Diyarbekir (parêzgeh)

Parêzgeha Amed Diyarbakır
Koda parêzgehê: 21
Nexşeya navçeyan
Kargêrî
Welat	Kurdistan
Dûgel	Tirkiye
Serbajar	Amed
Demografî û erdnîgarî
Gelhe (2009)	1.515.011 kes
Rûerd	15.354 km2
Berbelavî	97,2 kes/km2
Binebeş
Hejmara navçeyan	18 navçe
Hejmara bajarokan	32 bajarok
Hejmara gundan	841 gund
Agahiyên din
Dem	UTC+2
Koda telefonê	(+90) 412

Amed (bi tirkî: Diyarbakır), parêzgeheke Bakurê Kurdistanê ye. Serbajarê parêzgehê Amed e.

Nav

Navê xwe ji êla Bekirî (diyarê bekirî) girtiye^{[çavkanî hewce ye]}).

Navçe

• Bismil (Bismil), gelhe 151.769, pîvana erdê 1.748 km² ye û navçe 60 km li başûrê rojhilatê bajarê Amedê ye: Bismil, Tepabarawa, Sînan (navend: Salata Jorîn)
• Çêrmûg (Çermik), gelhe 50.662, pîvana erdê 1.032 km² ye û li rojava yê bajarê Amedê ye e: Çêrmûg, Yogon (navend: Elos)
• Çinar (Çınar), gelhe 55.957, pîvana erdê 1.952 km² ye û li başûrê bajarê Amedê ye: Çinar, Kîlvan
• Erxenî (Ergani), gelhe 87.182 e, 1.489 km² ye û li ser rêya Elezîzê û Diyarbekirê ye: Erxenî, Gûran (navend: Pîra Ehmed)
• Gêl, Êgil (Egil), gelhe 19.176 e: Gêl
• Hênê (Hani), gelhe 28.459, pîvana erdê 415 km ye û li başûrê bajarê Amedê ye: Hênê
• Hezro (Hazro)
• Karaz (Kocaköy), gelhe 13.660 e: Karaz
• Pasûr an Qulb (Kulp), gelhe 29.694 e: Pasûr, Cixsê an Ciqs, Axçesêr (navend: Mehmedikan), Bahemdan (navend: Şêxhemze)
• Pîran (Dicle), gelhe 37.581, pîvana erdê 738 km² ye û navçe li bakûrê bajarê Amedê ye.: Pîran
• Licê (Lice), gelhe 18.696 e, pîvana erdê 1.083 km² ye û li başûrê bajarê Amedê ye: Licê, Hezan
• Farqîn (Silvan), gelhe 117.528 e, pîvana erdê 1.379 km² ye û navçe li rojhilatê bajarê Amedê ye. Bajar ciyekî kevn e û Kela Zembîlfiroş li vir e: Farqîn an Silîva, Paşnîq, Malabadî
• Şankuş, Çinguş (Çüngüş), gelhe 14.589, pîvana erdê 489 km² ye û li başûrê bajarê Amedê ye: Çinguş

Navçeyên Bajarê Mezin

• Bajarê Nû
• Payas
• Rezik
• Sûr

Tevahiya gelhe herêmê 1.282.678 (1997) û 1.460.714 (2007)

Erdnîgarî

Çiyayên herêmê

Qerejdax (1.919 m), Pîreceman (2.010 m), Mîhrap (2.100 m), Adem (2.100 m), Lîs (2.220 m), Suplis (2.280 m), Koz (2.283 m), Qirdîlek (2.350 m), Berbihîv (2.593 m), Andok (2.830 m)

Deştên herêmê

Gewran (Erxenî, 15.000 hektar), Qerexan (nêzî Qerejdax, 10.000 hektar), Deşta Diyarbekirê (40.000 hektar), Kîka (navbera Çinar û Bismilê, 25.000 hektar), Behremkî (Bismil, 18.000 hektar) û ber û berê çemê Dîcle ve jî pir deştên biçûk hene.

Çem û behr

Çemê Dîcleyê, çemê herî mezin ê herêmê ye. Çemê Embarê, Batman (Qulp û Farqîn), Medya (Çêrmûg) û Kalxane (Erxenî) jî yên din yê herêmê ne. Li Diyarbekirê golên siruştî tune ne. Golên bendavan wek Devegeçîdî, Qereqeya, Qurtqeya, Ortavîran Goksu, Qralqîzî û Gozegol. Dîsa li Pasûrê, Çemê Sarumî, li Licê jî Çemê Şekiran hene.

Dewlemendiyên bin erdê

Hesin (asin), qirşûn, çînko, manganez, asbest, sifir, barît, fosfat, malzemên ji bo tuxla û kiremîdan, rijiya kevir û van salên dawiyê jî bi taybetî li hêla Farqîn û Bismilê damarên petrolê jî hatine dîtin, lê ev hîn nehatine bikaranîn.

Babetên ajalan

Ji bilî heywanên kedî li herêmê, sewalên wek hirç, çeqel, rûvî, kevroşk û babetên teyran jî, qertel, legleg, qijak, kevok, bilbil, yên herî pir in ku karin li herêmê peyde bibin.

Çavkanî

• Harita Umum Müdürlügü 1:800,000 (1934).
• "Köylerimizin adlari" (1928).
• Vital Cuinet (1891/2001). "La Turquie d'Asie".
• Xefur, Ebdulla (Abdulla Ghafor) (2000/2001). Kurdistan - Dabeşî Kargêrî Terrîtorî 1927-1997.
• Xefur, Ebdulla (Abdulla Ghafor) (2001). Kurdistan - Rûpêw û jimarey danîştuwan.
• Xabere Diyarbeker (Amede) ^{Girêdana arşîvê 2010-02-08 li ser Wayback Machine}