Zengiyan

Zengî yan jî Zengiyan xanedekî misilmanan e. Zengî binemaleke Selçûqiye desthilatdariya bakurê Sûriyê, Îraqê û piştrejî desthilatdariya xwe fere kirin û gihandine sînorê Misir. Li Sûriyê û Îraqê (1127-1174) an û li Mûsilê berdewam bûn heta 1262 z. Paytexta wan berê Heleb bû û ji 1154an de bû Şam (Damascus).

Esil

Bavpîrê vê binemalê Aqsenqer bû, ewjî serleşkerekî Memalîkan bû. Atabeg (serleşgere) ji aliyê serdarê Selçûqî Teteş ve, bû desthilatdarê Helebê. Kurê wî Îmadeddîn Zengî di navbera (1127an û 1146) an de birêvebirê mîrneşîna Îraqê bû. Wî di 1127an de Mûsil dagir kir, û di 1128an de Heleb jî, û gellek bajarên dî li Şamê. Şêweyê birêvebirina dewletê ji aliyê Îmadeddîn ve gellekî bi rêkûpêk bû û ji ber wê jî gellek caran zora lêşgerê filleyan bir.

Destpêk

Destihilatiya xwe li ser Îraqê û hinek beşên girîn ji Şamê xurttir kir. Kurê wî Nûreddîn cihê wî girt di navbera 1146 û 1174an de. Nûreddîn di 1154an de Dîmeşq xiste bin destê xwe. Piştî mirina birayê wî Seyfeddîn (desthilatdarê Îraqê di navbera 1146 û 1149an de) Nûreddîn Îraq jî teve milkê xwe kir û Mûsil kire paytext, û desthilatiya wî li sere beşê Mûsilê heat 1262an ma. di dema Nûreddînê Zengî de dewlt xurt bû û baş bi rê ve diçû, tevgera avakirinê geş bû û aboriya dewletê xurt bû û sînorên xwe fere kirin heat gihandine Misrê. Nûreddîn leşgerê xwe bi serokatiya Silhedînê Eyûbî şande Misrê û dawî li dewleta Fatimî anî. Di 1174 an de Silheddîn li Zengiyan vegeriya û dawî li desthilatiya Îsmayîl kurê Nûreddînê Zengî li Helebê anî. Dethilata Zenkiyan li Şengalê (1170-1220) û li Cizîrê (1180-1250) hebû û ewjî li ser destê Eyûbiyan bi dawî bû.

Serdarên binemala Zengî

A- Zengiyên Mûsilê

1. Îmadeddîn Zengî – waliyê Mûsilê (1127-1146)
2. Seyfeddîn Gazî (1146-1149)
3. Qutbeddîn Mewdûd (1149-1169)
4. Seyfeddîn Gazî 2 (1169-1177)
5. Izzedîn Mesûd (1177-1193)
6. Nûreddîn Erselan Şah (1193-1211)
7. Izzedîn Mesûd 2 (1211-1218)
8. Nûreddîn Erselan Şah 2 (1218-1219)
9. Nasireddîn Mehmûd 2 (1219-1234)
10. Bedreddîn Lu,lu, (1233-1259)

B- Zengiyên li Helebê

1. Nûreddîn Mehmûd ê Zengî (1146-1174)
2. Îsmayl Nûreddîn Zengî (1174-1183)

C- Zengî li Şamê

1. Nûreddîn Mehmûd Zengî (1154-1174).

Giredaniyên derve

• Kelajê Kurmanc: Devletên Kurdî, kovara PIRS hejmar 35, bahara 2006a.