Here naverokê

Îzmîr

Girêdanan biguhêre
Ji Wîkîpediya, ensîklopediya azad.
(Ji İzmir hat beralîkirin)
Îzmîr
İzmir Li ser Wîkîdaneyê biguhêre
Şaredariyên bajarên mezin ên Tirkiyeyê û bajarê beravê Li ser Wîkîdaneyê biguhêre
İzmir Li ser Wîkîdaneyê biguhêre
Navê(n) din: 
Ege'nin İncisi Li ser Wîkîdaneyê biguhêre
Îzmîr li ser nexşeyê
Map
Koordînat: 38°24′Bk 27°10′Rh / 38.400°Bk 27.167°Rh / 38.400; 27.167
DewletTirkiye
Li beşa îdarî
  • Îzmîr (1922–)
  • Sanjak of Syrmia (1867–1919)
  • Eyalet of Aidin (1827–1867)
  • Eyaleta Anatoliyayê (1393–1827) Li ser Wîkîdaneyê biguhêre
Paytexta
Dema avabûnê3 millennium b.z. Li ser Wîkîdaneyê biguhêre
Îdarî
 • ŞaredarCemil Tugay (2024–) Li ser Wîkîdaneyê biguhêre
Qada rûerdê
 • Giştî944 km2 (364 sq mi)
Bilindahî
9 m (30 ft)
Nifûs
4.493.242 (2024) Li ser Wîkîdaneyê biguhêre
Dem
Koda postayê
35000–35999 Li ser Wîkîdaneyê biguhêre
Koda telefonê232 Li ser Wîkîdaneyê biguhêre
Plakaya erebeyê35 Li ser Wîkîdaneyê biguhêre
Malperwww.izmir.bel.tr/ Li ser Wîkîdaneyê biguhêre
biguhêre - Wîkîdaneyê biguhêreBelge

Îzmîr, berê wek Smîrna dihat zanîn (1928:  ازمیر [1] (Izmîr), bi tirkî: İzmir, bi yewnanî: Σμύρνη, lat. Smírni, ji bi yewnaniya kevn: Σμύρνη, lat. Smúrnē an Σμύρνα, Smúrnā; bi latînî: Smyrna), bajarekî metropolê ye li qeraxa rojavayê Anatolyayê û serbajarê Parêzgeha Îzmîrê ye. Bajêr piştî Stembol û Enqereyê sêyem bajarê herî qelebalix ê li Tirkiyeyê ye û mezintirîn qada bajarî ya li ser Deryaya Egeyê ye. Di sala 2019an de nifûsa Îzmîrê 2 milyon û 965 hezar û 900 kes û nifûsa Parêzgeha Îzmîrê jî 4 milyon û 367 hezar û 251 kes hatiye hejmartin.[2] Nifûsa qada bajêr ya avakirî (yan metro) 3.209.179 kes bû. Îzmîr yek ji bajarên Tirkiyeyê ku bi sed hezaran kurd di salên 90î û di salên dawiyê de ji Bakurê Kurdistanê koçê vî bajarê bûne.[3]

Bajêr li ser peravên deryayî yên Kendava Îzmîrê û li hundir ber bi bakur ve li seranserê Deltaya Çemê Gedizê dirêj dibe, li rojhilat li kêleka deşteke aluviyal a ku ji aliyê çend çemên piçûk ve hatine çêkirin û li aliyê başûr jî li ser erdekî hişk hatiye avakirin. Dîroka bajêr ji serdema neolîtîk û vir ve 3000 salan zêdetir dîroka bajarvanî ya tomarkirî heye û heta 8500 sal jî dîroka bicih bûna mirovahî ya bajêr hatiye tomarkirin. Di kevnariya klasîk de bajar bi navê Smîrna (/ˈsmɜːrnə/ SMUR-nə; bi yewnanî: Σμύρνη, bi romanî: Smîrnî/Smîrnê) hatiye binavkirin. Heya sala 1923an ku navbera Yewnanîstan û Tirkiyeyê de pevguhertina nifûsê pêk hatiye, li Îzmîrê nifûsek mezinê yewnanan hebû.

Etîmolojî

[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Navê bajêr ê berê Simîrna ye ku ji zimanê grekî tê. Îzmîr heya piştî avakirina Komara Tirkiyeyê bi piranî ji niştecihên yewnanan pêk dihat. Di şerê tirk û yewnanan de grekiyên li Anatolyayê dijiyan hatin derkirin û Simîrna jî bi şerekî dijwar hate bidestxistin. Navê bajêr a berê ji aliyê rayedarên Tirkiyê ve tê qedexekirin û bajêr wekî İzmir hatiye binavkirin.[4]

Gelhe

[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Li gorî hejmarinên sala 2019an gelheya bajêr 4 367 251 kes e.  Li bejarê serê km2 yê 367 kes dikeve.  Li gorî daneyên dawî ya sala 2019an, Belavbûna gelheyî ya herî zêde, 14 649 km2/kes, li navçeyê Konakê dijî. Rêjeya zêdebûna gelheya salane ya li bajarê ji sedê 1,08% an navçeya Konakê ye. Navçeya ku herî zêde gelheya wê zêde bûye ji sedê (3,99%) navçeya Torbali ye. Navçe ya herî zêde ku gelheya wê qêm bû ye, ji sedî kêm (-,336%) navçeya Kınıkê ye.

Nifûs li gorî salan
SalNifûs±%
19851.489.817—    
19901.758.780+18,1%
20002.232.265+26,9%
20072.606.294+16,8%
20092.727.968+4,7%
20142.847.691+4,4%
20182.947.000+3,5%
20192.972.900+0,9%
20232.948.609−0,8%
20244.493.242+52,4%
Çavkanî: Li ser Wîkîdaneyê bibîne Li ser Wîkîdaneyê biguhêre

Dîmenên ji Îzmîrê

[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]
  • Dîmenek ji navçeya Bayrakliyê ku di salên bûye navenda bazirganiya Îzmîrê.
    Dîmenek ji navçeya Bayrakliyê ku di salên bûye navenda bazirganiya Îzmîrê.
  • Dîmenek ji Qada Konaxê li lavçeya Konakê.
    Dîmenek ji Qada Konaxê li lavçeya Konakê.
  • Derveyî Pirtûkxaneya Celsus li Efesê, Îzmîr.
    Derveyî Pirtûkxaneya Celsus li Efesê, Îzmîr.
  • Perestgeha Trajan li Pergamon, Îzmîr.
    Perestgeha Trajan li Pergamon, Îzmîr.
  • Navenda Danûstandin ya Baxçeyê Şîn, li navçeya Karşıyaka, Îzmîr.
    Navenda Danûstandin ya Baxçeyê Şîn, li navçeya Karşıyaka, Îzmîr.
  • Dîmenên ji avahiyên cêwî ya li navçeya Bayraklı, Îzmîr.
    Dîmenên ji avahiyên cêwî ya li navçeya Bayraklı, Îzmîr.
  • Dîmenek ji Birca Mistral Ofisê.
    Dîmenek ji Birca Mistral Ofisê.

Çavkanî

[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]
  1. ^ Son Teşkilat-ı Mülkiyede Köylerimizin Adları. İstanbul: Hilal Matbaası, T. C. Dahiliye Vekaleti Nüfus Müdiriyet-i Umumiyesi Neşriyatından. 1928.
  2. ^ "Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK)". www.tuik.gov.tr. Roja gihiştinê 10 tebax 2023.
  3. ^ "Kurdên li bazara Kemeraltiyê". www.rudaw.net. Roja gihiştinê 10 tebax 2023.
  4. ^ Bosworth, Clifford Edmund (1 kanûna paşîn 2007). Historic Cities of the Islamic World (bi îngilîzî). BRILL. ISBN 978-90-04-15388-2.

Girêdanên derve

[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]
Commons Li Wikimedia Commons medyayên di warê Îzmîr de hene.
Ji "https://ku.wikipedia.org/w/index.php?title=Îzmîr&oldid=1958226" hatiye standin.