Kubîlay Xan

Ji Wîkîpediya, ensîklopediya azad.
Kubîlay Xan
Image dans Infobox.
Împeratorê Çînê
Xanedana Yuan
-
Emperor Bing of Song (en) û Emperor Gong of Song (en)
Temür Khan (en)
Jidayikbûn
Mirin
Li ser Wîkîdaneyê bibîne û biguhêre (78 salî)
Khanbaliq (en)Li ser Wîkîdaneyê bibîne û biguhêre
Cihê goristanê
Burkhan Khaldun (en)Li ser Wîkîdaneyê bibîne û biguhêre
Navê rastî
ᠬᠦᠪᠢᠯᠠᠢ û ХубилайLi ser Wîkîdaneyê bibîne û biguhêre
Noms posthumes
ᠰᠡᠴᠡᠨ ᠬᠠᠭᠠᠠᠨ, Сэцэн хаан, 聖德神功文武皇帝Li ser Wîkîdaneyê bibîne û biguhêre
Nom de temple
世祖Li ser Wîkîdaneyê bibîne û biguhêre
Hevwelatî
Pîşe
LeşkerLi ser Wîkîdaneyê bibîne û biguhêre
Malbat
Borjigin (en)Li ser Wîkîdaneyê bibîne û biguhêre
Bav
Tolui (en)Li ser Wîkîdaneyê bibîne û biguhêre
Sorghaghtani Beki (en)Li ser Wîkîdaneyê bibîne û biguhêre
Xwişk û bira
Dumugan (d)
Moge (d)
Bochuo (d)
Qutuqtu (en)
Ariq Böke (en)
Suigedu (d)
Hulagu Khan (en)
Xuebietai (d)
Yesubuhua (d)
Möngke Khan (en)
Qoridai (d)Li ser Wîkîdaneyê bibîne û biguhêre
Hevjîn
Tëgülun (d)
Bayaujin Khatun (d)
Khökhlun Khatan (d)
Qoruchin Khatun (d)
Nuhan (d)
Nambui (en)
Talahai khatun (d)
Sugedasi (d)
Chabi (en) (ji heta )Li ser Wîkîdaneyê bibîne û biguhêre
Zarok
Dorji (d)
Wanze (d)
Yuelun (d)
Wuluzhen (d)
Yuelie (d)
Nangjiazhen (d)
Asudai (d)
Qoridai (d)
Boyalun (d)
Bantu (d)
Shireki (en)
Princess Jeguk (en)
Hutulu Temür (d)
Nomugan (d)
Mangala (en)
Zhenjin (en)
Tamachi (d)
Khökhechi (d)
Auruyvci (d)
Ayachi (d)
Togoon (en)
Kuokuochu (d)
Shilin (d)Li ser Wîkîdaneyê bibîne û biguhêre
Payeya leşkerî
Army general (en)Li ser Wîkîdaneyê bibîne û biguhêre
History of China
Dîroka Çîn
KEVNAR
Neolîtîk d. 8500 – d. 2070 B.Z.
Xia d. 2070 – d. 1600 B.Z.
Shang d. 1600 – d. 1046 B.Z.
Zhou d. 1046 – 256 B.Z.
 Zhou (Rojava)
 Zhou (Rojhilat)
   Serdema Bihar û Payiz
   Serdema Dewletên Şer Dikin
ÎMPERATORÎ
Qin 221–207 B.Z.
Han 202 B.Z. – 220 P.Z.
  Han (Rojava)
  Xin
  Han (Rojhilat)
Sê Împeratorî 220–280
  Wei, Shu and Wu
Jin 265–420
  Jin (Rojava)
  Jin (Rojhilat) Şanzdeh Keyanî
Xanedanên Bakur û Başûr 420–589
Sui 581–618
Tang 618–907
  (Wu Zhou 690–705)
Pênc Xanedan û Deh Keyanî 907–979 Liao 916–1125
Song 960–1279
  Song (Bakur) Xia (Rojava)
  Song (Başur) Jin Liao (Rojava)
Yuan 1271–1368
Ming 1368–1644
Qing 1644–1912
MODERN
Komara Çîn 1912–1949
Mançukuo 1932–1945
Komara Gel a Çînê 1949–
Komara Çînê (Taywan) 1949–

Kubîlay Xan, wekî jî Qubîlay Xan, Kublay Xan an jî Setsen Xan (bi mongolî: ᠬᠦᠪᠢᠯᠠᠢ ᠰᠡᠴᠡᠨ ᠬᠠᠭᠠᠨ; tîpên latînî: Kublai Sezen Chaan, 23ê îlona 1215 di împeratoriya Mongolî - 18ê sîbata 1294 li Pekîn, xanedana Yuan) neviyê Cengîz Xan bû û xanekî mongol di sedsala 13ê e, ku di sala 1271an xanedana Yuan damezrîner kir. Kubîlay lawikê Tuluy bû, lawikê çaremîn ji Cengîz Xan û pêk re jî birayê Mongkê Xan. Ew nebiyê Tîmûr Xan bû.

Jiyan[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Kubîlay di ciwaniya xwe de bi zimanê Çînî fêr bû û pîr bi çanda Çînî va eleqedar bû. Birayê wî Mengu, ku di sala 1251an de wek serwerê Mongol hate hilbijartin, Kubilay şand welatên rojhilat û Hulagu jî ber bi welatên rojavayî şand. Dema ku Kubîlay li herêmên başûr (Çîn) bû rêveber, wî bi rêveberiya xwe ya adîl bal kişand.

Kubîlay pêşî bi artêşeke mezin Xi'an hilda. Wî parêzgerên mezin yên Çîn ê yek bi yek bi dest xist. Di sala 1258an de, ew gehişte herêmên Yunnan û Sichuan. Di sala 1259an de nûçe ya mirina Mengu Xan hilda. Lêbelê, Kubilay dorpêça xwe li Wuhan berdewam kir. Paşta venegerya. Di vê navberê de, dema ku ew fêr bû ku birayê wî Arik Boke hewl dide ku text bi dest bixe, wî bi xanedana Song re aştî îmze kir û artêşê xwe zivirand Mongolya. Di sala 1260an de, Kubilay û birayê wî, xwe wekî Xan îlan kirin. Têkoşîna dû birayan 3 sal berdewam kir û bi serkeftina Kubilay bi dawî bû. Lêbelê, parêzgarê Yizhou ku sûd ji van tevliheviyên navxweyî qirt, li hember serdestiya Mongolan serhilda. Kubilay bi hêsanî ev serhildan têkbir. Lê ji ber vê bûyerê, Kubîlay bawerîya xwe bi neteweya Han ra winda kir. Pîştî ku bu împerator, di rêvebiryêda cîh neda neteweya Han.

Kubilay Xan xanedana Yuan li Çînê damezrand û di navbera 1271an û 1294an de desthilatdarî kir. Paytexta xanedanê Beijing bû. Wî di sala 1279an de xanedana Song bi dawî kir û Çîn kir yek parçe. Sînorên dewleta Kubilay heta Îran û Polonya belav bû. Kubilay Xan di serdegirtinên xwe yên li ser Japon û Viyetnamê de serfiraz ne bû. Wî li Burmayê serkeftinek mezin bi dest xwe xist. Kubilay Xan di 1293an de berve Îndonezya yê çu û Java bi dest xist.

Kubilay Xan avakirina Kanala Mezin a Çînê berdewam kir. Vê piştgirî da pêşveçûna hunera çînî. Di dema wî da, cara yekemîn li Çînê pereyê kaxiz hat bikar anîn.

Di dema Kubilay de gelek kesên Ewropî çûn serdana Çîn ê. Di nav wan de yê herî navdar Marco Polo ye. Marco Polo di derheqê qesra wî da, jiyana li wir û pergala bacê de agahdarî peyda kir.

Kubilay Xan di sala 1294an de dema ku 78 salî bû mir.

Binêre[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Lîteratûr[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]