Xendek, Hezex

Xendek
Gund
Hendekköy
Xendek
Koordînat: 37°23′49″Bk 42°3′30″Rh
Welat	Bakurê Kurdistanê
Dewlet	Tirkiye
Parêzgeh	Şirnex
Navçe	Hezex
Nahiye	Hezex (navend)
Bilindahî	445 m (1460 ft)
Nifûs  (2011)	84
Koda postayê	73300
Koda telefonê	(+90) 486
biguhêre

Dûrahî
Bajar	gund	Navçe
? km		? km

Xendek (bi tirkî: Hendekköy), gundekî navçeya Şirnexê Hezexê ye. Li rexa çemê Dîcleyê hatiye avakirin. Gundekî kevnare û dîrokî ye. Di dema Bîzansiyan de weke kelehek mezin hatiye bikaranîn. Ev der sînorê Împeratoriya Bîzansê ye. Li hemberî wî kela Finikê di destê Persan de bû. Du kelehên mezinbûn li hemberî hev. Ji ber wê cihekî stratejîk bû.

Navê wê di nexşeyên wî demî de Bethzabde derbas dibe. Çiqas ku ev gund keleha Bîzansê be jî ku hêjî; keleha wê, sûrên wê, pîlik, lûleyên avê, dêrên wê xûya dike, gelê vê herêmê kurd bûn û bi awayekî xweser dijiyan. Li Xendekê deverek heye ku hêjî jêre dibêjin Mişara Kurdiyanya. Mişar ango xeta Kurdiyanya. Dema mirov ji vê xetê dibore êdî bêhna axa kurdan tê.

Li bakûrê Xendekê Kereşa, li başûr Tilêla, li rojava Kanîreş û Bafê û li rojhilat jî Mizgeftok û Cerehî hene. Di navbera Xendekê û Mizgeftok (Laleşok)ê de xirabajarekî mezin heye. Navê vî xirabajarî yê rastîn Kurdiyanya ye. Li vir kurd di bin Bîzansiyan de awayekî xweser dijiyan. Hêjî xanî, sûr û şopên Kurdiyanya xûyayî ne.

Di nav erdê Xendekê de Kehniya Sitiyê heye. Ev kehnî cihê Sitiya Kudiyanya bû. Ev bermahiyên dîrokî li benda lêkolînê ne. Li benda lêkolînerên kurd e.

Navên kehniyên wê

Di Xendeka rengîn de gelek kanî û robar hene. Di eslê wê de Xendek cihek biav e. Ji aliyê avê ve tu kêmasiyên wê nîn in. Hem çemê Dîjleyê hem seqlanên wê û hem jî kaniyên wê pirsgirêka avê çareser kirine. Çiqas ku dizanim hê bêhtir kanî hene jî kaniyên ku min tespîtkirîn ev in:

1. Kehniya ‘Elkê
2. Kehniya Binya Êş
3. Kehniya Biya Ewlên (Goreka şêx an jî ilimdarekî li wir e. Yên nexweş diçin wir û wextekî dirazin. Piştî wextekî li gor baweriyê; ew zat tê xewna nexweşî û weke marekî ser re diçe û nexweş sax dibe.)
4. Kehniya Cim’îka (cihê Civînê)
5. Kehniya Cirnika
6. Kehniya Çelo
7. Kehniya Çemê Sor
8. Kehniya Dehlokê
9. Kehniya Êliya
10. Kehniya Gund
11. Kehniya Gundik
12. Kehniya Haco
13. Kehniya Hejira Kozê
14. Kehniya Hejîrê
15. Kehniya Kaşikê Hejîrê
16. Kehniya Kêpo
17. Kehniya Mêrga Dehşika
18. Kehniya Mêrgê
19. Kehniya Pîseka
20. Kehniya Sitiyê(Sitiya Xirabajar)
21. Kehniya Şixra
22. Kehniya Temes
23. Kehniya Tirik

Navên cih û war û kaşik û xirabajaran

Xendek ji aliyê navdayînê ve jî pir pêş ketiye. Cih nîn e ku bênav maye. Li her kanî, li her kaşik û li her deştî re navek dîtine. Niha jî hin navên ku min tomar kirîn:

1. Aşkê Mejdîn
2. Bankê Pîro
3. Bêndera Zûr
4. Benê Purtî
5. Berka Şemdîn
6. Beroş
7. Beroşê Hemîdê
8. Besta Qelêç
9. Bestê (Li ber çem cihê bi bestik û fireh û rast e.)
10. Çaya Kurtik
11. Çemê Binya Ewlên
12. Çemê Ehmo
13. Çemê Sor
14. Çemê Spîndara
15. Çemê Şirt
16. Çemkê Legan
17. Dehlok (Li ber Çemê Dîjleyê cihekî dar û ber e.)
18. Derê Şikeftan
19. Deşt
20. Deştok (Deşta duyem a piçûk e.)
21. Erdê Kehniya Cirnik
22. Gilxenzîr
23. Girê Nêriya
24. Girkê Legan
25. Girkê Tûpişka
26. Girkê Zixronek
27. Goniyê Dinho
28. Gulşîlan
29. Kêlkê
30. Kevir Sipîka
31. Korta Dehlokê (Bi ser dehlokê re.)
32. Mendîşan
33. Mextera Şewlo
34. Mişar
35. Mişara ‘Îdo
36. Mişara Govê
37. Mişara Kurdiyanya
38. Pişta Êş
39. Qelêç
40. Sêlewan
41. Serê Sûlavê
42. Serêş
43. Sûlav
44. Şemilwan
45. Tirik
46. Xendeka Xirabe (Gundekî wextê Bîzansiyan mayî ye. Nêzîkî 1600 sal dîroka wê heye. Sûrên wê hêjî bi cih in).
47. Xwêrêz
48. Zeviya Dirêj
49. Zeviya Ezdîn
50. Zeviya Garanê
51. Zeviya Mecîd
52. Zeviya Mezin
53. Zeviya Miho
54. Zeviya Noko (Nehka)
55. Erdê Kehniya Mêrgê
56. Niwala Kurtik
57. Aşê Mala Hacî
58. Berseqlan
59. Aşê Mehûjoka
60. Banê Rast
61. Erdê Kehniya Sitiyê

Gundên xirabe

Wek me got Xendek xwedî dîrokek dûr û dirêj e. Divê lêkolînek mezin werê kirin. Niha hin cihên dîrokî û xirab e:

1. Xendeka Xirabe (Ji Xendeka nû bi qasî 300 m dûr e. Gundekî ku ji Bîzansiyan an jî Romayê mayî ye. Kela wê hê jî dimêne. Pere, lûleyên avê, malên wan hê jî tên dîtin).
2. Xirabajar (Di navbera Xendek û Mizgeftokê de ye. Navê wê yê rast Kurdiyanya ye. Ew jî xwediyê kelehekî ye. Gundekî kevnare û dîrokî ye. Li gor berê bajarek mezin e. Şûnmahiyên malên wan hê jî dixûyin).
3. Kavilê Biya Ewlên
4. Kavilê Kêçê
5. Kavilê Kehniya Kêpo
6. Kavilkê Behîvê

Beriya xirabûna gund malên di Xendikê de

Beriya niha 17 salan weke gelek gundên din gundê me Xendek jî hate şewitandin, hate xirakirin. Hingî 48 mal têde bûn. di her malê 5 kes hebin jî hema hema dike 200 mirov. Ev hemû neçar man ku ji gundên xwe birevin û derbikevin; hinek di vê revê perîşanbûn, hinek jî mirin.

Dîsa sala 1998’an 10-15 mal vegeriyan warên xwe û Xendek ji nû ve avakirin. Niha ava ye û nêzî 8 malên bicih 10 malên koçer têde dijîn.

Ez hêvîdar im ku em ê dîsa li gundên xwe vegerin û em ê warên xwe şîn bikin. Niha hinek li Ewrûpa hinek li bajarên Tirkiyeyê (Antalya, Stenbol), hinek li Mezopotamyayê dijîn. Niha jî lîsteya malên ku li Xendekê bicih bûn:

1. Mala Ehmedê Silêman: 4 malên wan
2. Mala Elî Haciya: 2 malên wan
3. Mala Emerê Delo
4. Mala Emerê Elî: 6 malên wan
5. Mala Emerê Fatim: 2 malên wan
6. Mala Mele Evdirehmanê Xendekî
7. Mala Hacî Sedûn: 5 malên wan
8. Mala Hemedê Hesen: 3 malên wan
9. Mala Hemedê Resûl
10. Mala Hemedê Sofî
11. Mala Hesoyê Simaîl: 2 malên wan
12. Mala Mele Mehmût
13. Mala Mihêyê Neder
14. Mala Mirad: 7 malên wan
15. Mala Qaso Tilêlî
16. Mala Reşîd
17. Mala Salihê Evdê: 2 malên wan
18. Mala Sebriyê Qasê
19. Mala Sofî Evdirehman: 3 malên wan
20. Mala Şêx Simaîl: 2 malên wan
21. Mala Xelîlê Ebo

Tevahî: 48 mal

Hejmara Ciwanên beriya 1994an (Texmînî-Yên 20-30 salî): 35

Çavkanî

• Lêkolîner Rênas Xendekî

Girêdanên derve

• http://www.facebook.com/groups/xendek.hezex
• http://www.facebook.com/renasxendeki
• http://renasxendeki.wordpress.com