrîdê û rewşa Ocalan de pirs li Wezareta Dadê ya dewleta tirk pirsî.[99]

Ji bo Öcalan bangawaziya (CPT)

Partiya Demokratîk ya Gelan (HDP) jibo Öcalan bangawaziya Komîsyona Pêşîlêgirtina Îşkenceyê ya Ewropayê (CPT)yê kir.[99]

Partiya Demokratîk ya (HDP) di bangawaziya xwe de deng li saziyên mafên mirovan ya Ewrûpayê û li CPTyê kir ku derbarê rewşa tenduristiya Ocalan û rewşa wî rojek zûtir dest bi hevdîtinan bike.[99]

Îdeolojî û miletê kurd

Abdullah Öcalan 1993

Beşdarbûna di înîsiyatîfên aştiyê de

Di mijdara 1998an de, Öcalan planeke aştiyê ya 7 xalî pêşxist ku li gorî wê divê êrîşên Tirkiyeyê yên li ser gundên kurdan rawestin, penaber vegerin, gelê kurd di nav Tirkiyeyê de xweserî werbigire, kurd mafên demokratîk ên wekhev werbigirin ji ber ku sîstema cerdevanên gundan a ku ji hêla tirkan û hikûmeta Tirkiyeyê ve tê piştgirîkirin dê bi dawî bibe û ziman û çanda kurdî dê bi fermî were naskirin.[100] Di çileya 1999an de, di dema mayîna xwe ya li Ewropayê de, Öcalan dît ku têkoşîna rizgariyê ya partiya wî ji şerê gerîla ber bi diyalog û danûstandinan ve çûye.[100] Piştî girtina wî, Öcalan daxwaza rawestandina êrîşên PKKê kir û ji bo çareseriyek aştiyane ji bo nakokiya kurdan di nav sinorên Tirkiyeyê de parêzvanî kir.[101][102]

Di cotmeha 1999an de, heşt çekdarên PKKê yên li dora berdevkê berê yê PKKê yê ewropî Ali Sapan li ser daxwaza Öcalan xwe radestî Tirkiyeyê kirin.[103] Parêzerê wî ragihand ku li gorî muameleya wan, çekdarên din ên PKKê jî xwe radestî Tirkiyeyê dikin.[103] Lêbelê ew heşt û herwija komeke din ku çend hefte şûnda li Stembolê teslîm bûn, hatin girtin û destpêşxeriya aştiyê ji aliyê hikûmeta Tirkiyeyê ve hate redkirin. Öcalan daxwaza damezrandina "Komîsyona Rastî û Edaletê" ji aliyê saziyên kurdî kir da ku sûcên şer ên ku ji aliyê hem PKK û hem jî hêzên ewlehiyê yên Tirkiyeyê ve hatine kirin, lêkolîn bike. Pêkhateyeke bi vî rengî di gulana 2006an de dest bi xebatê kir.[104]

Di adara 2005an de, Öcalan Danezana Konfederalîzma Demokratîk li Kurdistanê[105] derxist û banga konfederasyoneke bê sinor di navbera herêmên Bakurê Kurdistanê, Rojavaya Kurdistanê, Başûrê Kurdistanê, û Rojhilata Kurdistanê kir. Ev pêşniyar piştî "Kongreya Ji Nû Ve Avakirinê" di nîsana 2005an de ji aliyê bernameya PKKê ve hate pejirandin.[106]

Öcalan di 28ê îlona 2006an de bi rêya parêzerê xwe Ibrahim Bilmez daxuyaniyek da û bang li PKKê kir ku agirbestê îlan bike û bi Tirkiyeyê re aştiyê bixwaze. Daxuyaniya Öcalan got, "Divê PKK çekan bikar neyne heya ku bi armanca tunekirinê neyê êrîşkirin", û "avakirina yekîtiyek demokratîk di navbera tirk û kurdan de pir girîng e. Bi vê pêvajoyê re, rêya diyaloga demokratîk jî dê vebe".[107] Wî li ser çareseriyek ji bo nakokiya kurd-Tirkiyeyê xebitî, ku dê di çarçoveya Peymana Xweseriya Herêmî ya Ewropî de, ku ji hêla Tirkiyeyê ve jî hatibû îmzekirin, nenavendîkirin û demokratîkkirina Tirkiyeyê jî di nav xwe de bigire, lê pêşniyara wî ya 160 rûpelî ya li ser mijarê di tebaxa 2009an de ji hêla rayedarên Tirkiyeyê ve hate desteserkirin.[108]

Di 31ê gulana 2010an de, Öcalan got ku ew dev ji diyaloga berdewam a bi Tirkiyeyê re berdide, ji ber ku "ev pêvajo êdî watedar an jî kêrhatî nîne". Öcalan diyar kir ku Tirkiyeyê sê protokolên wî yên ji bo danûstandinê paşguh kirine: (a) şertên wî yên tenduristî û ewlehiyê, (b) serbestberdana wî, û (c) çareseriyek aştiyane ji bo pirsgirêka kurd li Tirkiyeyê. Her çend hikûmeta Tirkiyeyê protokolên Öcalan wergirtibûn jî, ew qet ji raya giştî re nehatin eşkerekirin. Öcalan got ku ew ê fermandarên payebilind ên PKKê berpirsiyarê pevçûnê bihêle, lê divê ev yek wekî bangek ji bo PKKê ji bo dijwartirkirina pevçûna xwe ya çekdarî bi Tirkiyeyê re neyê şîrovekirin.[109][110]

Di çileya 2013an de, danûstandinên aştiyê di navbera PKK û hikûmeta Tirkiyeyê de destpêkirin û ji çile[111] heta adarê ew çend caran bi siyasetmedarên Partiya Aştî û Demokrasiyê (BDP) re li girava Îmraliyê civiya.[112] Di 21ê adarê de, Öcalan agirbestek di navbera PKK û dewleta Tirkiyeyê de ragihand. Daxuyaniya Öcalan li ber bi sed hezaran kurdên li Amedê hate xwendin ku ji bo pîrozkirina Sersala Kurdî (Newroz) kom bûbûn. Di beşek ji daxuyaniyê de wiha dihat gotin, "Bila çek bêdeng bibin û siyaset serdest bibe... deriyek nû ji pêvajoya şerê çekdarî ber bi demokratîkbûn û siyaseta demokratîk ve tê vekirin. Ev ne dawî ye. Ev destpêka serdemeke nû ye."[113] Di demek kurt de piştî daxuyaniya Öcalan, serokê fonksiyonel ê PKKê, Murat Karayılan, bi soza pêkanîna agirbestê bersiv da. Di dema pêvajoya aştiyê de, Partiya Demokratîk a Gelan (HDP) di hilbijartinên parlamenterê yên hezîrana 2015an de ket meclîsê.[114] Agirbest piştî kuştina du polîsên tirk di tîrmeha 2015an de li Serê Kaniyê bi dawî bû.[115]

Guhertina îdeolojiya siyasî

Ji dema girtina xwe ve, Öcalan bi rêya têkiliya xwe bi teorîsyenên civakî yên rojavayî yên wekî Murray Bookchin, Immanuel Wallerstein û Hannah Arendt re, îdeolojiya xwe bi girîngî guhertiye.[116] Öcalan dev ji baweriyên xwe yên markzîzm-lenînîst[116] û stalînîst ên kevin berda[117][118] û civaka xwe ya îdeal bi navê konfederalîzma demokratîk ava kir.[118] Di destpêka 2004an de, Öcalan hewl da ku bi rêya parêzerên Öcalan hevdîtinek bi Murray Bookchin re saz bike û xwe wekî "xwendekarê" Bookchin bi nav kir ku dixwaze ramanên Bookchin li gorî civaka Rojhilata Navîn biguncîne. Lê di ve demê Bookchin pir nexweş bû ku nikarîbû bi Öcalan re hevdîtinê bike.[118]

Konfederalîzma demokratîk

Konfederalîzma demokratîk îdeolojiyeke li ser bingeha ramanên Abdullah Öcalan e. Konfederalîzma demokratîk "sîstemeke encumenên îdarî yên ji aliyê gel ve hatine hilbijartin e, ku rê dide civakên herêmî ku kontrola xweser li ser milkên xwe bikin, di eynî demê de bi rêya toreke encumenên konfederal ve bi civakên din ve girêdayî ne."[119] Biryar ji aliyê komunan ve li her tax, gund, an bajar têne girtin. Hemû kes dikarin beşdarî encumenên komunal bibin, lê beşdariya siyasî ne mecbûrî ye. Milkê taybet tune ye, lêbelê "xwedîtiya bi karanînê heye, ku mafên karanîna avahî, erd û binesaziyê dide kesan, lê ne mafê firotin û kirîna li sûkê an veguherandina wan bo karsaziyên taybet".[119] Aborî di destê encumenên komunal de ye û ji ber vê yekê (bi gotinên Bookchin) 'ne kolektîf e û ne jî taybet e - ev gelemperî ye.'[119] Femînîzm, ekolojî û demokrasiya rasterast di konfederalîzma demokratîk de bingehîn in.[120]

Bi redkirina hem otorîterîzma dewletê û burokratîzma sosyalîzmê û hem jî nêçîrvaniya kapîtalîzm, ku ji hêla Öcalan ve wekî berpirsiyarê herî mezin ê newekheviyên aborî, zayendperestî û wêrankirina jîngehê li cîhanê tê dîtin,[121][122] konfederalîzma demokratîk "cureyek rêxistin an rêveberiyê [ku] dikare wekî rêveberiya siyasî ya ne-dewletî an demokrasiya bêdewlet were binavkirin"[123] diparêze, ku dê çarçoveya rêxistina xweser a "her civak, koma baweriyê, kolektîfek taybetî ya zayendî û/an koma etnîkî ya hindekarî, di nav yên din de" peyda bike.[124] Ew modelek sosyalîzma lîbertîzmê[125][126] û demokrasiya beşdar[127] e ku li ser xwerêveberiya civakên herêmî û rêxistina encumenên vekirî,[128] encumenên bajaran, meclîsên herêmî û kongreyên mezintir hatiye avakirin, ku welatî ajanên xwerêveberiyê ne, ku dihêle kes û civak bandorek rastîn li ser jîngeh û çalakiyên xwe yên hevpar bikin.[129][130] Bi îlhama têkoşîna jinan di PKKê de, konfederalîzma demokratîk femînîzm wekî yek ji stûnên xwe yên navendî dibîne.[131][132] Bi dîtina baviksalarî wekî "berhemeke îdeolojîk a dewlet û desthilatdariya neteweyî" ku ne kêmtir ji kapîtalîzmê xeternak e,[133] Öcalan vîzyonek nû ya civakê diparêze da ku têkiliyên desthilatdariyê yên sazûmanî û psîkolojîk ên ku niha di civakên kapîtalîst de hatine damezrandin hilweşîne û misoger bike ku jin di hemî astên rêxistin û biryardanê de rolek girîng û wekhev bi ya mêran re hebe.[134][135] Prensîbên din ên sereke yên konfederalîzma demokratîk jîngehparêzî, pirçandîbûn (olî, siyasî, etnîkî û çandî), azadiyên derbirinê, parastina xwe û aboriyek parveker in ku kontrola çavkaniyên aborî ne ya dewletê ye, lê ya civakê ye.[136][137]

Lêkolînên Öcalan ên ku ji bo bersivdayîna pêdiviyên tevgera kurd li seranserê Kurdistanê derketin holê, aliyên cûrbecûr ên civaka kurd di warên antropolojî, zimannasî û siyaseta navneteweyî, hiqûqa navneteweyî de û herwiha nêzîkatiyek femînîst a bi navê jineolojî destnîşan kirin, ku bi taybetî ji têkoşîna jinan di PKKê de û Sakîne Cansiz îlham girtiye. Îlhamên wî yên teorîk ên herî mezin ji ekolojiya civakî û şaredariya lîbertaryan ên ku ji hêla anarşîstê Amerîkî Murray Bookchin ve hatine formulekirin, hatin. Di berhemên xwe de, Bookchin dibêje ku serdestî û wêrankirina xwezayê berdewamiya serdestiya mirovan ji hêla hev ve ye, di nav de bi awayên kapîtalîzm û dewleta neteweyî. Fîlozofê amerîkî, girêdanek di navbera krîza ekolojîk û hiyerarşiya civakî de ava dike, dibîne ku avahiya civakî ya mirovahiyê hewce ye ku ji nû ve were fikirîn û ji civatek hiyerarşiya wêranker veguhere civatek civakî ya ekolojîk ku hevsengiyek di navbera beşên xwe de diparêze û civakên wê dikarin jiyana xwe bi serbixwe birêxistin bikin.

Bi heyraniya têgehên Bookchin, Öcalan nêrînek rexnegir li ser neteweperwerî û dewleta neteweyî pêşxist ku ev yek bû sedem ku mafê çarenûsî yê gelan wekî "bingeha avakirina demokrasiyeke bingehîn, bêyî ku hewcedariya lêgerîna sinorên siyasî yên nû" şîrove bike. Li ser vê yekê, Öcalan pêşniyar dike ku çareseriyek siyasî ji bo gelê kurd ne avakirina dewleteke neteweyî ya nû, lê avakirina pergaleke demokratîk, nenavendî û xweser a xwerêxistinkirinê bi şêweyê konfederasyonê vedihewîne.

Ez çareseriyek hêsan pêşkêşî civaka Tirkiyeyê dikim. Em neteweyek demokratîk dixwazin. Em ne li dijî dewleta yekgirtî û komarê ne. Em komarê, avahiya wê ya yekgirtî û laîkîzmê qebûl dikin. Lêbelê, em bawer dikin ku divê ew wekî dewletek demokratîk a ku rêzê li gelan, çandan û mafan digire ji nû ve were pênasekirin. Li ser vê bingehê, divê kurd azad bin ku bi awayekî rêxistin bibin ku bikaribin çand û zimanê xwe bijîn û ji hêla aborî û ekolojîk ve pêş bikevin. Ev ê bihêle ku kurd, tirk û çandên din di bin banê neteweyek demokratîk de li Tirkiyeyê werin cem hev. Lêbelê, ev tenê bi destûrek demokratîk û çarçoveyek qanûnî ya pêşkeftî ku rêzê li çandên cûda digire mimkun e. Fikra me ya neteweyek demokratîk bi al û sînoran nayê pênasekirin. Fikra me ya neteweyek demokratîk modelek li ser bingeha demokrasiyê dihewîne li şûna modelek li ser bingeha avahiyên dewletê û eslê etnîkî. Pêdivî ye ku Tirkiye xwe wekî welatek ku hemî komên etnîkî dihewîne pênase bike. Ev ê modelek li ser bingeha mafên mirovan be li şûna ol an nijadê. Fikra me ya neteweyek demokratîk hemî kom û çandên etnîkî dihewîne.

— Abdullah Öcalan, Şer û Aştî li Kurdistanê, 2008.

Her çend xwe wekî modelek li dijî dewleta neteweyî pêşkêş bike jî, konfederalîzma demokratîk di bin şert û mercên taybetî de îhtîmala hevjiyana aştiyane di navbera herduyan de qebûl dike, heya ku destwerdana dewletê di mijarên navendî yên xwerêveberiyê an hewldanên asîmîlasyona çandî de tune be.[138] Her çend di destpêkê de wekî bingehek civakî û îdeolojîk a nû ji bo tevgera rizgariya kurd hatibe teorîzekirin jî, konfederalîzma demokratîk niha wekî tevgerek antî-nijadperestî, pir-etnîkî û navneteweyî tê pêşkêş kirin.[139][140][141]

Xetên giştî yên konfederalîzma demokratîk di adara 2005an de, bi rêya daxuyaniyekê "ji bo gelê kurd û civaka navneteweyî“[142] hatin pêşkêş kirin û di salên paşîn de, ev têgeh di weşanên din de, wekî çar cildên Manîfestoya Şaristaniya Demokratîk, bêtir hate pêşxistin.[143] Di demek kurt de piştî weşandina wê, daxuyanî tavilê ji hêla PKKê ve hate pejirandin, ku civînên veşartî li Tirkiye, Sûriye û Iraqê organîze kir, ku di encamê de Koma Civakên Kurdistanê (KCK) hate damezrandin.[144][145][146] Derfeta yekem a bicîhanîna wê di dema şerê navxweyî yê Sûriyeyê de hat,[147][148][149] dema ku Partiya Yekîtiya Demokrat (PYD) xweseriya sê kantonan li Rojavaya Kurdistanê ragihand ku di dawiyê de veguherî Rêveberiya Xweser a Bakur û Rojhilatê Sûriyeyê.[150]

Niqteyên sereke

Xwepêşandanek ji bo piştgiriya konfederalîzma demokratîk û şoreşa Rojava li dijî qirkirinê, li Berlîn, Almanya 2018

Prensîbên sereke yên konfederalîzma demokratîk dikarin bi van xalan werin kurtkirin:

  • Nêzîkatiyên nû yên siyasî, felsefî û îdeolojîk ên tevgera rizgariya kurd di sosyalîzma demokratîk de îfadeya xwe ya herî guncaw dibînin. Kurdistaneke azad tenê wekî Kurdistaneke demokratîk dikare were fikirîn.
  • Tevgera kurd ji bo avakirina dewleteke neteweyî ya kurdî li ser bingeha mafê çarenûsî yê gelan kar nake, lê vî mafî "wek bingeha avakirina demokrasiyên bingehîn" dibîne bêyî ku sinorên siyasî yên nû hedef bigire û li Kurdistanê li pergaleke xwerêxistinkirina demokratîk digere ku taybetmendiyên konfederasyonê hebin ku "çarçoveyek peyda bike ku tê de, di nav de kêmnetewe, civakên olî, komên çandî, komên taybetî yên zayendî û komên din ên civakî" dikarin xwe bi awayekî xweser rêxistin bikin.
  • Pêvajoya demokratîkbûnê li Kurdistanê "projeyek civakî ya berfireh ku armanc dike serweriya aborî, civakî û siyasî ya hemû beşên civakê" dihewîne, û herwiha avakirina saziyên pêwîst û pêşxistina amûrên ku xwerêveberiya civakê û kontrola demokratîk garantî dikin û çalak dikin, ku tê de her pêvajoya biryardanê (ku di encumenên vekirî, encumenên şaredariyan, parlamenterên herêmî û giştî de hatî organîzekirin) divê rasterast beşdariya civakên herêmî hebe. Modelek xwerêveberiyê rê dide pêkanîna nirxên bingehîn ên wekî azadî û wekheviyê bi awayekî guncawtir.
  • Çareseriya pirsgirêka kurd divê bi pêvajoyeke demokratîkbûnê re ne tenê ji bo hemû welatên ku li ser beşên cuda yên Kurdistanê desthilatdariya hegemonîk bikar tînin, lê di heman demê de li seranserê Rojhilata Navîn jî were ceribandin. Lêbelê, siyaseteke nû ya demokratîk tenê dikare ji partiyên demokratîk û saziyên girêdayî wan "ku ji bo berjewendiyên civakê pabend in, ne ku fermanên dewletê bicîh bînin" hebe.
  • Her çend ev reformên demokratîk hîn ne mimkun bin jî, heya ku destwerdan di mijarên navendî yên xwerêveberiyê an hewldanên asîmîlasyona civakî de nebe, hevjiyaneke aştiyane bi dewleta neteweyî re tê qebûlkirin, herwiha ev hevjiyan nayê wateya qebûlkirina "avahîya dewleta klasîk bi helwesta wê ya despotîk a desthilatdariyê". Di dawiya vê pêvajoya bindestbûna bi reformên demokratîk re, divê dewleta neteweyî bibe saziyeke siyasî ya nermtir, ku wekî otorîteyeke civakî tevbigere ku tenê di warên ewlehiya navxweyî û di dabînkirina xizmetên civakî de fonksiyonan dişopîne, û mafên wê yên serwer ên têkildarî dewletê tenê sînordar in.
  • Divê sîstema tenduristiyê û mafê perwerdehiya bi zimanê zikmakî û çandê ji aliyê hem dewlet û hem jî civaka sivîl ve were garantîkirin.
  • Azadî û mafên jinan divê bibin beşek stratejîk ji têkoşîna azadî û demokrasiyê li Kurdistanê, herwiha parastina jîngehê divê di pêvajoya guhertina civakî de bi ciddî were girtin.
  • Azadiyên takekesî yên derbirînê û hilbijartinê bêveger in. Azadiya agahdariyê ne tenê mafekî takekesî ye, lê di heman demê de mijarek girîng a civakî ye ku bi hebûna medyayek serbixwe ve girêdayî ye ku têkiliya wê bi raya giştî re bi hevsengiya demokratîk ve girêdayî.
  • Çavkaniyên aborî ne milkê dewletê ne, lê yê civakê ne, û ji nû ve belavkirina wan a dadperwer jî "ji bo pêvajoya rizgariya civakê" pir girîng e. Aboriyek ku ji bo nifûsê hatiye veqetandin divê li ser bingeha pêkanîna polîtîkayek aborî ya alternatîf be ku ne tenê armanc dike qezencê, lê hilberînek li ser parvekirinê û têrkirina pêdiviyên xwezayî yên bingehîn ji bo her kesî ye.

Mafên jinan

Öcalan alîgirê rizgariya jinan e, ew di Manîfestoya Azadiya Jinan de dinivîse ku hemû koletî li ser bingeha jinamalîkirina a jinan e.[151] Ew jinê pir caran wekî ku di rewşekê de asê maye dibîne ku ew rolên zayendî yên kevneşopî û têkiliyek dezavantaj bi mêrekî re qebûl dike.[151]

Jineolojî cureyekî femînîzm û wekheviya zayendî ye ku ji hêla Abdullah Öcalan ve û sîwana berfirehtir a Koma Civakên Kurdistanê (KCK) tê parastin.[152][153][154] Ji paşxaneya rêzikên olî û eşîrî yên li ser bingeha rûmetê ku jinan di civakên Rojhilata Navîn de sinordar dikin, Öcalan got ku "welatek nikare azad be heya ku jin azad nebin" û asta azadiya jinan asta azadiya civakê bi tevahî diyar dike.[153]

Di Kiteba Rizgariya Jiyanê: Şoreşa Jinan (2013) de, Abdullah Öcalan dinivîse:[154]

Asta ku civak dikare bi tevahî were guhertin, bi asta veguherîna ku ji hêla jinan ve hatî bidestxistin ve tê destnîşankirin. Bi heman awayî, asta azadî û wekheviya jinê azadî û wekheviya hemî beşên civakê diyar dike. ... Ji bo neteweyek demokratîk, azadiya jinê jî pir girîng e, ji ber ku jina azadkirî civaka azad pêk tîne. Civaka azadkirî jî neteweya demokratîk pêk tîne. Wekî din, pêwîstiya berevajîkirina rola mêr xwedî girîngiyeke şoreşgerî ye.

Jîneolojî dîsîplînek e ku hewl dide zanîna li ser jinan vegerîne û lêkolîn bike da ku baweriya ku jin guhertoyên "kêm" an "qisûrdar" ên mêran in, bişkîne û dûrxistina jinan ji dîroka rewşenbîrî çareser bike. Armanca wê ew e ku aliyên hebûna jinan ên ku bi kevneşopî hatine piçûkxistin, wekî "xebata jinan", ji nû ve ava bike û nirx bide wan.[153] Jîneolojî qebûl dike ku dewleta neteweyî bi baviksalarî ve girêdayî ye û wê ji nû ve hilberîne ji ber ku ew bi xwezayî hegemonîk û mêrxas e. Ji bo danasîna vê pêwendiya girêdayî, jîneolojî têgeha "dewletparêzî-zayendperestî-desthilatdarî" bikartînin da ku tekez li ser neveqetandina van şêweyên hegemonyayê bikin.[154]

Jîneolojî prensîbeke bingehîn a konfederalîzma demokratîk a KCKê ye[155] û wekî wisa di şoreşa civakî ya kurdan de ku li Rojava, herêma wan a xweser a de facto li bakurê Sûriyeyê, ku ji hêla Partiya Yekîtiya Demokratîk (PYD) ve tê birêvebirin, pêk tê, girîng e.[155] Ji ber vê yekê, jin %40ê milîsên kurd pêk tînin[155] ku di şerê Rojava de li dijî rejîma Beşar Esed û Dewleta Îslamî ya Iraq û Şamê (DAIŞ) di Şerê Navxweyî yê Sûriyeyê de şer dikin.[155] Jin li kêleka mêran di Yekîneyên Parastina Gel (YPG) û herwiha di Yekîneyên Parastina Jinan (YPJ) yên xwe de şer dikin. Di YPJê de, jin teoriyên siyasî yên Öcalan lêkolîn dikin, ku bingehên komê li ser îdeolojiya wî hatine danîn.[156] Ji bo beşdarên jin ên di ji nû ve avakirina bakurê Sûriyeyê de, jîneolojî ji femînîzma Rojavayî bilindtir tê dîtin ji ber ku armanc dike ku hemû şêweyên hegemonyayê, di nav de baviksalarî û pozîtîvîzmê red bike, da ku aştiyek domdartir ava bike.[157] Ev ji ber ku jîneolojî wekî holîstîktir û hemî endamên civakê dihewîne tê dîtin.[158] Di dema şoreşa Rojava de, ji mêr û jinan dihat xwestin ku jîneolojî û ekolojiyê bixwînin û jîneolojî di modela rêveberiya herêmê de tê entegrekirin, ne ku wekî mijarek cuda ku li ser mafên jinan disekine were dermankirin.[159]

Jiyana taybet

Di zarokatiya Öcalan de, diya wî, Esma Öcalan (Uveys) pir serdest bû[160] û rexne li bavê wî dikir û bi gelemperî ji ber ku rewşa wan a aborî ya xirab sûcdar dikir. Paşê wî di hevpeyvînekê de rave kir ku di zarokatiya xwe de fêrî parastina xwe ji neheqiyê bûye.[161]

Di 1978an de, Öcalan bi Kesire Yıldırım re zewicî, ​​ku ew li Zanîngeha Enqereyê nas kiribû[162] û ji malbateke çêtir ji şoreşgerên asayî yên li dora Öcalan bû.[163] Zewaca wan dijwar bû, tê gotin ku gelek nakokî û nîqaş hebûn.[164] Di 1988an de, dema ku li Atîna, Yewnanistan, nûnertiya PKKê dikir, jina wî hewl da ku Öcalan ji desthilatdariyê derxîne, piştî vê yekê Yıldırım çû veşartî.[165]

Piştî ku xwişka wî Hewa bi zewaceke rêkxistî bi zilamekî ji gundekî din re zewicî, ​​wî poşman bû. Ev bûyer bû sedema polîtîkayên wî yên ji bo rizgarkirina jinan ji rola jinan a kevneşopî ya tepeserkirî.[166] Birayê Öcalan, Osman, bû fermandarekî PKKê heta ku ew bi çend kesên din re ji PKKê veqetiya û Partiya Welatparêz û Demokratîk a Kurdistanê ava kir.[167] Birayê wî yê din, Mehmet Öcalan, endamê Partiya Aştî û Demokrasiyê (BDP) ya alîgirê kurdan e.[168] Fatma Öcalan xwişka Abdullah Öcalan e û Dilek Öcalan, parlamentera berê ya HDPê, biraziya wî ye.[168] Ömer Öcalan, endamê niha yê parlamenterê yê HDPê, biraziyê wî ye.[168]

Xelatgîrên Nobelê

Serlêdana Xelata Nobelê ya Aşitiyê ya 2014an ji aliyê Parlamenterê parlamena Başûrê Kurdistanê ya Tevgera Goran, Heval Kwêstanî ve li Norwêcê serlêdan namzetiya Xelata Aştiyê ya Nobelê li enstîtuya Xelata Aştiyê ya Nobelê re hat lêdan.

Serdema serlêdana xelatê ji bo ku Abdullah Öcalan li ser bingeha peyama Newroza sala 2013an de û kovara Time Abdullah Öcalan wekî yek ji 100 mirovên herî bibandor li cîhanê nîşan da.[169]

Xelata Aşitiyê ya Nobelê her sal ji li ser vîna Alfred Nobel, ji aliyê Komîteya Nobelê ya ve li bajar Osloyê tê dayîn. Xelat, ji kesên an jî rêxistinên ku herî zêde hewl didin ku kongreyên aştiyê û biratiya netewe û gelan, kêmkirina çek û artêşan saz bikin, ji aliyê Komîteya Xelata Aştiyê ya Nobelê ve tê dayîn.[170]

Bangewaziya xelatgirên Nobelê

Ji 50 xelatgirên Nobelê jibo tecrîda li ser Abdullah Ocalan bang li ser saziyên navnetewî kirin.[171]

50 xwedan xelatên Nobelê nameyek hevbeş ji saziyên navneteweyî re şandine da ku qedexeya dîtinên li dijî Rêberê PKKê Abdullah Öcalan bi dawî bikin. Xwediyê Xelata Aştiyê ya Nobelê ya sala 1980an Adolfo Pérez nameya bi navê Esquivel ji aliyê 50 xwediyên Xelata Nobelê ve bi biryarek hevbeş hatiye îmzekirin.

Name ji hêla Sekreterê Giştî yê Konseya Ewrûpayê Thorbjørn Jagland, Nûnera Bilind a Yekîtiya Ewropî ya Polîtîkaya Derve Federica Mogherini, Seroka niha ya Rêxistina Ewlehî û Hevkariya Ewropa (OSCE) Miroslav Lajčák, û Sekreterê Birêvebir ê Komîteya Pêşîgirtina ortşkenceyê (CPT) ve hatiye nivîsandin.

Nameya bi navê Esquivel di nameyê de bangên hevpar ên 50 xwedanxelatan destnîşan kir. Encûmena Ewropî, EU, OSCE û CPT ji înkara Tirkiyê ya mafên mirovan ên gewre ji wan xwest ku hemî tedbîrên guncan bigirin da ku dawî lê were.

Hemwelatiyên rûmetê

Çendîn deveran Öcalan bi hemwelatîbûna rûmetê xelat kirine:

Pirtûkên wî

Binerê

Çavkanî

  1. ^ Political Violence against Americans 1999 (bi îngilîzî). DIANE Publishing. ISBN 978-1-4289-6562-1.
  2. ^ "Kurdistan Workers' Party (PKK) | Kurdish Militancy, History, Disbanding, & Ideology | Britannica". www.britannica.com (bi îngilîzî). 13 gulan 2025. Roja gihiştinê 21 hezîran 2025.
  3. ^ "Extradition or Political Asylum for the Kurdistan Workers Party's Leader Abdullah Ocalan" (PDF). core.ac.uk. Roja gihiştinê 19 hezîran 2025.
  4. ^ 32.Gün (12 sibat 2019), Abdullah Öcalan çawa hate radest kirin? | 15. Reşemî 1999 | Roja 32 Arşîv, roja gihiştinê 15 sibat 2025{{citation}}: CS1 maint: numeric names: lîsteya nivîskaran (lînk)
  5. ^ "Rebel Kurdish leader's treatment criticised by Welsh Assembly". BBC News (bi îngilîziya brîtanî). 20 adar 2019. Roja gihiştinê 6 adar 2023.
  6. ^ "Salên Abdullah Ocalan li Suriyê". www.rudaw.net. Roja gihiştinê 6 adar 2023.
  7. ^ Weiner, Tim (20 sibat 1999). "U.S. Helped Turkey Find and Capture Kurd Rebel". The New York Times (bi îngilîziya amerîkî). Roja gihiştinê 6 adar 2023.
  8. ^ Özcan, Ali Kemal (2006). Turkey's Kurds : a theoretical analysis of the PKK and Abdullah Öcalan. London: Routledge. ISBN 0-203-01959-8. OCLC 62456367.
  9. ^ "One group battling Islamic State has a secret weapon – female fighters". Reuters. Ji orîjînalê di 22 tebax 2019 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 19 hezîran 2025.
  10. ^ "A Kurdish response to climate change". openDemocracy (bi îngilîzî). 17 çiriya paşîn 2016. Roja gihiştinê 19 hezîran 2025.
  11. ^ "The Rise of Feminism in the PKK: Ideology or Strategy" (PDF). air.unimi.it. Roja gihiştinê 19 hezîran 2025.
  12. ^ "Jînenîgari ya Abdullah Ocalan Kurdistan - PKK Official Site". web.archive.org. 24 îlon 2015. Ji orîjînalê hat arşîvkirin. Roja arşîvkirinê: 24 îlon 2015. Roja gihiştinê 6 adar 2023.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (lînk)
  13. ^ Marcus, Aliza (2009). Blood and belief: the PKK and the Kurdish fight for independence (Çapa 1. publ. in paperback). New York: New York Univ. Press. ISBN 978-0-8147-9587-3.
  14. ^ a b c d Brauns, Nikolaus; Kiechle, Brigitte (2010). PKK - Perspektiven des kurdischen Freiheitskampfes: zwischen Selbstbestimmung, EU und Islam (bi almanî). Schmetterling Verlag. ISBN 978-3-89657-564-7.
  15. ^ Uğur Mumcu (Haziran 2020). Kürt Dosyası. SBF'de Şafak Bildirisi Dağıtılıyor. Uğur Mumcu Araştırmacı Gazetecilik Vakfı. r 7. ISBN 978-605-4274-51-2
  16. ^ "Çûyîna Abdullah Ocalan li Enqereyê". web.archive.org. 9 tebax 2008. Ji orîjînalê hat arşîvkirin. Roja arşîvkirinê: 9 tebax 2008. Roja gihiştinê 6 adar 2023.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (lînk)
  17. ^ "Ocalan Used Charisma, Guns, Bombs". AP NEWS (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 6 adar 2023.
  18. ^ "Wayback Machine" (PDF). web.archive.org. 15 çiriya paşîn 2019. Ji orîjînalê hat arşîvkirin. Roja arşîvkirinê: 15 çiriya paşîn 2019. Roja gihiştinê 6 adar 2023.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (lînk)
  19. ^ "The Kurdistan Workers Party and a New Left in Turkey: Analysis of the revolutionary movement in Turkey through the PKK's memorial text on Haki Karer". web.archive.org. 16 sibat 2020. Ji orîjînalê hat arşîvkirin. Roja arşîvkirinê: 16 sibat 2020. Roja gihiştinê 6 adar 2023.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (lînk)
  20. ^ a b Stein, Gottfried (1994). Endkampf um Kurdistan? : die PKK, die Türkei und Deutschland. München: Aktuell. ISBN 3-87959-510-0. OCLC 31480644.
  21. ^ a b c Yilmaz, Özcan. La formation de la nation kurde en Turquie. Miroslav,. Hroch. Paris: Presses universitaires de France. ISBN 978-2-940503-17-9. OCLC 863119682.
  22. ^ a b c Jongerden, Joost (1 çiriya pêşîn 2017). "Gender equality and radical democracy: Contractions and conflicts in relation to the "new paradigm" within the Kurdistan Workers' Party (PKK)". Anatoli. De l’Adriatique à la Caspienne. Territoires, Politique, Sociétés (bi îngilîzî) (8): 233–256. doi:10.4000/anatoli.618. ISSN 2111-4064.
  23. ^ O'Connor, Francis, edîtor (2021). PKK Pre-conflict Mobilisation (1974–1984). Cambridge: Cambridge University Press. rr. 66–106. ISBN 978-1-108-83850-4.
  24. ^ "Minority Rules". NY Times.
  25. ^ a b Aslan, Senem (2015). Nation Building in Turkey and Morocco (bi îngilîzî). Cambridge University Press. ISBN 978-1-107-05460-8.
  26. ^ a b Hannum, Hurst (12 çiriya pêşîn 2011). Autonomy, Sovereignty, and Self-Determination: The Accommodation of Conflicting Rights (bi îngilîzî). University of Pennsylvania Press. ISBN 978-0-8122-0218-2.
  27. ^ "Turkey - Linguistic and Ethnic Groups". countrystudies.us. Roja gihiştinê 22 çiriya paşîn 2024.
  28. ^ Çelik, Yasemin (30 îlon 1999). Contemporary Turkish Foreign Policy (bi îngilîzî). Bloomsbury Academic. ISBN 978-0-275-96590-7.
  29. ^ Joseph, J. (28 çiriya paşîn 2006). Turkey and the European Union: Internal Dynamics and External Challenges (bi îngilîzî). Springer. ISBN 978-0-230-59858-4.
  30. ^ "Leading PKK Commander Cemil Bayik Crosses into Iran". jamestown.org (bi îngilîziya amerîkî). Roja gihiştinê 22 çiriya paşîn 2024.
  31. ^ "Arife Doğan, Kardeşi Mazlum Doğan'ı Anlatıyor". bianet.org (bi tirkî). Roja gihiştinê 22 çiriya paşîn 2024.
  32. ^ "CNN - Kurdish leader Ocalan apologizes during trial- May 31, 1999". web.archive.org. 9 kanûna pêşîn 2001. Ji orîjînalê hat arşîvkirin. Roja arşîvkirinê: 9 kanûna pêşîn 2001. Roja gihiştinê 12 adar 2023.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (lînk)
  33. ^ a b c Kemal., Özcan, Ali (2006). Turkey's Kurds in perspective : a theoretical analysis of Abdullah Öcalan and the PKK. Routledge. ISBN 0-415-36687-9. OCLC 217856301.{{cite book}}: CS1 maint: multiple names: lîsteya nivîskaran (lînk)
  34. ^ a b c d Enter the PKK. Routledge. 12 çiriya pêşîn 2012. rr. 94–107. ISBN 978-0-203-01959-7.
  35. ^ "Letter to Italian Prime Minister Massimo D'Alema". Human Rights Watch (bi îngilîzî). 20 çiriya paşîn 1998. Roja gihiştinê 12 adar 2023.
  36. ^ "Letter to Italian Prime Minister Massimo D'Alema | Human Rights Watch" (bi îngilîzî). 20 çiriya paşîn 1998. Roja gihiştinê 19 hezîran 2025.
  37. ^ a b Ufheil-Somers, Amanda (15 tîrmeh 1994). "Mad Dreams of Independence". MERIP (bi îngilîziya amerîkî). Roja gihiştinê 19 hezîran 2025.
  38. ^ Cigerli, Sabri; Le Saout, Didier (2005). Öcalan et le PKK: Les mutations de la question kurde en Turquie et au moyen-orient. Paris: Maisonneuve et Larose. ISBN 978-2-7068-1885-1.
  39. ^ Gunes, Cengiz (2012). The Kurdish national movement in Turkey: from protest to resistance. Exeter studies in ethno politics. Abingdon, Oxon: Routledge. ISBN 978-1-136-58798-6.
  40. ^ Gunes, Cengiz 2013, r. 127-128.
  41. ^ a b Deutsches Orient-Institut, Deutsches (1994). Nahost Jahrbuch 1993: Politik, Wirtschaft und Gesellschaft in Nordafrika und Dem Nahen und Mittleren Osten. Wiesbaden: VS Verlag fur Sozialwissenschaften GmbH. ISBN 978-3-322-95968-3.
  42. ^ White, Paul J. (2000). Primitive rebels or revolutionary modernizers? the Kurdish national movement in Turkey. London ; New York: Zed Books : Distributed in the USA exclusively by St. Martin's Press. ISBN 978-1-85649-822-7. OCLC 44851347.
  43. ^ a b Stein, Gottfried 1994, r. 69.
  44. ^ Gunes, Cengiz 2013, r. 134.
  45. ^ "Confessions of a former Turkish National Intelligence official". Medya News (bi îngilîziya brîtanî). 5 çiriya paşîn 2021. Roja gihiştinê 19 hezîran 2025.
  46. ^ a b c d e Cigerli, Sabri; Le Saout, Didier (2005). Öcalan et le PKK: les mutations de la question kurde en Turquie et au Moyen-Orient. Paris: Maisonneuve et Larose. r. 222. ISBN 978-2-7068-1885-1.
  47. ^ "Tips vom PKK-Chef". Der Spiegel (bi almanî). 24 kanûna pêşîn 1995. ISSN 2195-1349. Roja gihiştinê 19 hezîran 2025.
  48. ^ Özcan, Ali Kemal 2006, r. 206.
  49. ^ a b c Ünver, H. Akın (2016). "Schrödinger's Kurds: Transnational Kurdish Geopolitics in the Age of Shifting Borders". Journal of International Affairs. 69 (2): 65–100. ISSN 0022-197X.
  50. ^ a b c Boudreaux, Richard (19 sibat 1999). "A Most Unwanted Man". Los Angeles Times (bi îngilîziya amerîkî). Roja gihiştinê 22 hezîran 2025.
  51. ^ Radu, Michael. Dilemmas of Democracy and Dictatorship: Place, Time and Ideology in Global Perspective (bi îngilîzî). Transaction Publishers. ISBN 978-1-4128-2171-1.
  52. ^ "Sirgûnkirina Abdulah Ocalan".
  53. ^ Traynor, Ian; Traynor, By Ian (28 çiriya paşîn 1998). "Italy 'may expel Kurd leader'". The Guardian (bi îngilîziya brîtanî). ISSN 0261-3077. Roja gihiştinê 22 hezîran 2025.
  54. ^ "Your Projects | Questia, Your Online Research Library". www.questia.com (bi îngilîzî). Ji orîjînalê di 1 tebax 2012 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 22 hezîran 2025.
  55. ^ a b "Amnesty International Report 1999 - Italy". Refworld (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 22 hezîran 2025.
  56. ^ Gökkaya, Hasan (15 sibat 2019). "Abdullah Öcalan: Der mächtigste Häftling der Türkei". Die Zeit (bi almanî). ISSN 0044-2070. Roja gihiştinê 22 hezîran 2025.
  57. ^ Stanley, Alessandra (21 çiriya paşîn 1998). "Italy Rejects Turkey's Bid For the Extradition of Kurd". The New York Times (bi îngilîziya amerîkî). ISSN 0362-4331. Roja gihiştinê 22 hezîran 2025.
  58. ^ Gunter, Michael M (1 çiriya pêşîn 2000). "The continuing Kurdish problem in Turkey after O¨calan's capture". Third World Quarterly. 21 (5): 849–869. doi:10.1080/713701074. ISSN 0143-6597.
  59. ^ "Washingtonpost.com: Turkey Celebrates Capture of Ocalan". www.washingtonpost.com. Roja gihiştinê 22 hezîran 2025.
  60. ^ "Von der RAF-Sympathisantin zur Anwältin Öcalans - WELT". DIE WELT (bi almanî). Roja gihiştinê 22 hezîran 2025.
  61. ^ Weiner, Tim (20 sibat 1999). "U.S. Helped Turkey Find and Capture Kurd Rebel". The New York Times (bi îngilîziya amerîkî). ISSN 0362-4331. Roja gihiştinê 19 hezîran 2025.
  62. ^ "ABD Apo'yu teslim etti çünkü bağımsız Kürt devletine engeldi". haber.vatanim.com.tr. Roja gihiştinê 19 hezîran 2025.
  63. ^ "Washingtonpost.com: Three Greek Cabinet Ministers Resign Over Ocalan Affair". www.washingtonpost.com. Roja gihiştinê 19 hezîran 2025.
  64. ^ "SABAH - 17 Temmuz 2007, Salı - Türkiye Öcalan için Kenya'ya para verdi". www.sabah.com.tr. Ji orîjînalê di 12 kanûna paşîn 2008 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 19 hezîran 2025.
  65. ^ "Ocalan interpreter tells how trap was set". The Irish Times (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 19 hezîran 2025.
  66. ^ "CNN - Kurds seize embassies, wage violent protests across Europe - February 17, 1999". edition.cnn.com. Ji orîjînalê di 30 kanûna paşîn 2023 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 19 hezîran 2025.
  67. ^ "Yannis Kontos's story". www.akakurdistan.com. Roja gihiştinê 19 hezîran 2025.
  68. ^ a b Shatzmiller, Maya (2005). Nationalism and Minority Identities in Islamic Societies (bi îngilîzî). McGill-Queen's Press - MQUP. ISBN 978-0-7735-2847-5.
  69. ^ Gunter, Michael M. 2000, r. 851.
  70. ^ "University of Minnesota Human Rights Library". hrlibrary.umn.edu. Roja gihiştinê 19 hezîran 2025.
  71. ^ a b "Extradition or Political Asylum for the Kurdistan Workers Party's Leader Abdullah Ocalan" (PDF). core.ac.uk. Roja gihiştinê 19 hezîran 2025.
  72. ^ "Latest". Amnesty International (bi îngilîzî). 19 hezîran 2025. Roja gihiştinê 19 hezîran 2025.
  73. ^ a b c "Trial Of Abdullah Ocalan". The Irish Times (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 19 hezîran 2025.
  74. ^ "Human Rights Watch: Ocalan Trial Monitor". www.hrw.org. Roja gihiştinê 19 hezîran 2025.
  75. ^ a b c "Turkey Report, Trial of Kurdish Lawyers" (PDF). eldh.eu. Roja gihiştinê 19 hezîran 2025.
  76. ^ Laizer, Sheri (1999). "Abdullah Ocalan: A plea for justice". Socialist Lawyer (31): 6–8. ISSN 0954-3635.
  77. ^ "BBC News | Middle East | Military judge barred from Ocalan trial". news.bbc.co.uk. Roja gihiştinê 19 hezîran 2025.
  78. ^ "BBC NEWS | Monitoring | Text of the Ocalan verdict". news.bbc.co.uk. Roja gihiştinê 19 hezîran 2025.
  79. ^ "The Argus-Press - Google News Archive Search". news.google.com. Roja gihiştinê 19 hezîran 2025.
  80. ^ "Bill to spare life of Ocalan withdrawn by Ecevit". The Irish Times (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 19 hezîran 2025.
  81. ^ "CNN - Turkey delays execution of Kurdish rebel leader Ocalan - January 12, 2000". archives.cnn.com. Ji orîjînalê di 26 gulan 2006 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 19 hezîran 2025.
  82. ^ "Turkey abolishes death penalty". The Independent (bi îngilîziya brîtanî). Roja gihiştinê 19 hezîran 2025.
  83. ^ Luban, David (11 tîrmeh 2014). International and Transnational Criminal Law (bi îngilîzî). Wolters Kluwer. ISBN 978-1-4548-4850-9.
  84. ^ "29. Juni 2004 - Vor 5 Jahren: Abdullah Öcalan wird zum Tod verurteilt". www1.wdr.de (bi almanî). 29 hezîran 2004. Roja gihiştinê 19 hezîran 2025.
  85. ^ "There will absolutely be no retrial for Abdullah Öcalan". Daily Sabah (bi îngilîziya amerîkî). 29 adar 2013. Roja gihiştinê 19 hezîran 2025.
  86. ^ Archives, L. A. Times (4 çiriya pêşîn 2002). "Kurd's Death Sentence Commuted to Life Term". Los Angeles Times (bi îngilîziya amerîkî). Roja gihiştinê 19 hezîran 2025.
  87. ^ "PKK leader Ocalan gets company in prison - UPI.com". UPI (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 19 hezîran 2025.
  88. ^ "Company at last for Kurdish inmate alone for ten years - The Scotsman". thescotsman.scotsman.com (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 19 hezîran 2025.
  89. ^ "Turkey building new prison for PKK members". www.setimes.com. Roja gihiştinê 19 hezîran 2025.
  90. ^ a b c "Öcalan-Anwälte: Kontaktverbot faktisch in Kraft". ANF News (bi almanî). Roja gihiştinê 19 hezîran 2025.
  91. ^ "Lawyers' appeal to visit Öcalan rejected for the 710th time". ANF News (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 19 hezîran 2025.
  92. ^ "Demonstrations for Öcalan in Europe". ANF News (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 19 hezîran 2025.
  93. ^ White, Paul Joseph (2015). The PKK: coming down from the mountains. Rebels. London, England: Zed Books. r. 88. ISBN 978-1-78360-037-3.
  94. ^ a b "Abdullah Öcalan: Inhaftierter PKK-Chef darf nach zwei Jahren Besuch empfangen". Der Spiegel (bi almanî). 12 îlon 2016. ISSN 2195-1349. Roja gihiştinê 19 hezîran 2025.
  95. ^ Kurdistan24. "PKK's Ocalan visited by family in Turkish prison, first time in years". Kurdistan24 (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 19 hezîran 2025.{{cite news}}: CS1 maint: numeric names: lîsteya nivîskaran (lînk)
  96. ^ "Kurdish leader Ocalan issues message from prison, urging PKK to disarm to make peace with Turkey". AP News (bi îngilîzî). 27 sibat 2025. Roja gihiştinê 19 hezîran 2025.
  97. ^ "Kurdish group PKK declares ceasefire with Turkey". www.bbc.com (bi îngilîziya brîtanî). 2 adar 2025. Roja gihiştinê 19 hezîran 2025.
  98. ^ Gunes, Cengiz; Zeydanlioglu, Welat (23 îlon 2013). The Kurdish Question in Turkey: New Perspectives on Violence, Representation and Reconciliation (bi îngilîzî). Routledge. ISBN 978-1-135-14063-2.
  99. ^ a b c Duvar, Gazete (23 îlon 2018). "HDP'den bakanlığa Öcalan'a tecrit sorusu" (bi tirkî). Roja gihiştinê 21 çiriya pêşîn 2020.
  100. ^ a b "Interview with Abdullah Ocalan "Our First Priority Is Diplomacy". www.etext.org. Ji orîjînalê di 8 kanûna pêşîn 2008 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 20 hezîran 2025.
  101. ^ Enzinna, Wes (24 çiriya paşîn 2015). "A Dream of Secular Utopia in ISIS' Backyard". The New York Times (bi îngilîziya amerîkî). ISSN 0362-4331. Roja gihiştinê 20 hezîran 2025.
  102. ^ "Turkey, Europe and the Kurds after the capture of Abdullah Öcalan" (PDF). www.let.uu.nl. Roja gihiştinê 20 hezîran 2025.
  103. ^ a b Zaman, Amberin (7 çiriya pêşîn 1999). "Kurds' Surrender Awakens Turkish Doves". The Washington Post (bi îngilîziya amerîkî). ISSN 0190-8286. Roja gihiştinê 20 hezîran 2025.
  104. ^ Marcus, Aliza (2007). "Turkey's PKK: Rise, Fall, Rise Again?". World Policy Journal. 24 (1): 75–84. ISSN 0740-2775.
  105. ^ "PKK ilk adına döndü". webarsiv.hurriyet.com.tr. Ji orîjînalê di 11 sibat 2009 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 20 hezîran 2025.
  106. ^ "PKK Yeniden İnşa Bildirgesi". www.pkk-info.com. Roja gihiştinê 20 hezîran 2025.
  107. ^ "Kurdish rebel boss in truce plea" (bi îngilîziya brîtanî). 28 îlon 2006. Roja gihiştinê 20 hezîran 2025.
  108. ^ Gunter, Michael M. (2014). Out of nowhere: the Kurds of Syria in peace and war. London: Hurst & Company. r. 64-65. ISBN 978-1-84904-435-6.
  109. ^ "Turkey – PKK steps up attacks in Turkey". Hürriyet Daily News (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 20 hezîran 2025.
  110. ^ ekolay.net. "Kandil kabul etti Ankara reddetti". Ekolay Haber. Roja gihiştinê 20 hezîran 2025.
  111. ^ "Kurdish Deputies Meet Ocalan on Imrali Island". bianet.org (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 20 hezîran 2025.
  112. ^ "Jailed Kurdish PKK rebel leader Ocalan expected to make ceasefire call". ekurd.net. Ji orîjînalê di 30 çiriya paşîn 2024 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 20 hezîran 2025.
  113. ^ Editorial, Gunther. "Inhaftierter Kurden-Chef stößt Tür zum Frieden auf". DE (bi almanî). Ji orîjînalê di 18 tebax 2019 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 20 hezîran 2025.
  114. ^ "Turkey's HDP challenges Erdogan and goes mainstream". BBC News (bi îngilîziya brîtanî). 8 hezîran 2015. Roja gihiştinê 20 hezîran 2025.
  115. ^ "Ipa.news | Temukan dan Aplly Lowongan Kerja Via URL & Email". ipa.news (bi endonezyayî). Roja gihiştinê 20 hezîran 2025.
  116. ^ a b "The Rise of Feminism in the PKK: Ideology or Strategy" (PDF). air.unimi.it. Roja gihiştinê 20 hezîran 2025.
  117. ^ "Stalinist caterpillar into libertarian butterfly? The evolving ideology of the PKK - Alex De Jong | libcom.org". libcom.org (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 20 hezîran 2025.
  118. ^ a b c "Bookchin, Öcalan, and the Dialectics of Democracy | New Compass". new-compass.net (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 20 hezîran 2025.
  119. ^ a b c Democratic confederalism and the PKK’s feminist transformation. Zed Books. 2015. r. 126-149. ISBN 978-1-78360-037-3.
  120. ^ Öcalan 2011, r. 21.
  121. ^ Dirik 2016, r. 54.
  122. ^ White 2015, r. 126-149.
  123. ^ Öcalan 2011, r. 27.
  124. ^ Öcalan 2008, r. 34.
  125. ^ "Jineology: Kurdish "feminism" in the doctrine of democratic confederalism and the political system of the Democratic Federation of Northern Syria (Rojava)". studiaiuridica.pl. Roja gihiştinê 20 hezîran 2025.
  126. ^ "A new kind of freedom born in terror". openDemocracy (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 20 hezîran 2025.
  127. ^ Öcalan 2011, r. 16-17.
  128. ^ Öcalan 2011, r. 35.
  129. ^ Öcalan 2005, r. 11.
  130. ^ Dirik 2016, r. 31.
  131. ^ Öcalan 2011, r. 8.
  132. ^ Dirik 2016, r. 17.
  133. ^ Öcalan 2011, r. 61.
  134. ^ Bookchin 2018, r. 18.
  135. ^ Shilton 2019, r. 81.
  136. ^ Malik 2019, r. 21.
  137. ^ Biehl 2012, r. 44.
  138. ^ Öcalan 2011, r. 49.
  139. ^ Öcalan 2005, r. 81.
  140. ^ Öcalan 2008, r. 24.
  141. ^ Maisel 2018, r. 347.
  142. ^ Öcalan 2005, r. 15.
  143. ^ MEPC 2015, r. 34.
  144. ^ Çandar 2012, r. 82.
  145. ^ Maur & Staal 2015, r. 174-175.
  146. ^ Kurban 2014, r. 21.
  147. ^ Enzenna 2015, r. 7.
  148. ^ White 2015, r. 124.
  149. ^ Pluto 2016, r. 61.
  150. ^ Malik (2019); Krajeski (2019); Marcus (2020); Maisel (2018), r. 16-17.
  151. ^ a b Käser, Isabel, edîtor (2021). Mothers and Martyrs: The Struggle for Life and the Commemoration of Death in Maxmûr Camp. Cambridge: Cambridge University Press. rr. 130–161. ISBN 978-1-316-51974-5.
  152. ^ "These female Kurdish soldiers wear their femininity with pride". Quartz (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 20 hezîran 2025.
  153. ^ a b c "One group battling Islamic State has a secret weapon – female fighters". Reuters. Ji orîjînalê di 22 tebax 2019 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 20 hezîran 2025.
  154. ^ a b c "Women vs. the Islamic State". Pittsburgh Post-Gazette (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 20 hezîran 2025.
  155. ^ a b c d "A Kurdish response to climate change". openDemocracy (bi îngilîzî). 17 çiriya paşîn 2016. Roja gihiştinê 20 hezîran 2025.
  156. ^ Öcalan 2013, r. 61.
  157. ^ Öcalan 2013, r. 62.
  158. ^ Öcalan 2013, r. 63.
  159. ^ MacKenzie, Megan; Wegner, Nicole, edîtor (2021). Feminist Solutions for Ending War (bi îngilîzî). Pluto Press. ISBN 978-1-285-87161-5.
  160. ^ Cigerli, Sabri; Le Saout, Didier (2005). Öcalan et le PKK: Les mutations de la question kurde en Turquie et au moyen-orient. Paris: Maisonneuve et Larose. r. 187. ISBN 978-2-7068-1885-1.
  161. ^ Marcus, Aliza (2009). Blood and belief: the PKK and the Kurdish fight for independence (Çapa 1. publ. in paperback). New York: New York Univ. Press. r. 16-17. ISBN 978-0-8147-9587-3.
  162. ^ Marcus, Aliza (2007). Blood and Belief: The PKK and the Kurdish Fight for Independence. New York, NY: New York University Press. r. 42. ISBN 978-0-8147-5956-1.
  163. ^ Marcus, Aliza 2012, r. 43.
  164. ^ Marcus, Aliza 2012, r. 39.
  165. ^ Marcus, Aliza 2012, r. 41.
  166. ^ Marcus, Aliza 2012, r. 36.
  167. ^ "PKK dissidents". www.chris-kutschera.com. Ji orîjînalê di 7 sibat 2009 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 20 hezîran 2025.
  168. ^ a b c "HDP MP Dilek Öcalan Sentenced to 2 Years, 6 Months in Prison". bianet.org (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 20 hezîran 2025.
  169. ^ Gazetesi, Evrensel. "Time'a göre Öcalan dünyanın en etkili 100 ismi arasında". Evrensel.net (bi tirkî). Roja gihiştinê 18 çiriya pêşîn 2020.
  170. ^ "Öcalan'ın Nobel Adaylığı Kabul Edildi". Bianet - Bagimsiz Iletisim Agi. Roja gihiştinê 18 çiriya pêşîn 2020.
  171. ^ "Jêderka nûçeyê bi zimanê tirkî".[girêdan daimî miriye]
  172. ^ a b c "'Öcalan factor' in the Italian debate | Ahval". Ahval (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 21 hezîran 2025.
  173. ^ Zand, Bernhard; Höhler, Gerd (28 adar 1999). "»Öcalan war eine heiße Kartoffel«". Der Spiegel (bi almanî). ISSN 2195-1349. Roja gihiştinê 21 hezîran 2025.
  174. ^ a b "Il Molise per il Kurdistan e per la pace: Castelbottaccio e Castel del Giudice danno la cittadinanza onoraria ad Abdullah Öcalan". Il Bene Comune (bi îtalî). 2 gulan 2018. Roja gihiştinê 21 hezîran 2025.
  175. ^ a b University of Minnesota Human Rights Library hrlibrary.umn.edu
  176. ^ a b c Gallo, Il (14 sibat 2017). "Martano: cittadinanza onoraria a Ocalan | Il Gallo". www.ilgallo.it (bi îtalî). Roja gihiştinê 21 hezîran 2025.
  177. ^ Redazione. "Berceto (PR) Cittadinanza onoraria per Abdullah Öcalan". gazzettadellemilia.it (bi îtalî). Roja gihiştinê 21 hezîran 2025.
  178. ^ "Protest gegen türkischen Druck auf italienische Stadtverwaltungen". ANF News (bi almanî). Roja gihiştinê 21 hezîran 2025.

Girêdanên derve

Li Wikimedia Commons medyayên di warê Abdullah Öcalan de hene.

Pirtûkên Abdullah Ocalan

Girêdanên din

Ji "https://ku.wikipedia.org/w/index.php?title=Abdullah_Öcalan&oldid=1945170" hatiye standin.