Îzmîr

Îzmîr İzmir
Şaredariyên bajarên mezin ên Tirkiyeyê û bajarê beravê
İzmir
Navê(n) din:  Ege'nin İncisi
Îzmîr li ser nexşeyê
Koordînat: 38°24′Bk 27°10′Rh
Dewlet	Tirkiye
Li beşa îdarî	İzmir Province (1922–) Sanjak of Smyrna (1867–1919) Eyalet of Aidin (1827–1867) Anatolia Eyalet (1393–1827)
Paytexta	İzmir Province
Dema avabûnê	3 millennium b.z.
Îdarî
• Şaredar	Cemil Tugay (2024–)
Qada rûerdê
• Giştî	944 km2 (364 sq mi)
Bilindahî	9 m (30 ft)
Nifûs	2.948.609 (2023)
Dem	UTC+3
Koda telefonê	232
Plakaya erebeyê	35
Malper	www.izmir.bel.tr/
biguhêre - Wîkîdaneyê biguhêre

Îzmîr, berê wek Simîrna dihat zanîn (bi tirkî: İzmir, bi yewnanî: Σμύρνη, lat. Smírni, ji bi yewnaniya kevn: Σμύρνη, lat. Smúrnē an Σμύρνα, Smúrnā; bi latînî: Smyrna), bajarekî metropolê ye li qeraxa rojavayê Anatolyayê û serbajarê Parêzgeha Îzmîrê ye. Bajêr piştî Stembol û Enqereyê sêyem bajarê herî qelebalix ê li Tirkiyeyê ye û mezintirîn qada bajarî ya li ser Deryaya Egeyê ye. Di sala 2019an de nifûsa Îzmîrê 2 milyon û 965 hezar û 900 kes û nifûsa Parêzgeha Îzmîrê jî 4 milyon û 367 hezar û 251 kes hatiye hejmartin. Nifûsa qada bajêr ya avakirî (yan metro) 3.209.179 kes bû. Îzmîr yek ji bajarên Tirkiyeyê ku bi sed hezaran kurd di salên 90î û di salên dawiyê de ji Bakurê Kurdistanê koçê vî bajarê bûne.

Bajêr li ser peravên deryayî yên Kendava Îzmîrê û li hundir ber bi bakur ve li seranserê Deltaya Çemê Gedizê dirêj dibe, li rojhilat li kêleka deşteke aluviyal a ku ji aliyê çend çemên piçûk ve hatine çêkirin û li aliyê başûr jî li ser erdekî hişk hatiye avakirin. Dîroka bajêr ji serdema neolîtîk û vir ve 3000 salan zêdetir dîroka bajarvanî ya tomarkirî heye û heta 8500 sal jî dîroka bicih bûna mirovahî ya bajêr hatiye tomarkirin. Di kevnariya klasîk de bajar bi navê Smîrna (/ˈsmɜːrnə/ SMUR-nə; bi yewnanî: Σμύρνη, bi romanî: Smîrnî/Smîrnê) hatiye binavkirin. Heya sala 1923an ku navbera Yewnanîstan û Tirkiyeyê de pevguhertina nifûsê pêk hatiye, li Îzmîrê nifûsek mezinê yewnanan hebû.

Etîmolojî

Navê bajêr ê berê Simîrna ye ku ji zimanê grekî tê. Îzmîr heya piştî avakirina Komara Tirkiyeyê bi piranî ji niştecihên yewnanan pêk dihat. Di şerê tirk û yewnanan de grekiyên li Anatolyayê dijiyan hatin derkirin û Simîrna jî bi şerekî dijwar hate bidestxistin. Navê bajêr a berê ji aliyê rayedarên Tirkiyê ve tê qedexekirin û bajêr wekî İzmir hatiye binavkirin.

Gelhe

Li gorî hejmarinên sala 2019an gelheya bajêr 4 367 251 kes e.  Li bejarê serê km2 yê 367 kes dikeve.  Li gorî daneyên dawî ya sala 2019an, Belavbûna gelheyî ya herî zêde, 14 649 km2/kes, li navçeyê Konakê dijî. Rêjeya zêdebûna gelheya salane ya li bajarê ji sedê 1,08% an navçeya Konakê ye. Navçeya ku herî zêde gelheya wê zêde bûye ji sedê (3,99%) navçeya Torbali ye. Navçe ya herî zêde ku gelheya wê qêm bû ye, ji sedî kêm (-,336%) navçeya Kınıkê ye.

Navçeyên Îzmîrê

Aliağa Balçova Bayındır Bayraklı Bergama Beydağ Bornova Buca Çeşme Çiğli Dikili Foça Gaziemir Güzelbahçe Karabağlar

Karaburun Karşıyaka Kemalpaşa Kınık Kiraz Konak Menderes Menemen Narlıdere Ödemiş Seferihisar Selçuk, Îzmîr Tire Torbalı Urla

Dîmenên ji Îzmîrê

• 
  Dîmenek ji navçeya Bayrakliyê ku di salên bûye navenda bazirganiya Îzmîrê.
• 
  Dîmenek ji Qada Konaxê li lavçeya Konakê.
• 
  Derveyî Pirtûkxaneya Celsus li Efesê, Îzmîr.
• 
  Perestgeha Trajan li Pergamon, Îzmîr.
• 
  Navenda Danûstandin ya Baxçeyê Şîn, li navçeya Karşıyaka, Îzmîr.
• 
  Dîmenên ji avahiyên cêwî ya li navçeya Bayraklı, Îzmîr.
• 
  Dîmenek ji Birca Mistral Ofisê.

Girêdanên derve

 Li Wikimedia Commons medyayên di warê Îzmîr de hene.