Nesredîn Tûsî: Cudahiya di navbera guhartoyan de

Ji Wîkîpediya, ensîklopediya azad.
Bi înteraktîvî li dîroka rûpelê bigere
← Cudahiya kevntirCudahiya nûtir →
Content deleted Content added
DîtbarîWîkînivîs
Balyozbot (gotûbêj | beşdarî)
Bot
596.978 guhartin
B →‎top: Infobox >> agahîdank AWB
Balyozbot (gotûbêj | beşdarî)
Bot
596.978 guhartin
B →‎top: yekkirina şablonan AWB
Rêz 1: Rêz 1:
{{Agahîdank jînenîgarî
{{Agahîdank mirov
| nav = Nesredîn Tûsî
| nav = Nesredîn Tûsî
| navê rastî = {{ziman|fa|نصیرالدین طوسی}}
| navê_rastî = {{ziman|fa|نصیرالدین طوسی}}
| bernavk =
| sernavê_wêne = Nesîredîn Tûsî
| roja_jidayikbûnê = 1201
| wêne =
⚫
| cihê_jidayikbûnê = Xorasan
| wêne sernav = Nesîredîn Tûsî
| şanenav =
| roja_mirinê = 1274
⚫
| cihê_mirinê = [[Bexda]], [[Îraq]] (73 Salî)
| roja jidayikbûnê = 1201
⚫
| hevwelatî = {{al2|Îran}}
⚫
| cihê jidayikbûnê = Xorasan
| roja mirinê = 1274
⚫
| cihê mirinê = [[Bexda]], [[Îraq]] (73 Salî)
⚫
| hemwelatî = {{al2|Îran}}
| serdem = [[Serdema Zêrîn a Îslamê]]
| serdem = [[Serdema Zêrîn a Îslamê]]
| bandorbar = [[Îbn Sîna]], [[Fexredîn Razî]]
| bandorbar = [[Îbn Sîna]], [[Fexredîn Razî]]
Rêz 17: Rêz 14:
| pîşe = [[Felsefe]], [[Matematîk]], [[Teolojî]] û [[Astronomî]]
| pîşe = [[Felsefe]], [[Matematîk]], [[Teolojî]] û [[Astronomî]]
| xebat = Cota Tûsî
| xebat = Cota Tûsî
| malper =
}}
}}
'''Nesredîn Tûsî''' ({{bi-fa|نصیرالدین طوسی}}, Ebû Cefar Mihemed bin Muhemmed bin el-Hesen Nesredîn et-Tûsî, zayîn [[1201]] li [[Tûs]], [[Xorasan]]a [[Îran]]ê, mirin [[1274]] li [[Bexda]]yê) [[teolojî|teolog]], [[matematîkzan]], [[stêrnasî|stêrnas]] û [[fîlozof]]ekî [[misilman]]ê [[farsî]] yê di [[sedsala 13'an]] de jiya bû.
'''Nesredîn Tûsî''' ({{bi-fa|نصیرالدین طوسی}}, Ebû Cefar Mihemed bin Muhemmed bin el-Hesen Nesredîn et-Tûsî, zayîn [[1201]] li [[Tûs]], [[Xorasan]]a [[Îran]]ê, mirin [[1274]] li [[Bexda]]yê) [[teolojî|teolog]], [[matematîkzan]], [[stêrnasî|stêrnas]] û [[fîlozof]]ekî [[misilman]]ê [[farsî]] yê di [[sedsala 13'an]] de jiya bû.


Ew tê fikirîn ko ew matematîkvanê herî pêşin bû ko li [[trîgonometrî]]yê wek beşeka ji matematîkê cuda nêzbûbû. Ew bi xebatê xweyê li ser [[aksiyom]]a xêzên paralêl jî dihat nas kirin.
Ew tê fikirîn ko ew matematîkvanê herî pêşin bû ko li [[trîgonometrî]]yê wek beşeka ji matematîkê cuda nêzbûbû. Ew bi xebatê xweyê li ser [[aksiyom]]a xêzên paralêl jî dihat nas kirin.


Di sala 1259an de ew di rasatxaneyê li bajarê [[Meraxe]]yê li [[Azerbaycan]]ê yê ji hêla hikûmdarê mongolî [[Hûlagû]] hatibû saz kirin de dest bi xebitîna xweyê ser stêrnasiyê dike. Ew li wir li ser [[ekînoks]]ê dinê dixebite û nêzî rastiyê hesab dike.
Di sala 1259an de ew di rasatxaneyê li bajarê [[Meraxe]]yê li [[Azerbaycan]]ê yê ji hêla hikûmdarê mongolî [[Hûlagû]] hatibû saz kirin de dest bi xebitîna xweyê ser stêrnasiyê dike. Ew li wir li ser [[ekînoks]]ê dinê dixebite û nêzî rastiyê hesab dike.


Ew pirtûkakê bi navê ''[[Zîcî Îlxanî]]'' (Stêrkên Îlxan) bi [[zimanê farsî]] dinivîse. Ew di wê pirtûkê de şûnê stêrkan gorî xebatên xwe diyar dike. Stêrnasê navdar [[Nîkolaws Kopernîkus|Nikolaus Kopernikus]] jî va pirtûkê wî wek çavkanî bikar tîne.
Ew pirtûkakê bi navê ''[[Zîcî Îlxanî]]'' (Stêrkên Îlxan) bi [[zimanê farsî]] dinivîse. Ew di wê pirtûkê de şûnê stêrkan gorî xebatên xwe diyar dike. Stêrnasê navdar [[Nîkolaws Kopernîkus|Nikolaus Kopernikus]] jî va pirtûkê wî wek çavkanî bikar tîne.


Ew bi berhema xweya bi navê ''Axlaqî Nasrî'' jî li ser beşa felsefeyê exlaqê, ango rewişt, yan jî etîkê dixebite. Ew bi pirtûka xweya bi navê ''Îlm el-Qelam''ê jî li ser teologiya [[şî]]îtiyê dişuxule.
Ew bi berhema xweya bi navê ''Axlaqî Nasrî'' jî li ser beşa felsefeyê exlaqê, ango rewişt, yan jî etîkê dixebite. Ew bi pirtûka xweya bi navê ''Îlm el-Qelam''ê jî li ser teologiya [[şî]]îtiyê dişuxule.


Di dema dagira [[mongol]]anê ji hêla Hûlagû de ew li kelayê [[Elemût]]ê li ba [[heşhaşî|heşhaşiyan]] xwe vedişêre. Pê ko Hûlagû serweriyê heşhaşiyan li wir xelas dike û Tûsî jî dere [[Bexda]]yê û dewama xebatên xwe dike. Tûsî di sala 1274an de li nêzî Bexdayê jiyanê xwe ji dest dide.
Di dema dagira [[mongol]]anê ji hêla Hûlagû de ew li kelayê [[Elemût]]ê li ba [[heşhaşî|heşhaşiyan]] xwe vedişêre. Pê ko Hûlagû serweriyê heşhaşiyan li wir xelas dike û Tûsî jî dere [[Bexda]]yê û dewama xebatên xwe dike. Tûsî di sala 1274an de li nêzî Bexdayê jiyanê xwe ji dest dide.

Guhartoya 02:37, 5 kanûna pêşîn 2020

Nesredîn Tûsî
Nesîredîn Tûsî
Navê rastî
نصیرالدین طوسی
Jidayikbûn1201
Xorasan
Mirin1274
Bexda, Îraq (73 Salî)
Hevwelatî Îran
PîşeFelsefe, Matematîk, Teolojî û Astronomî
SerdemSerdema Zêrîn a Îslamê
XebatCota Tûsî
BandorbarÎbn Sîna, Fexredîn Razî
BandorkerÎbn Xeldûn, Qutbedîn Şîrazî û Fexredînê Exlatî, Îbn el-Şatir, Nicolaus Copernicus
biguhêreBelge

Nesredîn Tûsî (bi farisî: نصیرالدین طوسی‎, Ebû Cefar Mihemed bin Muhemmed bin el-Hesen Nesredîn et-Tûsî, zayîn 1201 li Tûs, Xorasana Îranê, mirin 1274 li Bexdayê) teolog, matematîkzan, stêrnas û fîlozofekî misilmanê farsî yê di sedsala 13'an de jiya bû.

Ew tê fikirîn ko ew matematîkvanê herî pêşin bû ko li trîgonometrîyê wek beşeka ji matematîkê cuda nêzbûbû. Ew bi xebatê xweyê li ser aksiyoma xêzên paralêl jî dihat nas kirin.

Di sala 1259an de ew di rasatxaneyê li bajarê Meraxeyê li Azerbaycanê yê ji hêla hikûmdarê mongolî Hûlagû hatibû saz kirin de dest bi xebitîna xweyê ser stêrnasiyê dike. Ew li wir li ser ekînoksê dinê dixebite û nêzî rastiyê hesab dike.

Ew pirtûkakê bi navê Zîcî Îlxanî (Stêrkên Îlxan) bi zimanê farsî dinivîse. Ew di wê pirtûkê de şûnê stêrkan gorî xebatên xwe diyar dike. Stêrnasê navdar Nikolaus Kopernikus jî va pirtûkê wî wek çavkanî bikar tîne.

Ew bi berhema xweya bi navê Axlaqî Nasrî jî li ser beşa felsefeyê exlaqê, ango rewişt, yan jî etîkê dixebite. Ew bi pirtûka xweya bi navê Îlm el-Qelamê jî li ser teologiya şîîtiyê dişuxule.

Di dema dagira mongolanê ji hêla Hûlagû de ew li kelayê Elemûtê li ba heşhaşiyan xwe vedişêre. Pê ko Hûlagû serweriyê heşhaşiyan li wir xelas dike û Tûsî jî dere Bexdayê û dewama xebatên xwe dike. Tûsî di sala 1274an de li nêzî Bexdayê jiyanê xwe ji dest dide.

Pirtûkeke Tûsî di sedsala 13'an de
Pelekî ji pirtûka Nesîredînê Tûsî tê de behsa Astrolabê dike.

Bîranîna wî

Di astronomiyê de hin nav ji pê Tûsî bi navî wî hatine nav kirin. Kraterekê li ser rûyî hîvê, li başûrê dimê, pê wî re wek Nasîredîn hatiye nav kirin. Gerwêrkekê biçûkê di sala 1979an de ji hêla astronotên rûsî hatibû keşf kirin jî bi navê wî hatiye nav kirin. Li Tehranê zanîngehekê bi navê wî heye. K.N. Toosi University of Technology.

Hin berhemên wî

  • Tecrîd el-'eqayd (berhemeke li ser Kelamê).
  • Et-Tezkire fî îlm el-hey'e (Et-Tezkiret en-Nesîriye fî l-hey'e?) (berhemeke li ser stêrnasî ya ko pê re gelek şerh, ango şirove li ser hatibû nivisîn bû).
  • Exlaqî Nasrî (berhemeke fîlozofî ya li ser exlaqê).
  • Er-Risalet el-estrolabiye (lêkolîneke li ser stêrnasiyê astrolabê).
  • Zîcî Îlxanî (lêkolîneke li ser stêrnasiyê ko di 1272'an de temam kiribû).
  • Şerh el-Îşarat (şiroveke pirtûka Ibn Sîna ya "Îşarat").

Çavkanî

  • Cyril Glassé (1991). The Concise Encyclopedia of Islam. HarperCollins, San Francisco. ISBN 0-905743-65-2 (sererastkirinên bikarhêner MikaelF).
Ji "https://ku.wikipedia.org/w/index.php?title=Nesredîn_Tûsî&oldid=815851" hatiye standin.