Lur

Ji Wîkîpediya, ensîklopediya azad.
(Ji Lûr hat beralîkirin)
Jump to navigation Jump to search
Lur
Lurish Language Map.png
Herêmên ku lê şêniyên sereke ne
Îran 6 miliyon[1][2]
Iraq 117,000[3]
Kuweyt 50.000
Oman 5,100[4]
Ziman
Lurî
Baweriya dînî
Îslam (Şiîtî)
Yaresan, Zerdeştî
Têkildarên komên etnîkî
Ariyan
(Kurd, Peştûn, Pars)

Xelkê Lur an Lûr an jî Lor di Luristanê ku dikeve rojava û başûr-rojavayê Îranê dijîn. Lûr bi eslê xwe ve Kurd in.[5]

Pêkhateyên gelê lur[biguherîne | çavkaniyê biguherîne]

Eşîrên luran bi giştî du beş in:

Nijada Gelê Lur[biguherîne | çavkaniyê biguherîne]

Lur [6], civakekê li Rojhilatê Kurdistanê bi cih dibin. Nijada gelê Lur Arî ye. Lê belê zimanê lurî vê demê weke zimanekî cûda tê dîtîn. Herçend Lur bi piranî xwe gelek serbixwe dibîne li gor dîroknasê kurd Şerefxanê Bidlîsî û gelek dîroknasên din, gelê Lur bi eslê xwe ve Kurd[7]e:

Şerefxan di Şerefname de dibêjê ku çar beşên Kurdan heye "Kurmanc, Lur, Kelhor û Guran" ku her yek ji wan bi zaravayek an jî zimaneke cuda diaxive.[8]

Di "Zubdet El-Tewarix" de dibêje "Li wê derê gundek heye —Dehkurd— ku kurd li wir dijîn. Zimanê wan kurdî ye û ji wan re Lur tê digotin.[9]

Dîroknasê navdar Elî ibn el-Esîr ( علي عز الدین بن الاثیر الجزري ) di pirtûka xwe ya "Dîroka Bertemam ( الكامل في التاريخ )" de dibêje "Lur komeke bin-Kurd in"[10]

Dîroknas Yaqut el-Hemawî (ياقوت الحموي الرومي‎) di pirtûka xweya "Mu'cem el-Buldān" (معجم البلدان) de dibêje “Ew —Lur— di navbera "Îsfehan" û "Xuzistan" de dijîn, bi eslê xwe ve kurd in."[11], [12], [13]

Dîroknas Mesûdî ( أَبُو ٱلْحَسَن عَلِيّ ٱبْن ٱلْحُسَيْن ٱبْن عَلِيّ ٱلْمَسْعُودِيّ ) di pirtûka xwe ya "Pêşvebirê Zêr û Mîneralên Bingehîn" ( مُرُوج ٱلذَّهَب وَمَعَادِن ٱلْجَوْهَر ) de dibêje " Lûr bi eslê xwe ve kurd in."[14]

Dîroknasê Osmanî Ehmed Cevdet Paşa di pirtûka xwe ya “Tarih-i Cevdet = Dîroka Cevdet Paşa wiha dibêje "Lur, Bextiyar, Guran û Lek bi eslê xwe kurd in. Ji heman kokê tên. Her wiha di her yekê de binekomên wan hene”

Bextiyarî yek ji êlên Lur e. Dîroknasê îranî Hemdûllah Mistewfî Qezwînî dibêje ku Bextiyarî bi eslê xwe ve kurd in û ji Kurdistana Rojava hatîne li vê herêmê bicîh bûne [15]. Herwiha dîroknas û emîrê kurd Şerefxanê Bidlîsî di berhema xwe Şerefname de diyar dike û dibêje Bextiyarîyan yek ji 28 êlên kurdên ku koçberê Loristanê kirîye ye [16], [17]

Bavê Asûrîolojî û Farisnas Sir Henry Rawlinson, Baronet 1. dibêje "Xuya ye ku Lûr bêtir kurd in."

"Ew —Lur— ji nêz ve bi kurdan ve girêdayî ne, lê ew "xuya ye ku 1000 sal berê ji kurdan cuda bûne." Dîroknas Profesor Michael M. Gunter, [18]

Karsazê Brîtanî, gerok û zanayê kevnar Claudius Rich di pirtûka xwe de wiha dibêje “Min tu ferq di navbera Lur û Kurdan de nedît … Bextiyarî, Zend û Lekên ku li Luristanê dijîn bi eslê xwe Kurd in.”

Di pirtûka xwe ya "Rêwîtiyên Marco Polo: Çapa Tevahiya Yule-Cordier ..." de Marco Polo wiha dibêje “Lur bi kurdan re girêdayî ne û bi zaravayek kurdî diaxivin, wekî hemû ew Îlyat, yan jî koçerên faris; yên ku ne ji nijada tirk in”[19], [20]

Geştyarê Osmanî Evliya Çelebî (1611 – 1682) di pirtûka xwe ya bi navê “Seyahatnâme = Pirtûka Geştê” di cilda 4an de, Lur wek “Lûr Kurd” û “Kurdên Lûristanê” bi nav dike.[21]

Metranê Suryanî Bar Hebraeus di kronogrofiya xwe ya bi nav "Kronografiya Bar Hebraeus" (The Chronography of Bar Hebraeus) wiha dibêje “Niha Ehmed riswa bû û Erxûn bi ser ket, Şemseddîn reviya çiyayên Medya û xwe spart nîjadeke Kurdan ku ji wan re Lur têne gotin.”[22]

Xanedana Hezarhespiyan ya bi eslê xwe kurd di Luristan’ê hatibû awa kirin.

Dabeşkirina luran[biguherîne | çavkaniyê biguherîne]

Cihên Lornişîn
Lur
Lurê BiçûkLurê Mezin
Luristana Feylî
PiştkuhPêşkuhBextiyarîKûgîluyîMamêsenî
ÎlamLuristanÇarmihal û BextiyarîKûgîluyî û Buwêr EhmedŞolistan

Ziman[biguherîne | çavkaniyê biguherîne]

Têkildar[biguherîne | çavkaniyê biguherîne]

Çavkanî[biguherîne | çavkaniyê biguherîne]

  1. ↑ "Iran". The World Factbook. Archived from the original on 3 February 2012. Retrieved 26 August 2013.
  2. ↑ "Iran" (PDF). New America Foundation. June 12, 2009. Retrieved 26 August 2013.
  3. ↑ http://www.peoplegroups.org/Explore/groupdetails.aspx?peid=11717
  4. ↑ http://www.peoplegroups.org/explore/groupdetails.aspx?peid=11881
  5. ↑ Bo Lur, binêre rûpela 62-63. Şerefname'yê daxîne: https://wesanxaneyaazad.net/wp-content/uploads/2020/09/SEREFNAME_SEREFXANE-BEDLISI.pdf
  6. ↑ G Kurdistan. Înstîtuta Kurdî ya Amedê.
  7. ↑ Bo Lur, binêre rûpela 62-63. Şerefname'yê daxîne: https://wesanxaneyaazad.net/wp-content/uploads/2020/09/SEREFNAME_SEREFXANE-BEDLISI.pdf
  8. ↑ Bo beşên Kurdan binêre rûpela 62-63. Bo Bextiyarî binêre rûpela 80. Şerefname'yê daxîne: https://wesanxaneyaazad.net/wp-content/uploads/2020/09/SEREFNAME_SEREFXANE-BEDLISI.pdf
  9. ↑ Ibn al-Balkhi (ابن البلخی‎) pirtûk a wî “Fars-Nama” (فارسنامه‎). Rûpel: 537.
  10. ↑ Elî ibn el-Esîr ( علي عز الدین بن الاثیر الجزري ) Pirtûka wî "Dîroka bertemam" ( الكامل في التاريخ ) Rûpel: 244.
  11. ↑ Dîroknas Yaqut el-Hemawî (ياقوت الحموي الرومي‎) pirtûka wî "Mu'cem al-Buldān (معجم البلدان)".
  12. ↑ Rûpel: 821. https://books.google.com.tr/books?id=jJY3AAAAIAAJ&pg=PA821&dq=In+the+7th+/+13th+century+Y%C4%81%C4%B7%C5%ABt+uses+the+names+L%C5%ABr+,+Lurr+,+to+mean+the+%E2%80%9C+Kurd+tribe+living+in+the+mountains+between+Kh%C5%ABzist%C4%81n+and+Isfah%C4%81n+%E2%80%9D+;+he+calls+the+country+inhabited+by+it+bil%C4%81d+al+-+Lur+,+or+Lurist%C4%81n&hl=tr&sa=X&ved=2ahUKEwihgp-_5ufzAhXrSPEDHQvXCDgQ6AF6BAgDEAM#v=onepage&q=In%20the%207th%20%2F%2013th%20century%20Y%C4%81%C4%B7%C5%ABt%20uses%20the%20names%20L%C5%ABr%20%2C%20Lurr%20%2C%20to%20mean%20the%20%E2%80%9C%20Kurd%20tribe%20living%20in%20the%20mountains%20between%20Kh%C5%ABzist%C4%81n%20and%20Isfah%C4%81n%20%E2%80%9D%20%3B%20he%20calls%20the%20country%20inhabited%20by%20it%20bil%C4%81d%20al%20-%20Lur%20%2C%20or%20Lurist%C4%81n&f=false
  13. ↑ https://books.google.com.tr/books?id=jJY3AAAAIAAJ&printsec=frontcover&hl=tr&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v%3Donepage%26q%26f%3Dfalse
  14. ↑ Dîroknas Mesûdî ( أَبُو ٱلْحَسَن عَلِيّ ٱبْن ٱلْحُسَيْن ٱبْن عَلِيّ ٱلْمَسْعُودِيّ ) Pirtûka wî "Pêşvebirê Zêr û Mîneralên Bingehîn" ( مُرُوج ٱلذَّهَب وَمَعَادِن ٱلْجَوْهَر )
  15. ↑ https://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/8119
  16. ↑ https://books.google.com.tr/books?id=jJY3AAAAIAAJ&pg=PA821&dq=encyclopedia%20of%20islam%2C%20According%20to%20the%20Sharaf-nama(i%2C%2026)%20all%20these%20tribes%20also%20came%20from%20Syria%20.&hl=tr&sa=X&ved=2ahUKEwixpoLf7NPzAhVHRvEDHZodCToQuwV6BAgDEAY#v=onepage&q=encyclopedia%20of%20islam%2C%20According%20to%20the%20Sharaf-nama(i%2C%2026)%20all%20these%20tribes%20also%20came%20from%20Syria%20.&f=false
  17. ↑ Şerefname'yê daxîne û rûpela heştê (80) binêre: https://wesanxaneyaazad.net/wp-content/uploads/2020/09/SEREFNAME_SEREFXANE-BEDLISI.pdf
  18. ↑ https://books.google.com.tr/books?id=zDRGO6EgapMC&pg=PA203&redir_esc=y
  19. ↑ Rêwîtiya Marco Polo: Çapa Tevahiya Yule-Cordier: … Rûpel: 85.
  20. ↑ https://books.google.com.tr/books?id=RhE5ZUcZ_Q4C&printsec=frontcover&dq=the+travels+of+marco+polo&hl=tr&sa=X&redir_esc=y#v=onepage&q=the%20travels%20of%20marco%20polo&f=false
  21. ↑ Wergera tirkî ya cilda çaran a “Seyahatnâme”yê ji lînka jêrîn daxine û li rûpelên 677, 680 binêre: https://turuz.com/storage/Manuscripts/2011/097-(4)Evliya_chelebi_Seyahatnamesi_(4).pdf
  22. ↑ Kronografiya Bar Hebraeus (The Chronography of Bar Hebraeus), Wergera ji Suryanî: E. A. Wallis Budge (London, 1932), Rûpel: 375.
Wiki letter w cropped.svg Ev gotar şitlek e. Heke tu bixwazî berfireh bikî, biguherîne bitikîne. (Çawa?)
Ji "https://ku.wikipedia.org/w/index.php?title=Lur&oldid=1087127" hatiye standin.