Îzmîr

Îzmîr

İzmir
Îzmîr İzmir
Şaredariyên bajarên mezin ên Tirkiyeyê, bajarê beravê, bajarê duyem ê herî mezin û bajarê hejmara wî ya niştecihan zêdeyî milyonekê
	İzmir
	Bernavk: Ege'nin İncisi
	Îzmîr li ser nexşeyê;
	Îzmîr
	Koordînat: 38°24'Bk, 27°10'Rh
Dûgel	Tirkiye
Beşa îdarî	İzmir Province (1922–); Sanjak of Smyrna (1867–1919); Eyalet of Aidin (1827–1867); Anatolia Eyalet (1393–1827) ;
Paytexta	İzmir Province ;
Dema avabûnê	3 millennium b.z.
Rêvebir
• Şaredar	Tunç Soyer (2019–)
Rûerd
• Giştî	11.891 km² ;
• Bilindahî	2 ±1 m
Gelhe	4.320.519 (2018)
Dem	UTC+3
Koda telefonê	232
Nîşana wesayîtê	35
Malper	www.izmir.bel.tr/
	biguhêre - Wîkîdaneyê biguhêre

Îzmîr (bi tirkî: İzmir) an jî Simîrna (bi yewnanî: Σμύρνη, lat. Smírni, ji bi yewnaniya kevn: Σμύρνη, lat. Smúrnē an Σμύρνα, Smúrnā; bi latînî: Smyrna), bajarekî metropolê ye li qeraxa rojavayê Anatolyayê û serbajarê Parêzgeha Îzmîrê ye. Bajêr piştî Stembol û Enqereyê sêyem bajarê herî qelebalix ê li Tirkiyeyê ye û mezintirîn berfirehiya bajarî ya li ser Deryaya Egeyê ye. Di sala 2019an de nifûsa Îzmîrê 2 milyon û 965 hezar û 900 kes bû û Nifûsa Parêzgeha Îzmîrê jî 4 milyon û 367 hezar û 251 kes hebûn.^[1] Nifûsa qada bajêr ya avakirî (yan metro) 3.209.179 kes bû. Îzmîr yek ji bajarên Tirkiyeyê ku bi sed hezaran kurd di salên 90î û di salên dawiyê de ji Bakurê Kurdistanê koçê vî bajarê bûne.^[2]

Bajêr li ser peravên deryayî yên Kendava Îzmîrê û li hundir ber bi bakur ve li seranserê Deltaya Çemê Gedizê dirêj dibe ku li rojhilat li kêleka deşteke aluviyal a ku ji hêla çend çemên piçûk ve hatine çêkirin û li aliyê başûr jî li ser erdekî hişk hatiye avakirin. Dîroka bajêr ji serdema neolîtîk û vir ve 3000 salan zêdetir dîroka bajarvanî ya tomarkirî heye û heta 8500 sal jî dîroka bicih bûna mirovahî ya bajêr hatiye tomarkirin. Di kevnariya klasîk de bajar bi navê Smîrna (/ˈsmɜːrnə/ SMUR-nə; bi yewnanî: Σμύρνη, bi romanî: Smîrnî/Smîrnê) hatiye binavkirin. Heya sala 1923an di ku navbera Yewnanîstan û Tirkiyeyê de pevguhertina nifûsê pêk hatiye, li Îzmîrê nifûsek mezinê yewnanî hebû.

Etîmolojî[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Navê wê yî berê Simîrna ye û ji zimanê grekî ye. Îzmîr heya piştî avakirina Komara Tirkiyê pirranî ji niştecihên yewnanan pêk dihat. Di şerê tirk û yewnanan de grekiyên li Anatolyayê dijiyan hatin derkirin û Simîrna jî bi şerekî dijwar hate bidestxistin. Navê wê tê qedexekirin û dikin İzmir.^[3]

Gelhenasî[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Li gorî hejmarinên sala 2019an gelheya bajêr 4 367 251 kes e. Li bejarê serê km2 yê 367 kes dikeve. Li gorî daneyên dawî ya sala 2019an, Belavbûna gelheyî ya herî zêde, 14 649 km2/kes, li navçeyê Konakê dijî. Rêjeya zêdebûna gelheya salane ya li bajarê ji sedê 1,08% an navçeya Konakê ye. Navçeya ku herî zêde gelheya wê zêde bûye ji sedê (3,99%) navçeya Torbali ye. Navçe ya herî zêde ku gelheya wê qêm bû ye, ji sedî qêm (-,336%) navçeya Kınıkê ye.