Kurdên Ermenistanê
 |
| Gelhe tevahî | |
|---|---|
| 37,470[1][2] (2011) | |
| Ziman | |
| Kurdî, ermenî | |
| Baweriya dînî | |
| Êzîdîtî, îslam |
Kurdên Ermenistanê an jî Kurdên Rewanê[3] yek ji gelên kêmjimar li Ermenistanê ne. Li Komara Ermenistanê kurdên êzîdî û yên misilman cûdayî têne hijmartin. Baweriya fermî ya dewleta Ermenistanê ew e ku êzîdî ne kurd in û zimanê ku pê diaxivin, kurmancî, bi pêkenî wek êzdîkî tê binavkirin.[4] Kurd bi giranî li rojavayê Ermenistanê bicîh bûne. Gava ku hikûmeta Sovyet hate damezirandin, kurdan ewil alfabeyên xwe li ser elfabeya ermenî berhev kirin. Piştra, di 1927 de, wan veguheztin alfabeya latînî. Di 1945 de, guhertinek din a alfabeyê pêk hat. Di vê demê de, ew berê jî kirîlî bi kar tînin. Îro jî kurd alfabeyên erebî, latînî û kirîlî[çavkanî hewce ye] bi kar tînin. Yekem dibistanên êzîdiyan li Ermenistanê di sala 1920an de xuya bû. Yekem radyo û rojnameya bi zimanê kurdî Riya Teze bû. Li Fakûlteya Rojhilatnasiyê ya Zanîngeha Dewletê ya Êrîvanê beşa zimanê kurdî heye.
Dîrok
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]Niştecihbûna Kurdan li Ermenistana îro
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]Li gorî Robert Hevsen, piraniya van deveran çol bûn. Berî serdema hevpar, Med li van deveran bi cîh bûn. Beriya Şerê Cîhanî yê Yekem, li van deveran Kurd dijiyan. Wekî din, zanyar dibêje ku Kurd û Med heman reh hene, wan wekî Procurs, bav û kalên Kurdan bi nav dike. Vêga, deverên ku Med lê serdest in Tirkiye, Azerbaycan û Îranê digire nav xwe.
Civata êzîdî di salên 1877-1878an de li Ermenistana nûjen dest bi damezrandinê dike. Di dema şerê Rus-Tirk de, bi hezaran kurdên êzîdî reviyan rojhilat. Koça duyem di dema Herba Cîhanê yê Yekem de pêk hat. Ew bi giranî koçî deverên derdora Aragachotn, Armavir, Ararat, kîraz, Erîvan, Gumrî, Vagadnazor, Abovyan, Dilijan û Tashir kirin. Kurdên êzîdî bi giranî bi xwedîkirina dewar, pez û cotkariyê ve mijûl dibin. Di nav êzîdiyan de, yên ku li bajaran karker, teknîsyen û zanyar dixebitin hene.
Kurd di Sovyeta Ermenistanê de
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]Çanda Kurd bi saya piştgiriya dewletê di salên 1930 û 1980yî de li Sovyeta Ermenistanê geş bû. Di sala 1925an de, li Ermenistanê yekem kongreya Kurdên Qefqasyaya Başûr hate li dar xistin. Di kongreyê de biryar hate girtin ku alfabeya kurdî were organîzekirin. Koleja Pedagojî ya kurdî di sala 1928an de hate damezrandin. Tevî ku di 1920an de dibistanên yekem ên bi zimanê kurdî hatin damezrandin, pirraniya berbiçav a gel di 1920an de nexwendewar ma. Di dema Sovyetê de, li Yêrêvanê yekem bernameyên bi kurdî hatin weşandin. Li Yêrêvanê rojnameyek bi zimanê kurdî bi navê Riya teze tê weşandin. Piştra, rojnameyek bi navê Botan hat weşandin. Sala 1969an, li Akademiya Zanistî ya Neteweyî ya Ermenistanê beşek ji bo lêkolîna çanda kurdî hate damezrandin.
Di sala 1937an de, wekî beşek ji paqijkirina tixûbên başûr, kurdên "bêbawer" ji Qefqasyayayê, Ermenistan jî tê de, hatin birin Asyaya Navîn.
Li Ermenistana nûjen Kurd û êzîdî
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]Vêga, kurdên êzîdî di 4 civatên giştî yên Ermenistanê de: Civata Rewşenbîrên Kurd, Komîteya Kurdistan, Civata Dostaniya Ermenî-Kurd û Yekîtiya Neteweyî ya Êzîdiyan, yek in. Li Enstîtuya Rojhilatnasiyê ya Akademiya Zanistî ya Neteweyî û li Zanîngeha David Anakhta beşek kurdî heye. Wekî din, di Yekîtiya Nivîskarên Ermenistanê de beşek nivîskarên Kurd heye.
Çavkanî
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]- ^ https://armstat.am/file/doc/99478353.pdf
- ^ Serjimariya etnîkî ya Ermenistanê, ji orîjînalê di 4 kanûna pêşîn 2013 de hat arşîvkirin, roja gihiştinê 3 gulan 2012
- ^ "YEKEMÎN ALFABEYA LATÎNÎ & BERHEMÊN KURMANCÎ YÊN BI VÊ ALFABEYÊ - 1929". www.saradistribution.com. Roja gihiştinê 6 nîsan 2023.
- ^ Serdarê Serhedî: Ermenistan û pirsa Kurdên Êzîdî, ji orîjînalê di 6 sibat 2012 de hat arşîvkirin, roja gihiştinê 3 gulan 2012