Diyaloga kurd-kurd
 | Karê berfirehkirina vê gotarê hê jî berdewam e dibe ku ji ber vê yekê di naveroka gotarê de pêwistiya sereraskirinan hebe. Ji bo berfirehkirina vê gotarê tu dikarî bi bikarhêner a ku li ser gotar dixebite re pêwendiyê pêk bînî û alîkariya berfirehkirina vê gotarê bikî. Ji kerema xwe re vê şablonê rake, heke di maweya heft rojan de tê de ti guherîn tine be! Heke karê te bi vê rûpelê re xilas nebûbe ji kerema xwe re şablona {{tê guhartin}} bi kar bîne! Ev gotar herî dawî ji aliyê Balyozbot (gotûbêj| beşdarî) ve berî 1 saniye hatiye guhartin. (Rojane bike) |
 | Ev gotar sêwî ye. Ti girêdanên li ser vê gotarê tine. (kanûna pêşîn 2024) |
Diyaloga kurd-kurd tê wateya hewlên xurtkirina têkilî û hevkariyê di navbera aliyên cuda yên kurd de. Kurd li gelek welatên Rojhilata Navîn dijîn, di nav de Tirkiye, Iraq, Sûrî û Îran, û xwedî armancên hevpar ên weke mafên çandî, xweseriya siyasî û başkirina şert û mercên jiyana xwe ne. Lê belê nakokiyên dîrokî, cudahiyên bîrdozî û bandorên derve gelek caran bûne sedema alozî û dubendiyan di nava civaka kurd de. Diyaloga kurd-kurd derbaskirina van astengan dike armanc û helwesta avakirina bingeheke hevbeş ji bo pêşketina siyasî û civakî ye.
Armancên diyaloga kurd-kurd
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]Diyaloga kurd-kurd şertek pêwîst e ji bo bihêzkirina doza kurd li herêmeke siyasî ya perçebûyî û alozî. Tevî nasname û armancên çandî yên hevpar, cudahiyên îdeolojîk, hevrikiyên dîrokî û bandorên derve gelek caran rê li ber yekîtiya kurdan girtine. Li her welatê ku kurd lê dijîn, kêşeyên taybetî hene ku bandor li diyalogê dikin, wek şerê leşkerî yê li Tirkiyê, parvekirina desthilata siyasî li Iraqê, helwestên otonomiyê li Sûriyê, an jî zextên siyasî û çandî li Îranê.
Hevkariya di navbera komên cuda yên kurd de ne tenê dikare pozîsyona wan a danûstandinê bi dewletên têkildar re xurt bike, di heman demê de dikare piştgiriya navneteweyî jî pêş bixe. Lê bêyî yekitî, kurd bi nakokiyên navxweyî û xurtkirina dijberên xwe, metirsiya lawazkirina doza xwe dikin. Di heman demê de diyalog ne tenê karekî siyasî ye, lê civakî ye jî, ji ber ku divê bingehê bawerî û hevkariyê di nava civaka kurd de çêbike.
Hin pêşkeftin xuya ye, lê aloziyên di navbera komên dijber û bandora aktorên derve de serkeftina mayînde dijwar dike. Ji bo bidestxistina pêşveçûna domdar, pêdivî bi pabendbûnek demdirêj û nêrînek hevbeş heye, ku divê ji şerên desthilatdariyê yên demkurt meztir bin. Ji ber vê yekê diyaloga kurd-kurd ne tenê pirseke siyasî ye, her wiha pirseke hebûn û nebûn, û paşeroja nasnameya kurd e. Eşkere ye ku kurd tenê bi yekîtî û hevkariyê dikarin bigihêjin armancên xwe.
Diyaloga kurd-kurd li gorî herêman
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]Hewldanên diyaloga kurd-kurd ji bo armancên hevpar ên çandî û siyasî yên kurdan têne kirin, lê dikevin bin bandora cudahiyên îdeolojîk, stratejîk û berjewendîyên jeopolîtîk ên hevkarên diyalogê. Ev yek zehmetî derdixe ji bo bidestxistina encamên bikêr. Li her çar welatên ku kurd lê dijîn, dijwariyên cuda hene, lê hewl tê dayîn ku di navbera komên cuda de pirek bê avakirin. Diyalog ji bo dabînkirina maf û siberoja siyasî ya kurdan li herêma wan a perçebûyî û alozî pir girîng e.
Bakurê Kurdistanê
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]Li Tirkiyê Partiya Karkerên Kurdistanê (PKK) li ser tevgera kurd serdest e û komên din ên wekî Partiya Wekhevî û Demokratîk a Gelan (HDP) stratejiyeke Parlamenê dişopînin. PKK bi dehan sal in li dijî dewleta Tirk di nava têkoşîna çekdarî de ye, ji bo ku zêdetir mafên kurdan bi dest bixin. Di heman demê de partiyên siyasî yên wek HDPê hewl didin, ku bi xebatên siyasî li parlamena Tirkiyê nêzîkbûnek pêk bînin, lê rastî zordariyên siyasî û dadmendî tên. Her du tevger di nav kurdan de gelekî populer in, û herdu alî bi awayên cuda doza mafên kurdan dikin. HDP partiyeke kurd ya qanûnî ye û di parlemana Tirkiyê de cih digire, lê gefa qedexekirina siyasî lê tê xwarin. Xebatên her du aliyan ji aliyê dewleta tirk ve bi giranî tên çewisandin, û ev yek stratejiyên hevpar dijwartir dike. Dîsa jî ji bo parastina mafên kurdan û diyaloga kurd-kurd hewldanên cuda hene. Wek mînak, siyasetmedarên HDPê bi berdewamî daxwaza azadiya Abdullah Öcalandikin, yan jî dilxwaziya xwe eşkere dikin ji bo rola navbeynkar di pêvajoya aştiyeke muhtemel a di navbera dewleta tirk û PKKê de.
Diyaloga kurd-kurd li ser asta herêmî ya Tirkiyê jî pir girîng e. Gelek kom û çalakvanên biçûk hewl didin, ku di navbera beşên cuda yên civaka kurd de piran ava bikin. Gelek projeyên çandî, însiyatîfên perwerdehiyê an jî pêşxistina zimanê kurdî tên meşandin. Lê zordestiya dewletê û bêbaweriya di navbera koman de gelek caran rê li ber armanca hevpar digire. Divê zimanekî siyasî yê hevpar karibe pêş bikeve, bêyî ku ti alî teslîmî cudahiyên îdeolojîk û taktîkî bibin.
Başûrê Kurdistanê
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]Li Iraqê otonomiya Kurdistanê beşeke navendî ya qada siyasî ye, û diyaloga kurd-kurd li vir bi taybetî bi hevrikiya di navbera Partiya Demokrata Kurdistanê (PDK) û Yekîtiya Niştimaniya Kurdistanê (YNK) de ye. PDK bi serokatiya malbata Barzanî navenda wê li Hewlêr û Dihokê ye û YNK bi serokatiya malbata Talebanî li Silêmaniyê û navçeyên derdora wê bihêz e. Her du alî xwedî dîrokek dirêj a pevçûnan in, di nav wan de şerê navxweyî ya di salên 1990î de ku bi hezaran qurbanî hişt. Ew niha bi hev re Hikûmeta Herêma Kurdistanê birêve dibin, lê gelek caran têkiliya wan aloz dimîne.
Aliyekî din ê diyaloga kurd-kurd li Iraqê li ser dabeşkirina desthilatê di hikûmeta Kurdistanê de ye, û bikaranîna çavkaniyên wek petrolê. PDK alîgirê kontrolkirina navendî ye, lê YNK bêtir alîgirê rêveberiya federal e. Li ser têkiliya bi hikûmeta navendî ya Iraqê ya li Bexdayê re jî nakokî di nava her du aliyan hene. YNK tê de gelek caran giranî dide ser hevkariyê, PDK jî xwedî helwesteke rûbirû ye. Aktorên navneteweyî yên weke DYA û Îranê jî di nava dînamîkên partiyên Kurdistanî de rol dilîzin û bandorê dikin. Herwiha, hebûna komên çekdar ên PKKê li ser çiyayên Qendîlê dibin sedema pevçûn û nakokiyên cûrbicûr, ne tenê di nava siyaseta kurd de, lê bandorek mezin jî didin ser têkîliyên siyasî, aborî û leşkerî bi welatên cîran wek Tirkiye û Îran re.
Rojavayê Kurdistanê
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]Li Sûriyê, şerê navxweyî bandoreke mezin li ser pirsa kurdî dike, û diyaloga kurdî-kurdî li vir di serî de li ser têkiliyên di navbera Partiya Yekîtiya Demokrat (PYD) û Encûmena Niştimanî ya Kurdî (ENKS) de ye. PYD beşeke girîng a HSDê ye, ku li herêmên kurdî yên bakur û rojhilatê Sûriyê serdestiya rêveberiya xweser e, û modeleke xweseriyê dişopîne. Li aliyê din partiya ENKS heye, ku piştgirî ji PDKê ya Iraqê distîne û rexne li PYDê digire, bi taybetî ji ber serdestî û kiryarên wê yên otorîter. Yekdestdariya desthilatê ya PYDê li herêmê bû sedema çendîn nakokiyên îdeolojîk ligel tevger û aliyên din ên kurd. Ev yek bû sedema aloziyan di nava PYD û partiyên wek ENKSê, û di encamê de muxalîfên PYDê an hatin girtin an jî hatin bêdeng kirin.
Aloziyên di navbera PYD û ENKSê de tê wê maneyê ku diyaloga kurd-kurd li Sûriyê hê dijwar e. Navbeynkarên navneteweyî, bi taybetî DYA, gelek caran hewl dane ku di navbera her du kampan de bigihin rêkeftinekê ji bo avakirina eniyeke yekgirtî ya kurdî li Sûriyê. Kesayetiyên kurd yên girîng jî zêdetir doza diyalogê di navbera aliyên nakok de dikin, wek mînak Şêx Murşîd Xeznewî, ku ji dema rûxana rêjîma Esed heta niha zêdetir doza diyalogê dike û rola navbeynkariyê girtiye ser xwe.
Armanceke hevpar ew e ku mafên kurdan di Sûriyeya pêşerojê de bên bidest xistin. Xuya ye ku diyaloga kurd-kurd ji dema guhertina rejîmê li Sûriyê ber bi pêş ve diçe, ji ber ku ev yek tê wateya firsend û derfekete dîrokî ji bo kurdên Sûriyê. Lê hê ne diyar e ku hewldanên diyaloga kurd-kurd wê çi fêkiyê bide.
Rojhilata Kurdistanê
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]Li Îranê partiyên kurdî bi taybetî di bin zexteke mezin de ne, ji ber ku hikûmeta Îranê her şêwe otonomî û xweseriya kurdan red dike. Komên sereke yên kurd li Îranê Partiya Demokrata Kurdistana Îranê (KDPI) û Partiya Jiyana Azad li Kurdistanê (PJAK) ne. KDPI nêzîkatiya neteweperestiya kevneşopî dişopîne, PJAK jî ji aliyê îdeolojîk ve nêzî PKKê ye û balê dikişîne ser guhertinên şoreşgerî. Her du partî jî neçar in ku li sirgûnê an jî bi awayeke veşartî (underground) tevbigerin û ev yek îmkanên wan ên hevkariyê sînordar dike.
Li gel şert û mercên dijwar, li Îranê nîşanên diyaloga kurd-kurd hene, bi taybetî bi xwepêşandanên hevpar û kampanyayên navneteweyî yên li dijî zilm û zordariya li ser kurdan. Lê di vir de jî cudahiyên îdeolojîk û bandorên derve rolekê dileyizin, ku hevkariyeke kûr asteng dike. Gelek caran armanc ev e, ku bala civaka navneteweyî li ser rewşa kurdan li Îranê bê kişandin, ji ber ku seferberiya navxweyî ji ber zordestiyên dijwar hema hema ne mumkin e.