Êrîşa li ser Charlie Hebdo

Ji Wîkîpediya, ensîklopediya azad.
Êrîşa li ser Charlie Hebdo
  • Mass shooting
  • êrîşa terorîst Li ser Wîkîdaneyê biguhêre

Logoya Êrîşa li ser Charlie Hebdo
48°51′33″Bk 2°22′13″Rh / 48.8592°Bk 2.3703°Rh / 48.8592; 2.3703
DewletFransa Li ser Wîkîdaneyê biguhêre
Li beşa îdarî
  • 11th arrondissement of Paris Li ser Wîkîdaneyê biguhêre
Hejmara miriyan
  • 12 (Cabu, Charb, Philippe Honoré, Tignous, Georges Wolinski, Bernard Maris, Elsa Cayat, Mustapha Ourrad) Li ser Wîkîdaneyê biguhêre
Saet
biguhêre - Wîkîdaneyê biguhêreBelge

Êrîşa li ser Charlie Hebdo êrîşeke terorîstî ya îslamî bû ku di 7ê kanûna paşînê 2015an de li Parîsê li ser redaksiyona kovara satirîk Charlie Hebdo pêk hat.

Agahiyên bingehîn[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Laîktî û mafê blasfemiyê/kufrê li Fransayê[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Li Fransayê, di navbera salên 1789 û 1830 de, bi azadbûna pêşkeftî ya komarê ji dêra katolîk, qanûnên blasfemiyê/kufrê rawestiyan. Li Fransayê prensîba sekulerîzmê (laïcité – veqetandina dêr û dewletê) di sala 1905an de bi qanûna Cudakirina Dêr û Dewletê hate qebûlkirin û di sala 1945an de bû beşek ji makezagonê. Li gorî şert û mercên wê, divê hikûmet û hemû rêveberî û xizmetguzariyên giştî bê ol bin û nûnerên wan jî xwe ji nîşandana olê dûr bixin, lê hemwelatî û rêxistinên taybet azad in ku ola xwe ya bijarte li her cihê ku ew dixwazin, eşkere bikin ( tevî ku cudakirina li ser olê hatiye qedexekirin).[1]

Digel vê yekê mafê nivîskar, mîzahvan, karîkaturîst û şexsan heye ku henekan li mirov, aktorên giştî û kesayetiyên olan bikin. Ev maf û mekanîzmayên qanûnî ji bo parastina azadiya axaftinê hatine amadekirin. Di wê demê de li Fransayê dêra katolîk tehdîda herî hêzdar ji bo azadiya axaftinê bû.[2]

Her çend wêneyên Muhemmed ji hêla Quranê bixwe ve ne qedexe ne. Lê nêrînên îslamî yên navdar ji mêj ve li dijî sûretên mirovî, nemaze yên pêxemberan derketine. Nêrînên bi vî rengî di nav komên îslamî yên çekdar de jî cih girtiye.[3][4][5] Li gorî vê yekê, hin misliman di wê baweriyê de ne ku sitranên îslamê, nûnerên olî û berî her tiştî pêxemberên îslamî di dîna Îslamê de kufr e û bi îdamê tê cezakirin.[6] Ev hesta herî navdar di kuştina fîlmçêkerê holendî yê nakok Theo van Gogh de pêk hat.

Li gorî BBC, Fransa bi vê rastiyê re têdikoşe ku hin zarok û neviyên malbatên koçber hene, ku pir caran nerazî ne û naxwazin bi şêwazên jiyana lîberal ên rojavayî re tevbigerin - di nav de toleransa olî û azadiya axaftinê".[7]

Pêşdîrok[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Xwenîşanderên misilman di 11ê sibatê 2006an de li Parîsê li dijî weşandina karîkaturên Muhemmed dimeşin. Nîşanek bi "Charlie Hebdo" dorpêçkirî û xaçkirî hatiye girtin.

Charlie Hebdo kovareke satirîk a heftane ye; Li gel kovara Le Canard enchaîné, ew kovara herî girîng a satirîk a Fransayê tê dîtin.[8] Kovar yek ji wan kêmanan e li cîhanê ku di sibata 2006an de karîkaturên Muhemmed yên kovara Jyllands-Posten a danîmarkî ji nû ve çap kiribû. Jyllands-Posten û karîkaturîstê wê Kurt Westergaard bi xwe di sala 2010an de bûbûn armanca êrîşan.[9]

Bermahiyên li derveyî ofîsên rojnameyê piştî êrîşa mijdara 2011an.

Di 2ê çiriya paşînê 2011an de hejmareke taybet li ser serkeftina hilbijartinê ya îslamîstan li Tûnisê bi sernavê Charia Hebdo hat weşandin û wek sernivîskarê wê "Mohammed" hat binavkirin, ku ew jî wek karîkaturek bi sernivîsa “100 qamçiyan ger hûn bi kenê nemirin!” di rûpela pêşîn de hatibû nîşandan. Di heman rojê de li ser redaksiyonan êrîşek şewitandinê hat kirin.

Piştî ku Charlie Hebdo di îlonê 2012an de bêtir karîkaturên Muhemmed weşandin, zilamek li La Rochelle hate girtin ku banga kuştina sernivîskar û weşanger Stéphane Charbonnier kiribû.[10] Di destpêka adara 2013an de, Charbonnier wekî yek ji deh kesan "ji ber sûcên li dijî Îslamê mirî an sax" di kovara radîkal-îslamîst Inspire de hate navnîş kirin. Kovara ku girêdayî şaxê Yemenê yê Elqaîdeyê ye, duruşmeyên “Rojê yek gule ji kafiran diparêze” û “Pêxember Muhammed aleyhisselam biparêzin.” bi kar anî.

Di rûpela pêşîn a Charlie Hebdo ya 7ê kanûna paşînê 2015an de romana Michel Houellebecq ya bi navê Soumission, di heman rojê de hate weşandin. Pirtûk di sala 2022an de Fransayek îslamîkirî vedibêje, ku tê de qanûnên şerîetê tên sepandin.[11][12] Di heman hejmarê de yek ji karîkaturên herî dawî yên edîtorê Charbonnier jî bi sernavê "Li Fransayê hê êrîş nehatiye kirin" hate weşandin, digel bersiva xêzkirî a îslamîstekî çekdar: “Bisekine û bibîne. Hîna heta dawiya meha kanûna paşînê heye ji bo dayîna silavên xwe yên cejnê.”[13][14]

Êrîş[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Boulevard Richard-Lenoir, cihê ku polîs Ehmed Merabet lê hat qetilkirin.

Sûcdar Saîd û Chérif Kouachi, ku paşê berpirsiyariya Elqaîdê li Yemenê girt ser xwe, ketin nav nivîsgehên edîtoriya kovarê, li wir yanzdeh kes kuştin (di nav de efserekî polîsê ku ji bo ewlehiya kesane hatiye wezîfedarkirin), gelek kesên din ên ku li wir bûn birîndar kirin û dema ku reviyan polîsekî din qetil kirin. Li herêma Île-de-France di rojên 7-9ê kanûna paşînê 2015an de gelek êrîşên têkildar li dû xwe pêk hatin, di nav de dorpêçkirina supermarketa Hypercacher, ku tê de terorîstek çar mirovên cihû qetil kir. Sûcdar bi rêya têlefonê îdiaya pabendbûna xwe bi Dewleta Îslamî re kir û got ku kiryarên wî bi êrîşa li ser Charlie Hebdo re girêdayî ne; ew ji aliyê hêzên ewlehiyê ve hat kuştin, dema ku supermarket hat dorpêç kirin. Di 9ê kanûna paşînê de, berpirsên êrîşa li ser Charlie Hebdo li bakurê rojhilatê Parîsê hatin dîtin û di encama gulebarana hêzên ewlehiyê de hatin kuştin. Di kanûna paşînê 2020an de, dadgeha Parîsê ji ber alîkarî û piştgirîyê cezayên zindanê yên dirêj li gelek tawanbaran birî. Gumanbarê sereke Alî Riza Polat bi sûcê alîkarî û destekkirina sûcên terorê hat dîtin û 30 sal cezayê girtîgehê lê hat birîn.

Qurbanî[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

A commemorative plaque.
Plaketa bîranînê li 10 rue Nicolas-Appert, Parîs

Yên kuştî[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Karîkaturîst û rojnamevan[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

  • Cabu (Jean Cabut), 76, karîkaturîst.
  • Elsa Cayat, 54, psîkoanalîst û qunciknivîs - jina tenê ya ku di gulebaranê de hat kuştin.
  • Charb (Stéphane Charbonnier), 47, karîkaturîst, qunciknivîs û rêvebirê weşana Charlie Hebdo.
  • Philippe Honoré, 73, karîkaturîst.
  • Bernard Maris, 68, aborînas, edîtor û qunciknivîs.
  • Mustapha Ourrad, 60, edîtorê kopî.
  • Tignous (Bernard Verlhac), 57, karîkaturîst.
  • Georges Wolinski, 80, karîkaturîst.

Yên din[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

  • Frédéric Boisseau, 42, xebatkarê lênihêrîna avahiyê ji bo Sodexo, di lobiyê de hate kuştin dema ku li ser bangê hat avahiyê, yekem qurbaniya gulebaranê bû.
  • Franck Brinsolaro, 49, polîsê servîsa parastinê ji bo Charb wekî cerdevan hate wezîfedarkirin.
  • Ahmed Merabet, 42, efserê polîs, dema ku li derve li erdê birîndar bû, guleyek ji serê xwe reşandin.
  • Michel Renaud, 69, nivîskarek rêwî û organîzatorê festîvalê serdana Cabuyê dikir.

Yên birîndar[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

  • Philippe Lançon, rojnamevan - gule li rûyê xwe girt û di rewşeke giran de ma, lê sax bû.
  • Fabrice Nicolino, 59, rojnamevan - ji lingê xwe gule berdan.
  • Riss (Laurent Sourisseau), 48, karîkaturîst û derhênerê edîtorê-teqe li milê xwe.
  • Polîsên nenas.

Bersiv[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Hikûmeta Fransa[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Serok François Hollande li cihê bûyerê ji dezgehên ragihandinê re axivî û got "bêguman êrîşeke terorîstî ye" û got ku "çendîn êrîşên terorîstî di hefteyên dawî de hatin têkbirin".[15] Paşê wî ev gulebarana wek "êrîşa terorîstî ya herî giran ya hovîtiyê"[16] bi nav kir, rojnamevanên kuştî wek "qehreman" bi nav kir,[17] û 8ê Çile rojek şîna neteweyî îlan kir.[18]

Welatên din[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Obama li Balyozxaneya Fransa, Washington, D.C pirtûka sersaxiyê îmze dike.

Êrîş yekser ji aliyê bi dehan hikûmetên li çaraliyê cîhanê ve hat şermezarkirin. Serokên navneteweyî di nav de Barack Obama, Vladimir Putin, Stephen Harper, Narendra Modi, Benjamin Netanyahu, Angela Merkel, Matteo Renzi, David Cameron, Mark Rutte û Tony Abbott daxuyaniyên sersaxiyê û hêrsê pêşkêş kirin.[19] Serokê Rûsyayê Vladimîr Pûtîn hewl da ku hêrsa misilmanan li ser karîkaturên Charlie Hebdo li dijî welatên rojava bi kar bîne.[20] Tê bawer kirin ku Pûtîn piştgirî da protestoyên misilmanên Rûsyayê li dijî Charlie Hebdo û rojava.[21]

Libnan, Îran, Erebistana Siûdî, Urdun, Behreyn, Maroko, Cezayîr û Qeter hemûyan ev bûyer şermezar kirin, herwiha Zanîngeha Ezherê ya Misrê, ku saziya sereke ya sunnî ya cîhana misilman e.[22] Rêxistinên îslamî yên ku di nav wan de Konseya Baweriya Misilman a Fransî, Meclisa Misilman a Brîtanyayê û Foruma Îslamî ya Ewropayê jî hene, li dijî êrîşê derketin. Yekîtiya Rêxistinên Îslamî yên Fransayê bi daxuyaniyekê êrîş şermezar kir û Îmam Hesen Çelgûmî jî diyar kir ku kesên li pişt êrîşê “Ruhê xwe firotin dojehê”.[23]

Koma Azadiyên Sivîl ên Misilman ku bingeha wê li DYAyê ye, Encumena Têkiliyên Amerîkî-Îslamî, êrîş şermezar kir û mafê azadiya axaftinê parast, "heta axaftinên ku tinazê xwe bi bawerî û kesayetên olî dike".[24] Alîkarê serokê Civata Misilmanên Ehmedî yên DYAyê ev êrîş şermezar kir û got, "Sûcdarên li pişt vê hovîtiyê, hemû rêgezên îslamî yên dilovanî, edalet û aştiyê binpê kirine."[25] , Encumena Netewî ya Misilmanên Kanadayî, ku rêxistineke azadîxwazên medenî ye, jî êrîş şermezar kir.[26]

Çavkanî[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

  1. ^ "Legifrance.gov.fr". www.legifrance.gouv.fr. Roja gihiştinê 26 sibat 2023.
  2. ^ "Secularism in Turkey, France, and the United States | Articles Archive". web.archive.org. 30 îlon 2015. Ji orîjînalê hat arşîvkirin. Roja arşîvkirinê: 30 îlon 2015. Roja gihiştinê 26 sibat 2023.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (lînk)
  3. ^ "The Koran Does Not Forbid Images of the Prophet". Newsweek (bi îngilîzî). 9 kanûna paşîn 2015. Roja gihiştinê 26 sibat 2023.
  4. ^ Burke, Daniel (7 kanûna paşîn 2015). "Why Islam forbids images of Mohammed". CNN (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 26 sibat 2023.
  5. ^ "Why does depicting the Prophet Muhammad cause offence?". BBC News (bi îngilîziya brîtanî). 14 kanûna paşîn 2015. Roja gihiştinê 26 sibat 2023.
  6. ^ "Focus - Praying for a pardon: Christian sentenced to death for 'blaspheming against Islam'". France 24 (bi îngilîzî). 2 kanûna pêşîn 2010. Roja gihiştinê 26 sibat 2023.
  7. ^ "Paris attack highlights Europe's struggle with Islamism". BBC News (bi îngilîziya brîtanî). 7 kanûna paşîn 2015. Roja gihiştinê 26 sibat 2023.
  8. ^ Phillips, John (2006). Laughter and Power (bi îngilîzî). Peter Lang. ISBN 978-3-03910-504-5.
  9. ^ Steinmetz, Vanessa (8 kanûna paşîn 2015). ""Charlie Hebdo": Chronologie von Anschlägen auf Redaktionen". Der Spiegel (bi almanî). Roja gihiştinê 26 sibat 2023.
  10. ^ "Morddrohung gegen "Charlie Hebdo"-Chefredakteur". Der Spiegel (bi almanî). 22 îlon 2012. Roja gihiştinê 26 sibat 2023.
  11. ^ "Debatten über neuen Houellebecq-Roman: Rassismus oder gelungene Satire? | tagesschau.de". web.archive.org. 7 kanûna paşîn 2015. Ji orîjînalê hat arşîvkirin. Roja arşîvkirinê: 7 kanûna paşîn 2015. Roja gihiştinê 26 sibat 2023.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (lînk)
  12. ^ Reinbold, Fabian (7 kanûna paşîn 2015). "Anschlag auf Satiremagazin: Warum "Charlie Hebdo"?". Der Spiegel (bi almanî). Roja gihiştinê 26 sibat 2023.
  13. ^ deutschlandfunk.de. "Deutschlandfunk-Dokument - Die letzte Karikatur des Chefs von "Charlie Hebdo"". Die Nachrichten (bi almanî). Roja gihiştinê 26 sibat 2023.
  14. ^ ""Charlie Hebdo". Le dernier dessin de Charb : "Toujours pas d'attentats"". L'Obs (bi fransî). 7 kanûna paşîn 2015. Roja gihiştinê 26 sibat 2023.
  15. ^ "France - Live: Deadly shooting at Paris HQ of French satirical magazine - France 24". web.archive.org. 7 kanûna paşîn 2015. Ji orîjînalê hat arşîvkirin. Roja arşîvkirinê: 7 kanûna paşîn 2015. Roja gihiştinê 26 sibat 2023.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (lînk)
  16. ^ "Google pays tribute to Charlie Hebdo attack victims with black ribbon". The Independent (bi îngilîzî). 9 kanûna paşîn 2015. Roja gihiştinê 26 sibat 2023.
  17. ^ "1 of 3 Suspects in Paris Shootings Surrenders". VOA (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 26 sibat 2023.
  18. ^ "France - French, world leaders condemn attack at Charlie Hebdo - France 24". web.archive.org. 8 kanûna paşîn 2015. Ji orîjînalê hat arşîvkirin. Roja arşîvkirinê: 8 kanûna paşîn 2015. Roja gihiştinê 26 sibat 2023.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (lînk)
  19. ^ "Charlie Hebdo: world leaders' reactions to terror attack". www.telegraph.co.uk. Roja gihiştinê 26 sibat 2023.
  20. ^ "Putin Points Muslim Rage at Cold War Foes". Bloomberg.com (bi îngilîzî). 17 sibat 2015. Roja gihiştinê 26 sibat 2023.
  21. ^ "Chechnya declares public holiday to support huge anti-Charlie Hebdo rally". The Independent (bi îngilîzî). 20 kanûna paşîn 2015. Roja gihiştinê 26 sibat 2023.
  22. ^ Black, Ian (7 kanûna paşîn 2015). "Charlie Hebdo killings condemned by Arab states – but hailed online by extremists". The Guardian (bi îngilîziya brîtanî). Roja gihiştinê 26 sibat 2023.
  23. ^ "Muslims Around The World Condemn Charlie Hebdo Attack". HuffPost (bi îngilîzî). 7 kanûna paşîn 2015. Roja gihiştinê 26 sibat 2023.
  24. ^ "U.S. Muslims Condemn Paris Terror Attack, Defend Free Speech - CAIR". web.archive.org. 9 kanûna paşîn 2015. Ji orîjînalê hat arşîvkirin. Roja arşîvkirinê: 9 kanûna paşîn 2015. Roja gihiştinê 26 sibat 2023.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (lînk)
  25. ^ "Paris rampage live updates: Britain bolsters security; France mourns victims of Charlie Hebdo attack". Los Angeles Times (bi îngilîziya amerîkî). 7 kanûna paşîn 2015. Roja gihiştinê 26 sibat 2023.
  26. ^ "Canadian Muslim leaders condemn attack on France's Charlie Hebdo". ca.news.yahoo.com (bi îngilîziya kanadayî). Roja gihiştinê 26 sibat 2023.
Ji "https://ku.wikipedia.org/w/index.php?title=Êrîşa_li_ser_Charlie_Hebdo&oldid=1560742" hatiye standin.