Here naverokê

Dewleta Îslamî ya Iraq û Şamê

Girêdanan biguhêre
Ji Wîkîpediya, ensîklopediya azad.
(Ji Daiş hat beralîkirin)
Dewleta Îslamî ya Iraq û Şamê
الدولة الإسلامية في العراق والشام‎
ad-Dawlah al-Islāmiyah fī 'l-ʿIrāq wa-sh-Shām
Çalak
8 nîsan 2013 – didome
  • Avakirin, di bin navê Jama'at al-Tawhid wal-Jihad: 1999
  • Tevlîbûna Elqaîde: çiriya pêşîn 2004
  • Daxuyaniya Dewleta Îslamî ya li Iraqê: 13 çiriya pêşîn 2006
  • Îdîaya li herêma di Levantê: 8 nîsan 2013
  • Veqetandî ji Elqaîde:[1] 3 February 2014[2]
  • Daxuyaniya xelîfeyê: 29 hezîran 2014
    • Îdîaya li herêmê di: Lîbya, Misr, Cezayîr, Erebistana Siûdî, Yemen: 13 çiriya paşîn 2014
      • Asyaya Başûr: 29 kanûna paşîn 2015
      • Nîjerya: 12 adar 2015
      • Qefqasa Bakûr: 23 hezîran 2015
ÎdeolojîSelefîzm,[3][4][5]
Salafi jihadism,[5][6]
Wahhabism[6][7]
Kom
RêberEbû Bekir el-Bexdadî[8]
SergehBaqubah, Iraq (2006–2013)
Reqa, Sûrî (2013–2017)
Mayadin, Sûrî (2017–didome)
(paytexta de facto)[24]
Qada operasyonê
Herêmên ji 16 gulan 2017'an ve tên kontrolkirin, li Iraq, Sûrî, û pevçûnên Libnan
Efsaneya Nexşeyê
Mezinahî
Lîsteya hejmara şervanan
  • Di hundirê Sûrî û Iraqê:
  • 200,000[25] (Texmîna Kurdan di 2014)
  • 100,000 (Texmîna Cîhadîstan di 2015)
  • 20,000–31,000[26] (Texmîna CIA di 2014)
  • 19,000–25,000[27][28] (Texmîna CIA di destpêka 2016)
  • 15,000–20,000 (Texmînên ji aliyê karbidestên Amerîkî di dawiya dayîna 2016)[29]
  • Derveyî Sûriyê û Iraqê: 32,600–57,900
  • Texmînkirin giştî: 47,600–257,900
Nifûsa Sivîl
  • Di 2015 (herî nêzikî berfirehkirinê) :
  • 6 mîlyon[30]
Şer û ceng

Dewleta Îslamî ya Iraq û Şamê (DAIŞ, an jî DÎIŞ;[31] bi erebî: الدولة الاسلامية في العراق والشام‎, lat. ad-Dawlat al-Islāmiyya fi al-'Irāq wa ash-Shām, bi erebî: داعش‎, lat. Da'esh, bi inglîzî: ISIS), roja îro (2014) jî bi navê Dewleta Îslamî (DÎ; bi erebî: الدولة الإسلامية‎, lat. ad-Dawlah al-ʾIslāmiyyah) tê naskirin, rêxistineke tundîxwazên îslamî a ku bi taybetî li Iraq û Sûriyê şerê çekdarî li dijî gelê nefêrma dike. Rêxistin, di sala 2004an de li Iraqê di bin banê Elqaîdeyê de hate avakirin. Rêxistin, ji Elqaîdeya selefî, Jaysh El-Fatiheen, Jund El-Sahaba, Katbiyan Ansar El-Tevhid Vel Sunnah û Jeish El-Taiifa El-Mansoura ve pêk tên.[çavkanî hewce ye]

Rûxandinên DAIŞê

[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Daiş li ser navê dînê Îslamê rû berdidin çekên reş li xwe dikin serçavê xwe vedişêrin û destdavên jinê misilman û êzidîyan[32][33], serê zarokên piçûk û mêrê mezin jê dikin, destdirêjiyê jina dikin, tiştên dîrokî xirab dikin, mizgeft û cihên bawermendan hildişînin, gorên pêxemberan û aliman bombe dikin, gora Yûnis pêxember[34] û Weysel Qaranî[35] bombe kirinê xirab kirin[36][37]. Nêzikî 300 jinên êzdiyan û nêzikî 100 jinên misilmanan destdirêjî[38] kirine, 50 zarok û 500 mêr serjêkirine û dane ber gula, Qurana pîroz a misilmanan şewitandin[39][40]. Bûn sedemê mirina 211 hezar merivan. Her cîhên girtine xirab kirine îcar jî dest bi Başûrê Kurdistanê kirine û dixwazin bigrin lê Pêşmerge bi wan re şer dikin nahêlin kes bikeve axa kurdan.[41]

Edward Snowden (ku berê di CIA (îstîxbarata DYE) dişixwilî) dibêje ku DAIŞ bi destê îstîxbarata Îngilîz, Îsraêl û Amerîkayê ve hatiye çêkirin.[42][43][44][45]

Armanca DAÎŞê

[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Armanca DAIŞê jî dewleteke erebî ya li ser tixûbê Iraq û Sûriyê ava bikin. Lê belê ji armanca dewletê bêtir êrîşî gelê nefêrma dikin û bê guman vê rêxistinê gelek kurdên Rojavaya Kurdistanê jî kuştine. Armanca sereka ya DAIŞê ew a ku derbeyekê li kurdan bixin. DAIŞê, hemû hêrîşên xwe di nava sînorê Kurdistanê de li civata kurd kirine. Wekî din, li ti kesekî û li ti deverên din ew hêrîşên wê nebûna. Alikariya rejîma tirk ji wê re heya. Cemaeta Gulan, ji temen ve alikariyê di çarçoveya dîtina endaman ji wê re û dane hêrîşkirina wê ya li ser herêmên kurdan de heye. Herêmên Kurdistanê, ên Rojavayê Kurdistanê, Başûrê Kurdistanê û hwd bûna armanc ji hêrîşên DAIŞê re, hevdû herêmên Kurdistanê jî, herêmên Kurdistanê ên ku li wan rêveberiyên kurdan biava hene ne. Yanî, herêmên Kurdistanê ên weke Başûrê Kurdistanê û Rojavayê Kurdistanê ku li wan rêveberîyên kurd hene, bi taybetî dikina armanca hêrîşên DAIŞê. Ji vê yekê, tê fahm kirin ku DAIŞ, şer li dijî statûya kurdan ya ku pêşiya û bi rêveber bûye dike.

Ji sala 2010ê û vir de serkirdeyê rêxistinê Ebûbekir el-Bexdadî ye.

Êrişên DAIŞê ser Iraq û Başûrê Kurdistanê, 2014

[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Mûsil

[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Di dest pêka Pûşbera 2014an de bajerê Mûsil ê bi temamî ketiye destê Dewleta Îslamî ya Iraq û Şamê. Gelê Mûsil ê bi kom ber bi herêma Kurdistanê û parêzgeha Dihok ê ve rewîyan. Li parêzgeha Dihok ê sê wargehên penaberan ji bo vê hatine amadekirin.

Şingal

[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Şingal, herêmek Kurdistanê ku navenda Kurdên Êzdî ya. Care pêşî DAIŞ di 19 tabaxê de bidest hêrîşê li şengalê Kurd û bi de hezaran Kurd bikuj kir û bi sed hezaran Kurdên Êzdî di encama wan hêrîşan de bûn koçber li cihanê û herêmên dîn ên kurdistanê. Care duyem, 19ê çiriya pêşîn a 2014an de cardin bidest hêrîşê li herêmên şengalê ên weke dahola, namze û hwd kir. Lê rastî berxwedana hêzên parastina Şingalê ên Kurd hat.

Berxwedana Kobaniyê û êrîşên DAIŞê 2014

[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Çeteya DAIŞê êrîşên cara sê ye Kantona Kobaniyê. Ev êrîş, ji aliyê YPGê ve li cara sê li pijikandinên.

Anha hemî Daişên minafiq ji Kobanîyê paqijbûne. Kobanî Azad bû.

Alim li dijî DAIŞê (Fetwa)

[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Ji Erebistana Siûdî, Urdun, Filistin, Misir, Tûnis, Îraq, Sûdan, Yemen, Tirkiye, Îngilistan, Fransa, DYA, Swêd, Bosniya û Herzegovîna, Îtalya, Belçika, Bulgaristan, Arjentîn, Kanada, Hindistan, Çîn, Malezya, Îndonezya û Nîjeryayê 126 alimên Îslamê gotin ku ew tiştên DAIŞ dike di dînê Îslamê de tuneye û qedexeye.[46]

Di gotinên aliman de: Li ser navê navê dîn Mirov kuştin, Zilum kirin, Destavtina jinê û mafê wî ji standin, Li gorî xwe kesan bike kafir, Kesê ku li ser dînekî dinbe zordestî lê were kirin hemî tiştên wisa di Îslamê de qedexe ne.[47]

Çavkanî

[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]
  1. ^ "Al-Qaeda disavows ISIS militants in Syria". BBC News. 3 sibat 2014. Roja gihiştinê 3 sibat 2014.
  2. ^ "Islamic State". Australian National Security. Australian Government. Ji orîjînalê di 8 tîrmeh 2017 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 22 tîrmeh 2014.
  3. ^ "The Islamic State". Mapping Militant Organizations. Stanford University. 23 kanûna paşîn 2015. Roja gihiştinê 23 nîsan 2015.
  4. ^ a b Saltman, Erin Marie; Winter, Charlie (çiriya paşîn 2014). Islamic State: The Changing Face of Modern Jihadism (PDF) (Report). Quilliam Foundation. ISBN 978-1-906603-98-4. Ji orîjînalê (PDF) di 26 sibat 2015 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 23 nîsan 2015.
  5. ^ a b Crooke, Alastair (5 îlon 2014). "You Can't Understand ISIS If You Don't Know the History of Wahhabism in Saudi Arabia". The Huffington Post.
  6. ^ Kirkpatrick, David (24 îlon 2014). "ISIS Harsh Brand of Islam Is Rooted in Austere Saudi Creed". The New York Times. Roja gihiştinê 6 gulan 2015.
  7. ^ Rubin, Alissa J. (5 tîrmeh 2014). "Militant Leader in Rare Appearance in Iraq". The New York Times. Roja gihiştinê 6 tîrmeh 2014.
  8. ^ Al-Tamimi, Aymenn Jawad (24 kanûna paşîn 2016). "An Account of Abu Bakr al-Baghdadi & Islamic State Succession Lines". Aymenn Jawad Al-Tamimi's Blog.
  9. ^ "Abd al-Rahman Mustafa al-Qaduli". Rewards for Justice. U.S. Department of State, Bureau of Diplomatic Security. 5 gulan 2015. Ji orîjînalê di 18 gulan 2015 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 7 gulan 2015.
  10. ^ Schmidt, Michael (25 adar 2016). "A Top ISIS Leader Is Killed in an Airstrike, the Pentagon Says". The New York Times. Roja gihiştinê 26 adar 2016.
  11. ^ "Islamic State Spreads in North Africa in Attacks Ignored by West".
  12. ^ Jawad Al-Tamimi, Aymenn (kanûna paşîn 2016). An Account of Abu Bakr al-Baghdadi & Islamic State Succession Lines. Aymenn Jawad Al-Tamimi's Blog (Report). Roja gihiştinê 8 gulan 2016.
  13. ^ "ISIS Leadership". Frontline. PBS. 2015. Roja gihiştinê 14 tebax 2015.
  14. ^ a b Lister, Charles (2014). Islamic State Senior Leadership: Who's Who (PDF) (Report). Brookings Institution. Roja gihiştinê 11 gulan 2015.
  15. ^ "Here's What We Know About the 'Caliph' of the New Islamic State". Business Insider. Agence France-Presse. 29 hezîran 2014. Roja gihiştinê 18 tîrmeh 2014.
  16. ^ "ISIS Spokesman Declares Caliphate, Rebrands Group as Islamic State". Jihadist Threat. SITE Intelligence Group. 29 hezîran 2014. Ji orîjînalê di 29 hezîran 2014 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 29 hezîran 2014.
  17. ^ Pentagon Confirms U.S. Strike in Syria Killed ISIL Leader 12 September 2016
  18. ^ Islamic State says top commander is dead; Pentagon unsure Stars and Stripes (14 July 2016)
  19. ^ "Isis has confirmed the death of hugely popular 'minister of war' Omar al-Shishani". The Independent. 13 tîrmeh 2016.
  20. ^ "U.S. confirms death of ISIS operative Omar al-Shishani". CNN. 14 adar 2016. Roja gihiştinê 14 adar 2016.
  21. ^ "Tarkhan Tayumurazovich Batirashvili". Rewards for Justice. U.S. Department of State, Bureau of Diplomatic Security. 5 gulan 2015. Ji orîjînalê di 18 gulan 2015 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 7 gulan 2015.
  22. ^ "Isis's propaganda chief, Dr Wa'il, killed in airstrike, Pentagon confirms". The Guardian. 16 îlon 2016. Roja gihiştinê 18 îlon 2016.
  23. ^ ISIS ‘essentially moved’ its Syria HQ from Raqqa to Deir ez-Zor province – report
  24. ^ Cockburn, Patrick (16 çiriya paşîn 2014). "War with Isis: Islamic militants have army of 200,000, claims senior Kurdish leader". The Independent. London. Roja gihiştinê 8 kanûna pêşîn 2014.
  25. ^ Sciutto, Jim; Crawford, Jamie; Carter, Chelsea J. (12 îlon 2014). "ISIS can 'muster' between 20,000 and 31,500 fighters, CIA says". CNN. Roja gihiştinê 6 tîrmeh 2015.
  26. ^ Michaels, Jim (4 sibat 2016). "New U.S. intelligence estimate sees 20-25K ISIL fighters". USA Today. Washington, DC.
  27. ^ Sciutto, Jim; Starr, Barbara; Liptak, Kevin (4 sibat 2016). "ISIS fighters in Libya surge as group suffers setbacks in Syria, Iraq". Washington, DC: CNN.
  28. ^ "Isis ranks dwindle to 15,000 amid 'retreat on all fronts', claims Pentagon". The Guardian. 11 tebax 2016. Roja gihiştinê 13 tebax 2016.
  29. ^ GARTENSTEIN-ROSS, Daveed (9 sibat 2015), HOW MANY FIGHTERS DOES THE ISLAMIC STATE REALLY HAVE?
  30. ^ ji aliyê Dewleta Îslamî ya Iraq Şamê (DÎIŞ))
  31. ^ http://www.internethaber.com/isid-militanlari-ezidi-kadinlara-tecavuz-etti-716380h.htm
  32. ^ Kopîkirina arşîvê, ji orîjînalê di 15 çiriya paşîn 2015 de hat arşîvkirin, roja gihiştinê 28 kanûna paşîn 2021{{citation}}: CS1 maint: archived copy as title (lînk)
  33. ^ http://m.milliyet.com.tr/isid-hz-yunus-turbesini-havaya/dunya/detay/1916816/default.htm
  34. ^ http://www.ulusalkanal.com.tr/m/?id=30747
  35. ^ http://m.milliyet.com.tr/isid-yine-cami-ve-turbe-bombaladi/dunya/detay/1913814/default.htm
  36. ^ http://m.haberler.com/isid-den-ayrilan-fransiz-genc-kadin-korkunc-7449531-haberi/
  37. ^ http://m.hurriyet.com.tr/Haber?id=27167033[girêdan daimî miriye]
  38. ^ Kopîkirina arşîvê, ji orîjînalê di 8 nîsan 2014 de hat arşîvkirin, roja gihiştinê 18 gulan 2015{{citation}}: CS1 maint: archived copy as title (lînk)
  39. ^ http://www.on4haber.com/haber/teror-orgutu-kur-an-yakti-/29747/[girêdan daimî miriye]
  40. ^ http://www.diken.com.tr/isidin-tecavuzune-ugrayan-ezidi-kadinlar-anlatti-hamile-annemi-bile-kacirdilar-intihara-tesebbus-ettim/
  41. ^ http://m.milliyet.com.tr/edward-snowden-isid-in-arkasinda/dunya/detay/1926807/default.htm
  42. ^ http://m.nerinaazad.com/news/actual/isis/edward-snowden-isidin-arkasinda-abd-ingiltere-ve-israil-istihbarati-var[girêdan daimî miriye]
  43. ^ Kopîkirina arşîvê, ji orîjînalê di 29 adar 2016 de hat arşîvkirin, roja gihiştinê 28 adar 2016{{citation}}: CS1 maint: archived copy as title (lînk)
  44. ^ http://m.ajanshaber.com/snowden-isidi-kuran-istihbarat-orgutlerini-acikladi-haberi/101998[girêdan daimî miriye]
  45. ^ "Kopîkirina arşîvê". Ji orîjînalê di 25 hezîran 2017 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 29 adar 2016.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (lînk)
  46. ^ http://www.haksozhaber.net/mobi/iside-karsi-alimlerden-bir-bildiri-daha-43784h.htm

Girêdanên derve

[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]
Commons Li Wikimedia Commons medyayên di warê Dewleta Îslamî ya Iraq û Şamê de hene.
Ji "https://ku.wikipedia.org/w/index.php?title=Dewleta_Îslamî_ya_Iraq_û_Şamê&oldid=1851844" hatiye standin.