Diyarbekir (parêzgeh)

Diyarbekir (parêzgeh)
Diyarbekir (parêzgeh) Diyarbekir (parêzgeh) (Tirkiye)
Kargêrî
Welat	Kurdistan
Dûgel	Tirkiye
Parêzgeh	Diyarbekir (parêzgeh)
Serbajar	Amed
Demografî
Gelhe	1.460.714 (2007)
Erdnîgarî
Rûerd	15.354 km²
Koordînat	38°Bk 40°Rh
Agahiyên din
Malper	http://www.diyarbakir-bld.gov.tr/default.aspx
Nexşe
Wêne:776px-Diyarbakir districts ku.PNG
Wêne
Sûra Amedê

Diyarbekir (bi tirkî: Diyarbakır) parêzgeheke Bakurê Kurdistanê ye. Serbajarê parêzgehê Amed e.

Qezayên Diyarbekrê (1997)

• Diyarbekir (qeza) (tr: Diyarbakır), 641.616 rûniştvan: Amed, Pirînçî (senter: Qirxalî)
• Bismil (qeza), gelhe 151.769, pîvana erdê 1.748 km² ye û navçe 60 km li başûrê rojhilatê bajarê Amedê ye: Bismil, Tepabarawa, Sînan (senter: Salata Jorîn)
• Çêrmûg (qeza) (tr: Çermik), gelhe 50.662, pîvana erdê 1.032 km² ye û li rojava yê bajarê Amedê ye e: Çêrmûg an Şamkuş, Yogon (senter: Elos)
• Çinar (qeza) (tr: Çınar), gelhe 55.957, pîvana erdê 1.952 km² ye û li başûrê bajarê Amedê ye: Çinar, Kîlvan
• Çinguş (qeza) (tr: Çüngüş), gelhe 14.589, pîvana erdê 489 km² ye û li başûrê bajarê Amedê ye: Çinguş
• Pîran (qeza) (tr: Dicle), gelhe 37.581, pîvana erdê 738 km² ye û navçe li bakûrê bajarê Amedê ye.: Pîran
• Egil (qeza) (tr: Egil), gelhe 19.176 e: Egil an Êgil (?)
• Osmaniye (qeza) (tr: Ergani), gelhe 87.182 e, 1.489 km² ye û li ser rêya Elezîzê û Diyarbekirê ye: Osmaniye (Kinikan (?) an Erxenî), Gûran (senter: Pîra Ehmed)
• Hênê (qeza) (tr: Hani), gelhe 28.459, pîvana erdê 415 km ye û li başûrê bajarê Amedê ye: Hênê
• Hazro (qeza): Hazro
• Karaz (qeza) (tr: Kocaköy), gelhe 13.660 e: Karaz
• Pasûr (qeza) an Qulb (qeza) (tr: Kulp), gelhe 29.694 e: Pasûr, Cixsê an Ciqs, Aqçesîr (senter: Mehmedikan), Bahemdan (senter: Şêx Hemza)
• Licê (qeza) (tr: Lice), gelhe 18.696 e, pîvana erdê 1.083 km² ye û li başûrê bajarê Amedê ye: Licê, Hezan
• Farqîn (qeza) (tr: Silvan), gelhe 117.528 e, pîvana erdê 1.379 km² ye û navçe li rojhilatê bajarê Amedê ye. Bajar ciyekî kevn e û Kela Zembîlfiroş li vir e: Farqîn an Silîva, Paşnîq, Malabadî

Tevahîya gelhe herêmê 1.282.678 (1997) û 1.460.714 (2007)

Çiyayên herêmê

Qerejdax (1.919 m), Pîreceman (2.010 m), Mîhrap (2.100 m), Adem (2.100 m), Lîs (2.220 m), Suplis (2.280 m), Koz (2.283 m), Qirdîlek (2.350 m), Berbihîv (2.593 m), Andok (2.830 m)

Deştên herêmê

Gewran (Erxenî, 15.000 hektar), Qerexan (nêzî Qerejdax, 10.000 hektar), Deşta Diyarbekirê (40.000 hektar), Kîka (navbera Çinar û Bismilê, 25.000 hektar), Behremkî (Bismil, 18.000 hektar) û ber û berê çemê Dîcle ve jî pir deştên biçûk hene.

Çem û gol

Çemê Dîcle, çemê herî mezin ê herêmê ye. Çemê Embarê, Batman (Qulp û Farqîn), Medya (Çêrmûg) û Kalxane (Erxenî) jî yên din yê herêmê ne. Li Diyarbekirê golên siruştî tune ne. Golên bendavan wek Devegeçîdî, Qaraqaya, Qurtqaya, Ortavîran Goksu, Qralkizî û Gozegol. Dîsa li Pasûrê, Çemê Sarumî, li Licê jî Çemê Şekiran hene.

Dewlemendiyên bin erdê

Hesin (asin), qirşûn, çînko, manganez, asbest, sifir, barît, fosfat, malzemên ji bo tuxla û kiremîdan, rijiya kevir û van salên dawiyê jî bi taybetî li hêla Farqîn û Bismilê damarên petrolê jî hatine dîtin, lê ev hîn nehatine bikaranîn.

Babetên ajalan

Ji bilî heywanên kedî li herêmê, sewalên wek hirç, çeqel, rûvî, kevroşk û babetên teyran jî, qertel, legleg, qijak, kevok, bilbil, yên herî pir in ku karin li herêmê peyde bibin.

Çavkanî

• Harita Umum Müdürlügü 1:800,000 (1934).
• "Köylerimizin adlari" (1928).
• Vital Cuinet (1891/2001). "La Turquie d'Asie".
• Xefur, Ebdulla (Abdulla Ghafor) (2000/2001). Kurdistan - Dabeşî Kargêrî Terrîtorî 1927-1997.
• Xefur, Ebdulla (Abdulla Ghafor) (2001). Kurdistan - Rûpêw û jimarey danîştuwan.