Farqîn

Silîvan (Meya Farqîn)
Navçe
Silvan
Dîmenek ji Farqînê
Silîvan (Meya Farqîn) Silîvan (Meya Farqîn)
Koordînat: 38°8′30″Bk 41°0′25″Rh
Welat	Bakurê Kurdistanê
Dewlet	Tirkiye
Parêzgeh	Diyarbekir (parêzgeh)
Serbajar	Farqîn
Hejmara nahiyeyan	3 nahiye
Hejmara bajarokan	2 bajarok
Hejmara gundan	83 gund
Qada rûerdê
• Giştî	1.379 km2 (532 sq mi)
Bilindahî	835 m (2740 ft)
Nifûs  (2020)	87. 639
• Berbelavî	62,5/km2 (162/sq mi)
• Serbajar  (2008)	42.736
Demonîm	farqînî, silîvî
Koda postayê	21640
Koda telefonê	(+90) 412
biguhêre

Farqîn an Silîvan (1928: فارقين / Farqine (Farqîn, navend), Sîlvan (qeza); 1946: Silvan) bajêr û navçeya Amedê ye. Navê wê yê Tirkî Silvan e.

Nav

Silîvan (Meya Farqîn) Farqîn Kurtkirina Meyafarqîn an Mafarqîn an jî Mayyafarqîn e ku navê bajarê di nav kelê de ye. Li Rojhilat gundê Qulfayê, li nîvroyê Rojhilat Gundê Reşo an li Bakurê Rojava Şifqet ji aliyê îdarî ve girêdayê Farqînê bin jî Farqîn nîn in.

Silvan

Di çaryeka dawîn a 1800î de ku Farqîn bû baregehê qeymeqamiyê, bi Tirkî navê Silvan lê hate danîn. Silvan dejenere bûyiya navê Silîvan e ku îro bi tenê Tirk bi kar tînin û di nivîsên Tirkî an fermî de bi kar tê.

Silîvan

Di nav gel de bi piranî "n" ya dawî dikeve û wek Silîva tê bikar anîn; herwekî Botan, Xerzan û Şikakan. Silîvan navê yek ji sê federasyonên eşîrên Kurmancên e: Xelîkan, Milan, Zîlan û Silîvan. Ji zozanên xwe yên li Sîpana Xelatê heta germiyanên xwe yên li Rojhilat û Bakurê rêzeçiyayên Qerejdax-Mêrdîn-Torê wek bergeh dane ber xwe, lê wanderên danîne û dêmanî bûne. Di danîna hengên Hemîdiyê de seltenet vê taybetiyê daye berçavê xwe û li wê gorê ji Milan Brahîm Paşa, ji Zîlan Kor Huseyn Paşa, ji Silîvan jî Seyfedîn Paşa (Sêvdîn/Sêrdîn) kiriye paşayê wan herêmên. Di wê demê de Farqîn hem biye baregeha qeymeqamiyê û hem jî ya Sêfedîn Paşa ku li navçê bi navê Sêrdîn Paşa tê nasîn.

Tigranocerta - Tigranokerta - Tigranakert

Li gor hin çavkaniyan Farqîn beriya zayînê bi navê Tîgranocerta hatiye avakirin. Tîgranê Mezin di sala 80ê beriya zayînê de Farqînê avakiriye û navê xwe daye vê bajarê. Bajar bi navê Tigranokerta (Tigranocerta) hatiye naskirin. Di vê demê de hejmara niştecihên Farqînê digihije derûdora 300.000î. Farqîn dibe navenda siyasî û aboriyê. Lê bermayiyên ji serdema Neolitik û Xorriyan didine xuyakirin ku bajar ji vê dîroka tê gotin pir kevntir e.

Martîropolîs

Di sala 410an a piştî zayînê de metranê Farqînê Mar Marutha, ji Îranê 40 şehîdên Xiristiyan tîne û li Farqînê bi derindêzekî mazin niştin dike. Ji bunî van şehîdan nave bajar dibe Martîropolîs, anku Bajarê Şehîdan. Farqîn di vê demê da dibe garnîzoneke leşkerî yê herêmê.

Yustîniyanpolîs

Împeratorê Bîzansê Yustîniyan I di 527an a piştî zayînê de dertê ser text. Keleha Farqînê tamîr dike û tîne şeklê iro. Navê bajêr tê guherandin û dibe Yustîniyanopolîs.

Meyafariqîn - Meyafarqîn - Farqîn

Ewliya Çelebî ji bo navê Farqînê û avakirina Farqînê ewe dinîvîse: "Bajar di navbera çemê Farqînê û cemê Êlihê de hatiye avakirin. An ku Farqîn bi daxweza Hz. Cercîs, bi aliyê Hindîk ve hatiye avakirin."

Ji bo ku li ber çemê Farqînê hatiye avakirin. Jê ra gotine Kelehy Farqînê. Derûdora wî bi av û ber biye navê wê dane Meyafarqîn.

Erdnîgarî

Meyafarqîn, li ser rêya Amedê û Sêrtê ye. Li qontara Çiyayê Elbatê de hatiye avakirin ku ev çiya heta 1500 mêtroyî bilind dibe. ji hemû herême re Silîvan tê gotin. Lêbelê Tirk ji bajêr re Sîlvan dibêjin. Derûdora bajêr bi kêlekê hatiye girtin. ji Rojavayê bajêr Amed û navçeya Hezroyê, ji başûr navçeya Bismil, ji Bakûr navçeyên Licê û Pasûrê, ji rojhilat ve jî bajarê Êlihê cîranên Farqînê ne. Rûberê Farqînê nêzîkî 1400 km çarçik e. Erazî bi giranî bi kurtik û mesîl e. Çiyayên Elbatê ji seranserê deştê ve bajêr ji rojhilat ber bi rojava ve dibire. Deşta Farqînê bi giranî bê şênayî û dar û ber in lê di aliyê çiyan de, cî bi cî darên maz, berû û yên fêkiyan hene. Avhewaya herêmê havînan germ û ziwa, zivistanan jî serma, şilî û şepelî ye.

Farqîn, 2009

Farqîn, 2009

Farqîn, 2009

Niha bi giştî 75 gund û 82 mezra li ser Farqînê ne û bajar bi xwe ji 11 Taxan pêk tê.

• Taxa Rezan
• Taxa Bahçelievlerê
• Taxa Camiyê
• Taxa Kelê
• Taxa Konakê
• Taxa Kevirspî (Feridun)
• Taxa Selahedîn
• Taxa Mescîd
• Taxa Tekelê
• Taxa Yenişehirê
• Taxa Bilind

Dîrok

Li gor çavkaniyekê, Farqîn di dema asûriyan de hatiye avakirin û mîna Miferket an Mifirkert hatiye bi navkirin. Li gor efsaneyekê jî, bajar di dema urartuyan de ji aliyê Marusu Layuta ve hatiye avakirin. Îdîayeke din jî ku ev bajar ji aliyê dewleta Tîgran ve hatiye avakirin û yek ji bajarên herî mezin û girîng a dema helenîstîkî bûye û navê bajêr Kerta bûye. Dewleta Tîgran a Ermeniyan beriya zayinê di sala 77an de hatiye avakirin. Li gor Moltke jî, bajarê bi navê Tîgranokerta ku ji aliyê Tîgranê Mezin ve beriya zayinê di salên 80'yî de hatiye avakirin û Meyafarqîn heman bajar e. Ev bajarê bi navê Tîgranokerta cara yekem ji aliyê kumandarê romayî Lukulûs (Lucullus) ve, paşê jî di dema kumandarê Neron, Korbulo (Corbulo, 7-67 p.z.) ve tê dagîrkirin û bajar heta dawiya sedsala VII an jî girîngiya xwe diparêze. Li gor dîroknas Ibn el-Ezreqê Farqînî jî, piştî şerê navbera Rromî û Sasaniyan (387 p.z.) Pîskoposekî Farqînî bi navê Mar Maruthan, bi destûra împeratorê Bîzansê û zoranê Îranê Yezdîgirt, şehîdên Xiristiyan li vê herêmê vedişêre û bajarek li ser ava dike û navê Martyropolis an ku, Bajarê Şehîdan lê dike. Bajar, di sedsala VIan de, yek ji wargehên leşkerî yên herî girîng ê Împeratorê Bîzansî Justinianus bûye.

Bermayiyên ji serdema neolitiklerini ve hatine dîtin û gelen daneyên berçav didine xuyan ku Farqîn an jî ya rasttir Silîvan, ji demên neolîtîk ve, ji ber ku li nêzî ava Batmanê û Tîjleyê cih digire, ciheke şaristaniyê ya mirovahiyê ye. Ji peykerên (tabletên) sûmerî heta yên Asûrî em tê digihîjin ku derûdora herêma Silîvan, li gel Amedê(Amîda) û Xerzan (Arzanane) û bi hev re hatiye nivîsin. Û ev her sê heremana, an ku qeraxên Tîjle û şaxên wê, ji demên nayên zanîn heta dema me cihekî kevnar ê mirovahiyê ye. Divê mirov ev her sê herêm bi hev re binirxîne, ji lew re girêdahiyê hev in û gelê wan jî yek e. Sûmerî wan weke XOR - RÎ, KUR -TÎ û KAR-DA bi nav kiriye. Welatê wan re jî gotiye: KARDAKA. Asûrî jî wan re gotiye "KAR-DU û welatê wan jî wek BET-KARDU (Mala Kardan) bi nav kiriye. Sûrên Amedê anegorî nêrîn û lêkolînên zanyarê fransî Grousset, hê di dema Xorriyan de an ku berê 5 hezar sal hatine avakirin. Û em baş dizanin ev daneyeke dîroka nivîskî ye. Ka berê de çend sal Xorrî li van deveran hikim kiriye ne diyar e. Û dîsa anegorî zanîna kevnare, Xorrî ji Amedê heta Rihayê û Hekariya desthilatdar bûn. Cihekî mîna Silîvan kevnar, ne pêkan e ku bê keleh an jî bê parastin hiştibin. Mina Xerzan (Xerabajar a îroyîn).

Di serdema Îslamiyetê de, bajar cara yekem ji aliyê fermandarên Xelîfe Omer iyaz bin Ganem ve hatiye girtin. Di wê demê de bajar bi navê Meyafarqîn hatiye bi navkirin.

Paşê bajar ketiye destê Hemdanî, Biweyhî û Merwaniyan.

Serdema Merwaniyan 983-1085

Dewleta Merwaniyan ji aliyê Bazê Dostikî ve tê damezirandin. Di pey mirina Edudedewle de 983 p.z. (372ê koçî), Baz Meyafarqînê dike bin desthilatdariya xwe û ev xanedaniya Kurdan ji sed salî bêtir li ser piyan dimîne. Xanedanê duyem ê Merwaniyan Mumehidedewle (997-1011 p.z.) ye. Mumehidedewle dîwarên kela Meyafarqînê tamîr dike û navê xwe li ser dide nivîsandin. Li dema Merwaniyan de demeke dûr û dirêj Amed bi xwe bi Meyafarqînê ve hatiye girêdan ango paytêx Meyafarqîn bûye. Di serdema Merwaniyan de çand û huner li Meyafarqînê gelek bi pêş dikeve. Bi taybetî Nesredewle (1011-1061 p.z.), ji her deverên ku destên wî digihîjinê, hunermend û nivîskaran tîne û dike bin xizmeta xanedaniya xwe. li vê dewletê de her çendî bandor û motîvên Îslamî zêdebin jî, dewleta Kurdan a herî temendirêj e. Lewra Kurd wê demê bi giranî Misilman bûne û ew dem serdema pêşketina Misilmaniyê bûye.

Serdema Selçûqiyan 512-1118

Bajarên li derûdora Amedê û Amed bi xwe jî, di sala 1085an an de dikeve destê Selçûqiyan.

Di pey de Meyafarqîn di destê Merwaniyan de ma heta ku bajar û deverên mayî yên Amed di 1085an de ketin destê Selçûqiyan. Êrîşa bi ser Merwaniyan ve, ji aliyê Fexredewle Ibn Cehîr ve tê birêvebirin. Ibn Cehîr, yek ji wezîrên kevin ê dewleta Merwaniyan e. ji bo zêr û dewlemendiyên dewleta Merwaniyan a mezin bi dest bixe, siltanê Selçûqiyan Melik Şah îqna dike û li gel hêzên Selçûqiyan êrîş dibe bi ser Meyafarqînê.

Serdema Ertuqiyan 1118

Piştî mirina siltanê Selçûqiyan Mihemed bin Melik Şah 1118 Necmedîn Îl-Xaziyê Ertuqî, di 19ê sala 1118an de dikeve bajarê Meyafarqînê û bajar dike bin desthilatdariya xwe.

Piştî ku Îl-Xazî di sala 1122'yan de dimre, kurê wî Temurtaş dikeve dewsa wî û li ser bajarên Mêrdîn û Meyafarqînê sî sal desthilatdariya xwe didomîne. Piştî mirina Temurtaş jî, di 1152an de, Meyafarqîn demeke kurt di bin destê Ertuqiyan de dimîne.

Serdema eyûbiyan 1185-1260

Meyafarqîn, di sala 1185an de, ji aliyê Selahedînê Eyûbî ve tê vegirtin.

Selahedîn, Meyafarqînê di 1195an de dispêre birayê xwe Seyfedîn û bajar 165 sal ji aliyê Eyûbiyan ve tê birêvebirin, ta ku di sala 1260an de bajar dikeve bin dagîrkeriya Mongolan.

Piştê ku Seyfedînê birayê Selahedîn diçe Misrê Farqin dikeve destê kurê wî. Dema Eyyûbiyê Meyafarqînê dest pê dike. Ku ji wan ra dibejin Eyyûbiyê Mezopotamya yê. li dema Eyyûbiyê Meyafarqînê da herem dibe navenda çand û Aboriye. Farqîn dibe paytêxtê herêmê.

Serdema Mongolan 1259

Di sala 1257an de zoranê Meyafarqînê Melik Kamil, bîryara dagîrkirina bajarê Amedê digire, lewra ew sal mongolan Anatolyayê dagir kirine, artêşa siltan Izedîn Key Kawûsê Duyem di şer de têk çûye û artêşa ku bajarê Amedê diparêze jî derketiye seferê.

Melik Kamil, pismamê xwe wî Melik Musammir û ji pêgirtiyên xwe Necmedîn Mûxter dide ser artêşa xwe û heman salê bi ser Amedê ve dişîne. Piştî ku bajar tê girtin, Melik Kamil Sefyedîn bin Mucelî mîna Subaşî (karê ewlekariyê dike û di dema aştiyê de jî bac berhev dike) dişîne Amedê.

Hulagûyê mongol, ango Tirkê Îlxanî bi vê yekê dihise û daxwez dike ku bajar paşve bidine siltanê Selçûqiyan Qiliç Arslanê Çarem û ew bi xwe jî bê û li gel wî bi ser Bexdayê ve bigire. Lê Melik Kamil li vê daxweziya Hulagû guhdarî nake. Hulagû jî, piştî ku di sala 1258an de Bexdayê dagîr dike, kurê xwe Yeşmût bi ser Meyafarqînê ve dişîne.

Meyafarqîn du sal, berxwedaneke pir mezin dide li dij mongolan. Beriya ku mongol bikevine Meyafarqînê, herêmên li derûdora Farqînê talan û wêran dikin. Bajar di sala 1259an de, di bin fermandariya Yaşmûtê Mongol de, dikeve destê Hulagû. Hulagû, piştî ku bajar digire, hemû rêvebirên Eyûbiyan dide kuştin û bajar talan û wêran dike.

Paşê, bajêr di dema sefera artêşên Tîmûrleng a bi ser Amedê ve, ev bajarê xirabe dikeve bin desthilatdariya Tîmur. Piştî şerê Çaldiranê jî bajar dikeve bin destê Osmaniyan.

Mîrên Meyafarqînê

Eslê mîrên Meyafarqînê jî digihêje Mîr Şêx Ehmedê kurê Emîr Izedîn. Ew pismamên mîrê Pasûrê ne. Yekemîn kesê ji vê malbata han ê wezîfeya mîrektiyê girtiye, Behlûl Begê kurê Elwend Begê kurê Mîr Şêx Ehmed e. Behlûl Beg gelek mêrxas, destvekirî û merd bû. Berê ew û birayê xwe Omer Beg bi hev re di bin xizmeta Îskender Paşayê Mîrêmîran ê Amedê de bûn.

Piştî kuştina Behlûl Beg, kurê wî Emîr Xan Beg kar û barên welêt bi rê ve birin. Piştî kuştina Emir Xan Beg jî, birayê wî Omer Begê kurê Behlûl Beg bû desthilatdarê Meyafarqînê. Lê karê desthilatdariyê jê nedihat û di vî karî de kêm ket. Ji ber vî qasî, li ser daxweza Mîrêmîran ê Amedê û defterdarê wî, Dîwana sultan Mihemed Xan (1595-1603) rêvebiriya kar û barên mîrektiya eşîrên Kurdan û Meyafarqînê da Îbrahîm Begê Aqsaqê kurê Cîhangîr Beg.

Cihên taybet ên Farqînê

Keleha Farqînê

Keleha Farqînê

Dergehê Qulfayê, yek ji dergehên Farqînê ye.

Keleha Farqînê li gor Ewliya Çelebî, bi kêmayî bi qasî keleha Amedê kevn e. Daneyên çavkaniyên kevnar didine duyan ku, Sûrên Silîvan jî mîna yên Amedê hê di dema Xorriyan de û ji hêla wan ve hatine lêkirin. Bermahiyên avahî û daneyên kevnar, ev têz piştrast dike. Dîsa Ibnul Ezrak ê Farqînî di pirtûka xwe a "Dîroka kurdên Merwanî" de destnîşan dike ku, ev sûr pir kevnar bûne lê Merwanî careka din û jinûve ew zexm û xurt kirine û hema bibêje jinûve ava kirine.

Sûrên Farqînê du qat hatine avakirin û di navbera her du sûran de rêyeke fireh hebûye. Stûrî û firehiya sûra hundir 4,5 m û ya derve jî 1,93 m ye. Sûra derve neha hindik be jî, ji aliyê deriyê Amedê ve tê dîtin. Kele çargoşe ye. Ji rojhilat ber bi rojava ve 600 m, ji bakûr ber bi başur ve jî 500 m, bi giştî 2200 m dirêjayiya kelê ye. 50 birc û kulek di kelê de hene. Dirêjiya bircan ji der ve 10,5 m û berên wan jî 7 m ne. Bilindahiya wan li seriya 25 m ne. Di navbera du bircan de dîwarek ji bo destekê heye. Mesafeya di navbera du bircan de ji 20 m zêdetir e. Neha ji xeynî çend bircan ku ew jî texrîb bûne, bircên kelê û kel bi xwe jî nemaye, lewra him dewletê ji bo avakirina qişleyên eskerî û saziyên dewletê û him jî gelê herêmê, bi taybet jî dewlemendên Farqînê ji bo avakirina xaniyan kevirên kelê jê birin û bi kar anîn. Bêyî ku li sira di wan keviran de veşarî bihizirin û bikine xem û derd ji xwe re!

Kevirên ku pê kelê avakirine, dirûvê kevirê Maltayê dide, spî û hişk in. Kevir bi hostatiyeke mezin hatine şekirin, ango birîn.

Ewliya Çelebî ji bo avakirina kelê weha dibêje: "Ev kele di navbera çemê Şatê û Batmanê de ye û li ser daxwaza Hz. Cercîs, ji aliyê pêgirtiyê wî Melîk Handîk ve hatiye avakirin."

Li gor çavkaniyan neh dergehên kelê hebûne. Çar ji van li başûr, du li bakûr, du li rojava û yek jê jî li rojhilatê bajêr bûye. Ji van dergehan ên ku neha têne zanîn ev in: Dergehê Meyxanê, Dergehê Boşatê, Dergehê Qulfayê, Dergehê Taxa Jêrîn û Dergehê Amedê.

Li ser dîwarên kelê nivîstekên ji dema eyûbî, ertuqî û merwaniyan hene. Herî zêde di dema Hulagû de, kela Farqînê hatiye rûxandin. Di sala 532'yan de jî ji aliyê împeratorê bîzansî Yustîniyan I ve hatiye restore û qewîkirin.

Şikeftên Hesûnê

Şikeftên Hesûnê

Şikeftên Hesûnê ber bi rojavayê bajêr ve, nêzîkî 8 km li derveyê bajêr e. Li ser rêya di navbera Farqînê û Batmanê de, dema mirov ber bi Batmanê ve diçe, li ser mile çepê dikeve. Ev di rastiya xwe de bajarekî ji şikeftan e. Wisa xuya ye ku bi kolana zinaran ev şikeft hatine avakirin. Di qontra çiyê de, beriya ku mirov bigihêje şikeftan xirabeyên hemamekê hene. Ev avahî ji kirêc û tûxlayan hatiye avakirin û di rengê mîmariya romayiyan de ye. Hinek li seriya vê avahiyê, çalek heye ku av lê kom dibe û dibe gol ango hewiz. Hinek li jortir jî dêrek heye. Bilindahiya vê dêrê heft mêtro ye. Mîhraba dêrê mina nîvdaîreyekê ye. Dêr li ser sê kemberan hatiye avakirin.

Sir û sêra di van şikeftan de veşarî mirovan serxweş dikin û dibine serdema kevirî. Di deriyên teng de mirov dikeve hundirê şikeftan lê dema mirov dikeve hundir, ode û salonên mezin, di nav hev de, du tebeq û yekpare derdikevin pêşberî mirovan. Herweha dêreke mezin jî di nava şikeftan de heye ku salon û mîhraba dêrê di nav zinaran de ne, lê aşkere ye ku ev dêr pir piştî avakirina vî bajarê zinarîn, piştî hatina ola xirîstiyaniyê, hatiye veguhestin û wekî dêr hatiye bikaranîn.

Ji herî jora çiya ber bi jêr ve, li ser zinaran cih hatine vedan. Ava berf û baranê ji van cihan diherike û li jêr, li sarincan kom dibe. Zinarên vî çiyayên ku ev şikeft lê hatine kolan û vedan ji kevirên nerm û gewr têne pê.

Temtemburk

Temtemburk navê sê şikeftan e. Ev şikeft li ser çiyayên Elbatê, li ser rast û çepê rêya Boşatê ne û her yek ji wan odeyek e.

Ev şikeft jî mîna şikeftên Hesûnê bi dest hatine çêkirin lê dîroka kolan û vedana van şikeftan nayê zanîn. Herweha navê Temtemburkê jî!.. Ji van her sê şikeftan, di ya herî mezin de du ciyên razanê ji kevir hatine çêkirin. Mirov bi pêplûkên ku di zinaran de hatine neqişandin ber bi van şikeftan ve hildikişe.

Wisa tê texmînkirin ku ev şikeft ji bo di dema şer de mirov xwe biparêzin û lê bisitirin hatine çêkirin.

Kela Boşatê

Kela Boşatê li bakûrê Farqînê ye û ew herêm xwedî gelek berhemên dîrokî ye. Di demên berê de ev kele mîna zîndan hatiye bikaranîn. Taybetiya vê kelê ew e ku li ser zinarekî hatiye avakirin û dagîrkirina kelê pir dijwar û zehmet e.

Minareya Qot

Minareya Qot a Farqînê

Ev minare 400–500 m li başûrê rojavayê bajêr e. Ji dema eyûbiyan maye û ji aliyê sê birayan (Melik Ewhed Eyûb, Melik Eşref Mûsa û Melik Muzefer Xazî) ve hatiye avakirin. Minare pênc qat e. Di demên berê de mîna rasatxane jî hatiye bikaranîn. Herweha demek zingila dêrê jî lê hatiye daleqandin. Sedema ku dibêjin minareya qot, li gor tê gotin, ev minare ji pênc qatan hîn bilindtir bûye û paşê xerabûye. Lê di demên dawî de hatiye restorekirin û neha nayê dîtin ku ev minare berê xerabûye.

Pira Mala Badê Carinan pişaftin wisa mêjî dişo û bîra mêjî tevlihev dike ku mirov nizane çi dibêje. Lewre bîra mirov, bîra mirovê bindest şolî ye. Navê Pira Mala Badê kirine / yan jî bûye Malabadî û em nafikirin ku kîjan rast e! Lê ku mirov hebikî li ser bifikire, ku peyv kodên çand û dîrok û ziman in, aşkera ye ku Pir+a+Mala+Bad+ê, Pira (malbat, eşîr, azbet..) a ku navê wan Bad e ku her kes dizane; Bad Kurê Dostik, avakarê Dewleta Merwaniyan û pêşkêş û bavikê eşîra Badikan e ku ev eşîr hê jî li herêma Mûş-Çewlik û Silîva zindî ye. Yanî Malabadî şolîkirina hiş e. Dîsa li gorî dîrokê di sala 1147an ji aliyê Begîtiya Artukluyan ve hatiye çêkirin, lê ez ne bawer im. Hûn ê bibêjin çima? Artuklu çima wê navê Mala Badê lê bikin? Û serdestan xwestine ku avahîsaziya kurdan înkar bikin. Ku mirov bifikire ku dewleta Merwaniyan di 1085an de hilweşiya be jî bandora wê domiyaye. Bi vê mebestê dixwazim du çîrokên têkildarî Pira Mala Badê bi we re parve bikim. Yek; Bad, evîndarê keçikeke ku li aliyê din ê çem dijî ye. Li ser çem pira tune ye. Bad nikare xwe bigihîne dildara xwe. Her roj her yek ji aliyekî, bi bangewaziyê bi hev re dipeyîvin. Arê evînê dilê wan diperitîne. Rojekê keçik li avê dixe û bêyî ku bigihîje cem Bad, dibe dilopek ji pêlên avê û di avê de winda dibe, lêgerîna Bad tu encamê nade. Radibe diçe cem Mîrê Silîva û dibêje “were em pirekê çêkin ku dildar bi rehetî herin cem hev.” Mîr hurmetkarê evînê ye. Zilamên Mîr dest bi çêkirina pirê dikin, lê heta nîvî tên kember zêde bilind dibe, hev dikarin çêbikin. Mîr bangî Bad dike, dibêje, “ma tu dikarî pirê biqedînî?” Bad wisa bersivê didê, “ku ez pirê biqedînim ez destê te yê rastê di zendê wî de jêbikim, dijberê wê tu destê min jêbike.” Wisa li hev dikin û Bad pira nîvco bi tena serê xwe, bi hêza evîna dildariyê, diqedîne û destên Mîr jê dike û navê pirê dikin “Mala Bad” ango Pira Mala Bad, Pira Mala Badê… Tê gotin ku ew nîgar-rismê destê jêkirî ku li nîvê pirê ye, sembola destê Mîr ê jêkirî ye. Dudo; Piştî 9 qirn î çêkirina vê pirê, êşeke xemdar î serîbilind jiya li ser vê pirê. Rindexana keça Mihemedê Eliyê Ûnis piştî bi binketina Serhildana Sasonê ya di sala 1926an de dîl dikeve destên artêşa tirk û fermandarek ji ber xweşikiya wê serxweş dibe û dixwaze dest biavêjê. Rindexana xweşik a şervan a birîndar a biaqil wisa dibêje; “Ez hêsîrê we me, hûn dikarin her tiştî bi min bikin, lê di nav sînorên xaka malbata min de ev nabe, hûn destdirêjiyê bikin ez ê xwe bikujim. Çemê Êlihê sînorê me ye, piştî wê derê tu dikarî têkildarî min bibî.” Dema ku tên ser Pira Mala Badê, Rindexan dixwaze cara dawîn li xaka bav û kalên xwe binêre û ew jî destûrê didinê. Û hêdîka dimeşe ser pirê û xwe diavêje bextê pêlên çemê pîroziya axa xwe. Beriya ku xwe bavêje, dibêjin wisa qîriyaye; “Ez im rinda Rindexan Keça mîr û axa û çiyan Ey tirkê tacik Karê we çi ye li van ciyan Rinda bûye namdar Ez dimirim, birîndar û bê zar Teslim nabim destên neyar û naçim bê ar.” Divê peyamên çanda xaka me ya pîroz bibin delîl û ronahiya me. Bi hêviya zelalkirina bîra kurdewar a dilê serhildêr ê şoreşger, welatparêz, demokrat û evîndarê mirovahiyê… // Feratê Dengizî //

Mizgefta Selahedînê Eyûbî

Mizgefta Selahedînê Eyûbî

Îbn'ul Ezrak dibêje ku temîra mizgeftê di dema Artuqiyan de bîye. Avakirina mizgeftê di dema Merwanî'yan da ye. Her çendî mizgeft bi vî navî tê nasîn jî, mizgeft ji dema ertuqiyan (1152-1157) maye. Lê di dema eyûbiyan de jî hin tişt li ser hatine zêdekirin. Di nav gel de Camiya Ecem jî tê gotin lê nayê zanîn ku ji ber çi sedemê weha tê gotin.

Camî ji kevir û qubeya wê ji tuxlayan hatiye çêkirin. Çapa qubeya camiyê 13,50 m ye.

Keleha Zembîlfiroş

Keleha Zembîlfiroş

Keleha Zembîlfroş, keleha herî kevn a Farqînê ye. Tê gotin ku di dema Tîgranê Mezin de hatiye restorekirin û mezinkirin. Pişt re Marûta (Marûsa) kela mezin avakiriye.

Keleha Zembîlfiroş navê xwe ji destana Gulxatûn û kurê mîrê Hekarê Zembîlfroş digre. Ji ber vê destanê, yek ji cihên ku herî zêde li Farqînê navdar e û li seranserê Kurdistanê hatiye nasîn û bûye malê hemû gelê kurd jî, ev kele û ev destan e. Lê mixabin ku neha ji wê ezameta kela bi nav û deng zêde tiştek li paş nemaye.

Keleha Mala Mîran

Keleha Mîra, di waxta Hemdani'yan da hatiye avakirin u seraya Hemdanî'yane. Heta dema Nasruddewle jî seraya Mervanî'ya buye. Piştê ku Nasruddewle dibe hukimdar dev jivir berdide. Li şuna Kela Zembilfroş seray kî bi nav u deng ava dike. Di dawiyê de 500 sal derbas dibe herem dikeve destê Osmaniyan. Kişandina axa serê Kelê jî nezî 100 sal berê biye. 12 gundên mîr hebiye. Pal temam biye. Gundekî deyndar maye. Efsaneyek Balûl beg heye. Di nava Balûl beg u Zilanê Jorîn da çiye.

Ev kele, di dema Selîmê Duyem padîşahê osmaniyan de, ji aliyê Behlûl Beg ve tê avakirin. Behlûl Beg ev kele, ji bo parastina xwe ya li dij piştgiriyên sefewiyan bi milê xelkê ava dike. Di nava bajêr de, girek çargoşe û ji axa ku bi pişta gelê Farqînê hatiye kişandin, ava dike. Derdora vî girî bi dîwaran diparêze. Girek wisa bilind ava dike ku ji ser banê koşka mîr ku ew jî li ser vî girî tê avakirin, dema mirov li derdorê dinêre, çaraliyê bajêr û derveyê bajêr tê dîtin. Parastina vî girî û kelê hêsan, dagîrkirin û bidestxistina gir jî ew çend dijwar e. Lewra hevraziya gir nêzî 45 dereceyî ye. Gir hîn heye û hin xanî û avahî jî li ser hene lê ew jî her wekî kela Zembîlfroş ji bêxwedîtiyê, wê mezinahî û ezameta xwe wenda kiriye.

Ziyaretên Farqînê

Ziyareta Bavodînê

Tê gotin ku ew kesê li wir hatiye veşartin û mezelê wî bûye mîna ziyaret, kesekî bi navê Bahedîn e û mezinek ji mala merwaniyan e.

Mêreniyê

Li gundê Mêreniyê ye. Gund navê xwe ji vê ziyaretê girtiye. Tê gotin ku kesên felc dibin, dev û rûyên wan xwar dibin, şimikek heye li ziyaretê, wê şimikê di dev û rûyên ew kesên nexweş didin û nexweş pê baş dibin. Tê gotin ku kesê mezelê wî li vir e û bûye ziyaret, ne şêx e lê mîrekî kurd e.

Şêx Xelîl

Ev ziyaret li gundê Pîleka ye.

Ziyareta Erqenîsê

Ev ziyaret li gundê Boşatê ye. Erqenîs bi xwe kaniyeke pir cemidî ye. Zarokên ku bi sorikan dikevin an kesên zerikî ne diçin ser wê kaniyê xwe bi wê avê dişon û jê vedixwin û pê re baş dibin.

Şêx Zeydîn

Ev ziyaret jî li Boşatê ye.

Ziyareta Zêvetirkê

Li çiyayê Hafa Zerbiya, li kêleka Hesûnê ye. Ji vir tiştên antîk û hin dîwar û bermayên bajarekî derdikevin. Xuya ye ciyê bajarekî kevn e ku di bin erdê de maye.

Dara Hiznaxiyê

Dara Hiznaxiyê

Du-sê kîlometre li dervayî Farqînê, li ser rêya Diyarbekirê ye. Darek e û kesek li wir hatiye veşartin. Paşê ew bûye ziyaret û bêtir bi wî darî hatiye nasîn. Lê li gor tê gotin ew kes jî ne şêx bûye. Kesekî bi navê Hesnewî bûye û kumandarekî, lehengekî kurd bûye.

Ziyareta Cimşa

Di navbera Bêzwanê û Başqeyê de ye.

Girkûvî

Di navbera Tîrkevankê û Dêrika Miqûrê de ye. Kesên ku tawî û bawî dibin, diçin ser vî ziyaretî û pişta xwe di kêlika mezel didin.

Şêx Meazê Cebelî

Ev ziyaret li herêma Badika, di navbera Kemûkê û Aliya de ye. Bêtir bi navê “Ser Hivde” tê nasîn. Dibêjin ku ev kes Sehabî bûye û bi navê “Kurê Pîrê” hatiye nasîn. Di şerê sehabiyan de, di 17ê adarê de şehîd ketiye. Loma jî her sal di 17ê adarê de, bi hezaran kes diçûne ser vê ziyaretê û ziyaret dibû mîna festîvalek. Kesên diçûn Ser Hivde, piştî serdana mezelê Şêx, şahî dikin, govend û lîstikên curbecur dilîzin, qurban serjê dikin û keç û xort li wir hevûdu dibînin, bi hev şa dibin û gelek keç û xort wê rojê ji ser ziyaretê bi hev re direvin. Paşê dibe qiyamet, heytehol lê mîna agirê kayê, zû vedimire û şahî didome, ta ku deng û hewara reva keç û xortekî din were bibe.

Bendava Batmanê.

Neha li wê herêmê bendavek hatiye çêkirin û ji bilî wê ziyaretê, hemû herêm di bin avê de maye û girê ku ziyaret lê ye, mîna giravek di nav avê de xuya dike, lewra ciyê ziyaret lê ye bilind e.

Bi van bendavên ku li Kurdistanê hatine avakirin û dê hîn bêne avakirin, ne tenê çand û dîroka me ji me tên dizîn, herweha kêf û şahiyên me, kenê li rûyê zarokan, tîra evînê ya ji kevana dilê xort û keçan tê avêtin û tîreja evînê ya di çavên şermok de veşarî jî di nav golên bendavan de difetisin.

Şêx Emînê Bêzwanê

Li gundê Bêzwanê ye ku neha ev gund jî di bin avê de maye.

Qarça Palê

Li gundê Herşenê ye. Gora Mele Xelîlê Teraşî li wir e. 1ê gulana mîladî (ku dibêjin hesabê kurmancî) û dibe 14ê gulana mîladî, gel diçe ser ziyareta Mele Xelîlê Teraşî û qurban serjê dikin û daxwaziyên xwe jê dikin.

Ziyareta Siniya

Nêzî gundê Babina ye. Li hêla Licê gundek heye ku ji wan re dibêjin sinî. Ev ne kurd in û ne jî misilman in. Kes nizane ji kîjan dînî ne û ew ziyareta çi ye ku her dema biharê ji Sinê tên û tewaf dikin?

Şêx Xelîl

Ev ziyaret li nav bajarê Farqînê ye. Ziyaret di nav goristaneke mezin de ye. Gelê Farqînê miriyên xwe bi piranî li wê goristanê diveşêrin û ji wê goristanê re jî dibêjin “Mezelên Şêxelîlê”.

Şêxelîl navê mezela ye. Ciyê ku kaba wî xerabiye tê gotin ku mezelê sahabe tê daye. Farqîn beriya Amedê ket destê îslamê. Di 639an de wexta ku Farqîn tê sendin. Ewil li vir limêj tê kirin. Li Anadolê da mescîda yekem vira ye. Piştê Farqînê Amed dikeve destê îslamê.

Kaniyên Farqînê

Dîmenek ji Hesûnê.

Kaniya Mezin

Ji Zuxrê Boşatê berjêr di qontara çiyê de ye.

Mirov bi hêsanî dikare bêje ku 60% ji farqîniyan li kaniya Mezin hînê avjeniyê bûne. Ava ku ji çiya diherikî û ya ku ji axê bi xwe diza, li wir golek çekiribû. Ev gol bi dîwarên beton û keviran ji hev hatibûne veqetandin û yek jê ne zêde mezin û kûr bû, ya din hinek mezintir û kûrtir bû. Zarokên ku melevaniyê nizanibûn, pêşî xwe di ya piçûk de hîn dikirin û paşê diketine hemza kûrtir û mezintir.

Li ser Kaniya Mezin stran jî hatiye gotin. Em beşek jê li vir binivîsin:

“ Kaniya Mezin kaniya dilan

Nazewcim nazewcim

Teşt û sênî li nava milan

Nazewcim nazewcim

Keçê çavê te kor be

Nazewcim nazeycim

Bi min re heye sebra dilan

Wellahî nazewcim...

”

Kaniya Navîn

Li kêleka Kaniya Mezin e. Ava bajêr a ji bo vexwarinê ji vê kaniyê li bajêr tê belavkirin. Paşê ava Kaniya Mezin jî li ser hatiye zêdekirin.

Qolek

Kaniya Qolek, di navbera Moşrîtê û Kaniya Navîn de ye.

Moşrît

Li taxa Kevirspî (taxa Ferîdon) ye. Ev her çar kanî jî di qontara çiyayê Elbatê de û li pey hev in.

Kaniya Xanikê

Li binya qişleya eskeriyê, li ser riya Qulfayê, li taxa Zazo ye.

Kaniya Zazo

Ev nêzîkî kaniya Xanikê ye.

Ev her du kanî jî li taxa Kevirspî ne ku demên dawî li wir qişleyên eskerî hatine avakirin. Kanî di quntara heman çiyayî de ne lê hinek ji yên din bi dûr dikevin. Li biniya Zuxrê Qurniya (Qula Hemîdo) ne. Rêya ku diçe gundên Ferhendê, Kurbeytê û Taxikê jî ji wir derbas dibe.

Kaniya Tungê

Di navbera mala Yumnî Beg û Kaniya Mezin de ye.

Kaniya Xuro

Li ser riya Diyarbekrê ya kevn, li hember nexweşxaneya Farqînê li taxa Selahedîn e. Li ser vê kaniyê lihevhatiye weha ye:

“ Kaniya Xuro qinê minê

mala gewrê kêç ketinê

mala Şêx Cafer ziyaret e

min bibinê.

”

Kaniya Nûrê

Li taxa Kelê nêzîkî mizgefta Qere Behlûl Beg e.

Kaniya Dergeh

Kaniya Dergeh a Farqînê.

Di binê sûrê de ye, li taxa Selahedîn e.

Kaniya Massê

Li taxa Selahedîn, li kêleka Kaniya Dergeh ye.

Kaniya Hecîcarkê

Li ser rêya Korît e. Berê xwe bide aşê Nebo, bexçê ziretê li milê rastê dimîne û ew jî li milê çepê nêzîkî aşê Nebo ye.

Mala Ezîzan

Mala Ezîzoxlî

Nêzîkî 450 sal berê du birayên bi navên Feqe Elî û Mele Feyat ji ber nexweşiya ku di navbera wan û pismamê wan de rû dide, ji Colemêrgê tên Farqînê û xwe li mîrê merwanan digrin. Ew jî mîrekên aliyê Colemêrgê bûne û girêdayê mîrê merwanan bûne. Wê demê eşqiyayek hebûye bi navê Grûzê Şeblerî û wî bînê li mala mîra çikandiye. Ji ber ku pir cengawer û jêhatiye bûye, tu kes nikaribûye Grûz bigire. Rojek tê ku pez û dewarên mala mîra ji xwe re bibe, Feqe Elî jî li wir e û bi Grûz re şer dike. Feqe Elî şûr davêjê û goşê kirasê Grûz dibire. Li ser vê yekê Grûzê Şevlerî dibêje: “Heta neha şûrê tu kesî nêzî min nebûye, çawa vî kesî kirasê min birî?” Dibêje: “Pismam bisekine, ez bi te re şer nakim, xuyaye ez extiyar bûme” û diçe malê tobe dike û li ser postê xwe rûdinê û berê xwe dide Xwedê. Mala mîr jî vê yekê sah dikin û radibin ji herdu birayan re dibêjin: “Ên ku divê mal û milkên me biparêzin hûn in” û yekî dişînine Ferhendê û ê din jî dişînine Boşatê. Piştî ku mala mîr êdî bê hêz dibin, ev gund û gelek gundên din ji mala Ezîzan û zarokên wan re dimîne.

Mala Ezîzan bi sê navan têne naskirin: Mala Elî Axa, Mala Yumnî Beg û Mala Huseyn Axa. Ev her sê jî ji nesla Mele Feyat û Feqe Elî ne. Pismamê wan jî hene li Mîranga, Mala Mecîdkeyayê Herşenî, hinek ji wan li Tilmînê ne û hinek ji wan jî li Bilbilê ne. Lê ji van ên ku pêş ketine Mala Elî Axa, Mala Huseyn Axa û Mala Mehrem Beg bavê Yumnî beg in.

Mala Ezîzan torinê Feyat'in.

Yumnî Beg ji mala ustun'a ye. Yumnî beg kurê sadik begê kure Abdulah bege. Mala Ustun'â digîjin Feq Eli. Qesra wan li dêrê Boşatê ye.

Kepolî

Mezinê eşîra Şêxdoda ne. Bavê Mahmud Kepolî Mehemed axa di sala 1925 an di tevgera Şêx Seîd de, li Amedê hatebi darvekirin. Ew bineciyê Farqînê yên herî kevn in. Niha ew xwedî ax in û çend gunden wan hene.

Siyapoş

Wisa tê texmînkirin ku Siyahpoş bi eslê xwe ji Rojhilatê Kurdistanê bûye. 230-240 sal berê miriye. Li Farqînê mezin bûye û li Farqînê rehmet kiriye. Hemû berhemên wî li Farqînê ne. Pir feqîr û perîşan bûye. Du - sê tûtikê (mirîşkên) wî hebûne xelkê Narikê ew dizîne. Siyapoş ji gundiyên Narikê hez nekiriye. Di sala 1963 yan de gora Siyapoş ku li gundekî Farqînê Kurbeytê ye, ji aliyê Mele Ebdilkerîm Ceyhan û Şêx Mîsbahê Silîvî ve ji nû ve hatiye çêkirin û navê wî bi tîpên erebî li ser kêlika gora wî hatiye nivîsîn. Siyapoş li ser bûyera gundiyên herêma Narikê û mirîşkên xwe van çarînan dinivîse.

“ Ehlê Narik ehlê nar in

Bi dev dost in bi dil neyar in

Sê mirêşkên Siyapoş hebûn

Ew jî xwar in.

”

Narik, bi tenê ne navê gundek, navê herêmeke çiyayî ye: Başimtê, Ferhendê, Boşatê, Heldayê Sêdeqnê, Baqûz, Kufrê...

Gundê Seyfilmilûk jî ku Siyapoş li ser nivîsiye, li ser rêya Bismilê ye. Gora Seyfilmilûk bi xwe jî li wî gundî ye û navê wî li gund danîne. Ku mirov diçe Bismilê, di navbera Bismilê û gundê Seyfilmilûk de çem heye, çemê Diyarbekirê. Piştî ku mirov ji Diyarbekirê derdikeve bi 10 km yan gundê Seyfilmilûk li wir e. “Mihbetê kuştî Siyapoş şubhetê Seyfilmilûk lew li ser me ferz û eyn e secdeya pûtxaneyê”.

Destana Siyamendê Silîvî

Destaneke evînî ya hêla Farqînê ye. "Siyamendê Silîvî xwediyê tîr û kevanê zîv î". Biraziyê keyayê gundekî Farqînê ye û gurî ye. Lê mîna cinan e. Jêhatî û çavvekirî. Ji ber evîna xwe Xecê, bi çiyayê Sîpana Xelatê ve direvîne. Dawiya vê destanê jî, mîna gelek destanên evînî yên din, bi mirina her du evîndaran bi dawî dibe. Bi giranî Siyabend tê gotin û wisa tê zanîn. Mîna nav ne şaş e lê rastiya navê ku di destan de derbas dibe Siyamend e. Lewra di nav gel de ev nav xera jî dibe. Mîna Siyahmed, Siyamet û hwd jî têne gotin. Ev destan mîna pirtûk hatiye çapkirin û wergerandine tirkî jî. Herweha fîlmek wî jî bi tirkî hatiye çêkirin. Di fîlmê de Tarik Akan rola Siyamend, Mine Çayiroglu jî ya Xecê dilîze.

Rewşa dawî

Nifûs

Mîna gelek deverên Bakûrê Kurdistanê, li Farqînê jî bi taybet di navbera salên 1990 û 1993 yan de, di encama êrîşên dewletê û hîzbullahê de, bi sedan kesên bê çek, sivîl û welatparêz hatine kuştin. Ev kes bi piranî û giranî bineciyên Farqînê bûn û xwedî çandeke bajarvaniyê bûn. Di navbera van salan de gelek kes jî ji tirsa mirinê, êrîş û zextên dewletê ji Farqînê bar kirin. Hinek ji wan li Amedê bi cî bûn lê piraniya wan li bajarên tirkiyê yên mîna Stembol, Enqere, Edene, Mersîn û hwd. belav bûn. Piştî demekê, ji gundên derûdorê koçberî çêbûn û bajar car din bi wan hate dagirtin. Niha kesekî ku heya10-15 sal berê jî li Farqînê dijiya û bi dê û bav her kesî dinasî biçe Farqînê, dê ne kes wî/wê ne jî ew dê kesekî binase.

Li gor hejmarên dawî, hejmara şêniyên Farqînê 64.100 kes in. Ji vê 33.502 mêr, 30.634 jî jin in. Hejmara ciwanan bi giştî 29.432 ye. Bi piranî jî bê kar û ser û ber in. An koçî metropolên tirkiyê dikin an jî dema xwe li qehwexaneyan dikujin.

Çandinî

Li gel potansiyela xwe ya dîrokî û çandî, bajarê Farqînê xwedî potansiyeleke mezin a çandiniyê ye.

Ji %80 nifûsa bajêr, bi pez û dewar û çandiniyê debara xwe dikin. Li herêmê bi piranî genim, ceh, nîsk û nok têne çandin. Zeviyên ku dikarine bêne çandin bi giştî 88 hezar hektar in. Jı van 35 hezar hektar genim, 19 hezar hektar nîsk, 11 hezar hektar ceh e. Li gel vê yekê jî, bi tenê fabrîkayeke arvan heye. Nîskên ku têne çandin, bi giranî difroşin fabrîkayên Dîlokê. Ji % 60 genimê ku tê çandin jî, ji aliyê Ofîsa Hilberînên ji Axê (TMO) ya dewletê ve tên kirîn.

Hatiniya ji ajelan

Salê 416 hezar ton goşt, 360 hezar ton şîr, 121 hezar û 666 ton penîr û 5800 ton jî hingiv tê hilberandin.

Bazirganî

Dîmenek ji çarşiya Silîvanê

Niha li farqînê 1.602 dikanên ku girêdayê Odeya Esnaf û Sinetkaran in, 414 beqal in û 104 jî qehwexane ne.

Şer, êrîşên dewletê, kuştina bi sedan kesên sivîl û bê guneh û koçberî û rakirina tekela Farqînê, bisînorkirina hilberîna titunê ji aliyê dewletê ve û polîtîkayên dewletê ku li hemû kurdistanê derbas dibe, ji gelek aliyan ve pişt li Farqînê şikand. Lê Farqîn bi zeviyên xwe yên dewlemend, bi deşt û çiyayên xwe, bi dewlemendiya çanda xwe ya kevn û bi dewlemendiyên serax û binaxên xwe ve, mîna gelek deverên Kurdistanê, xwedî potansiyeleke mezin e û dikare j nû ve û hîn xurtir li ser van îmkan û potansiyelan şîn bibe. Lê divê xwedî jê re hebin, em hemû xwedî lê derbikevin!

Gundên Farqînê

GUND Û MEZRAYÊN FARQÎNÊ 1-Aslo, 2-Avanek, 3-Babina, 4-Badikanê Kêşê, 5-Bameydanê, 6-Baqûz, 7-Başboyik, 8-Başimt, 9- Başnîq, 10-Başqa, 11-Bavodîn, 12-Bayîk, 13-Belawela, 14-Bereket, 15-Bexça, 16-Bêzwan, 17-Bilbil, 18-Boşat, 19-Çekûya, 20-Çîçika, 21-Çirikê, 22-Cirnoqî, 23-Cûmat, 24-Dasina, 25-Dêrik, 26-Dêrikaemêreşo 27-Dêrikamiqûrê, 28-Dêrûn, 29-Deyika, 30-Dîda, 31-Elebengî, 32-Emera, 33-Emerka, 34-Etşa, 35-Ezdîn, 36-Fêra, 37-Ferhend, 38-Fişat, 39- Garisî, 40- Germîtkoy, 41-Gilgilo, 42-Girbilok, 43-Girikêboto, 44-Girkinyat, 45-Golemîra, 46- Gormez, 47-Gulîzera, 48-Gundêcano, 49-Gundêreşo, 50-Gundik, 51-Gundikêîbrahîm, 52-Gurêşa 53-Hacîca, 54-Hecîçerkez, 55-Hecîreş, 56-Helda, 57-Hêlîn, 58-Herşen, 59-Hesendeliyê, 60-Heşter, 61-Hevder, 62-Heydereka, 63-Hilêlî, 64-Hogira, 65-Hokan, 66-Huseyna, 67-Kalikî, 68-Kanîqul, 69-Kanîspî, 70-Kejika, 71-Kelaxa, 72-Kelê, 73-Kemûkê, 74-Kenika, 75-Kepo, 76-Kilêsî, 77-Korît, 78-Kufrê, 79-Kurbeyt, 80-Kurêşa, 81-Malabadê, 82-Malaelîkê, 83-Malahirmo, 84-Malaomera, 85-Meleetmanka, 86-Mêrgawaş, 87-Mezirkahêvo, 88-Mîranga, 89-Mîreliya, 90-Mistika, 91-Pîleka, 92-Pîrema, 93-Pîrexala, 94-Pîrhesamê, 95-Qasimî, 96-Qazoxa, 97-Qereeliya, 98-Qeremûs, 99-Qewşan, 100-Qeyçanê, 101-Qeyîk, 102-Qizlal, 103-Qoca, 104-Qulfa, 105-Qurtê, 106-Remdanka, 107-Reşikê, 108-Sabe, 109-Salika, 110-Selmik, 111-Sextê, 112-Sêdeqnê, 113-Siloqê, 114-Siltêniyê, 115-Sora, 116-Sotêniyê, 117-Sûsa, 118-Şêlima, 119-Şemrex, 120-Şevlera, 121-Şêxdawudan, 122-Şivqet, 123-Talî, 124-Taxik, 125-Tewerz, 126-Tilmîn, 127-Tirbespî, 128-Tîrkevank, 129-Weysika, 130-Weysikanê Jêrî, 131-Weysikanê Jorî, 132-Xapa, 133-Xerabgurya, 134-Xirba, 135-Zerbiya, 136-Zêrê, 137-Zinzinê, 138-Zorava. (Çavkaniya bi taybet navên gundên Silîvan û gelek agahiyên derbarê Silîvanê de ku li vir hatine nivîsîn, bi temamî Şêx Mîsbahê Silîvî ye!) M.F.A.

Girêdanên derve

• Arda, Mahabad Felat, Malpera Amîda Kurd