Medyaya kurdî
 | Di vê gotarê de agahiyên bingehîn ên li ser mijarê kêm in an jî nîn in. (adar 2024) |
 |
Kurd li herêma xwe ya kevneşopî ya niştecihbûnê û li diyasporayê, mîna komên din ên etnîkî, pêşkêşkirina medyayê bi zimanekî ku jê têdigihîjin tercîh dikin, û medyayên ku ji herêma wan, Kurdistanê, radigihînin.
Li jêr lîsteyên televîzyonên kurdî hatine nivîsandin ku di dîrokên cihêreng de hatine vekirin.
Destpêka medyaya kurdî
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]Ji ber nebûna dewletbûna kurdan a dîrokî, zimanê kurdî derfet nedît ku çanda xwe ya nivîskî bi awayeke dewlemend pêş bixe. Her çend berhemên wek destana evînê ya Mem û Zîn a alim Ehmedê Xanî hişyariya kurdî ya xwende-nivîsendetiyeke serbixwe xurt kiribe jî, zimanê kurdî bêtir li ser kevneşopiyên devkî bû. Ev jî ji ber wê yekê ye ku ji ber cudahiyên zimanî, erdnîgarî û çandî yên gelê kurd, ti carî sîstemeke perwerdehiya kurdî ya yekgirtî derneketiye holê. Vê perçebûna zimanî ya gelê kurd jî hişt ku li welatên têkildar tîp û alfabeyên cuda derkevin holê. Kurdên Tirkiyê, Sûriye û Ermenîstanê ji salên 1930an vir ve bi tîpên latînî dinivîsin, lê kurdên Iraq û yên Îranê bi piranî alfabeya soranî ya ku bi tîpên erebî hatine nivîsandin bi kar tînin.
Weşanên nûjen ên bi zimanê kurdî li Împaratoriya Osmanî dest pê kirin, ku piraniya herêma niştecihbûna kurdan digirt. Bi vî rengî yekemîn kovara bi kurdî ya bi navê “Kurdistan” di sala 1898ê de li Qahîreyê derket. Bi taybetî jî ronakbîrên kurdên osmanî yên wek doktor û helbestvan Ebdullah Cewdetê Daskûzayî, rêberê ruhanî Seîdê Nûrsî û nivîskar Sureya Bedirxan û Celadet Alî Bedirxan hewl dan ku pergaleke perwerdehiya kurdî ava bikin. Daxwazeke ku piştî hilweşîna Împaratoriya Osmanî, li dewletên li pey xwe yên li herêma niştecihbûna Kurdan nekarî pêk were. Ev yek dê wek daxwazek bimîne, ji ber ku piştî hilweşîna Împaratoriya Osmanî, li dewletên li pey xwe li herêma niştecihbûna kurdan perwerdehiya bi zimanê kurdî nehate bicih kirin.
Yekemîn kanala televîzyona satelîtê ku cara ewil weşana xwe bi kurdî kir di sala 1995ê de bi navê Med TV hat vekirin.[1]
Medyaya çapkirî
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]![[icon]](/wiki/W%C3%AAne:Wiki_letter_w_cropped.svg){kind=small} |
Kanalên televîzyonê
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]Bi destpêkirina weşanên herêmî a televîzyonên PDK û YNK 1991an ji vir ve nêzî 15 sal derbas bû. Di 15 salan de televîzyonvaniya kurdî gelek pêşket. XEBAT TV ku li Dihokê di sala 1992an de hate damezirandin û hin jî bi navê K.TV-DUHOK weşan dike, televîzyona pêşîn a bi kurdî li Kurdistanê bû. Her wiha li Başûrê Kurdistanê televîzyona Parlamena Kurdistanê jî her roj 1-2 katjimêr weşan dikir.[çavkanî hewce ye]
Med TV yekem televîzyona kurdî bi satelît bû. Med TV di sala 1994an de dest bi weşanê kir û di sala 1999an de hate girtin. Piştî girtina MED TV Medya TV dest bi weşanê kir. Medya TV jî di sala 2003an de hate girtin. Di heman salan de Kurdistan TV û Kurdsat TV jî li Herêma Kurdistanê ya Başurê Kurdistanê de bi riya satelît dest bi weşanê kirin. Televîzyona fermî ya Îranê Sahar TV jî her roj nêzî 5 katjimêr kurdî weşan dike. Televîzyona fermî ya Tirkiyê TRT jî di 2004an de dest bi weşana bi kurdî dike. Li Bakurê Kurdistanê hin televîzyonên cigayî hindik be jî kurdî weşan dikin, piranî klipên kurdî diweşînin.[çavkanî hewce ye]
Platformên înternetê
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre] |
Rewşa îro ya medyaya kurdî
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre] |
Lîsteya medyayên kurdî
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]Kanalên televîzyonê
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]Ji Kurdistana başûr
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]- Duhok TV − http://www.ktvonline.com
- Gali Kurdistan TV − Ji Kurdistana Azad (Başur) weşan dike. Herêmî − Silêmanî, PUK [1] Girêdana arşîvê 2017-07-04 li ser Wayback Machine
- Gali Kurdistan Hewlêr
- Gali Kurdistan Silêmanî
- GULAN TV Kanaleke herêmî − [2][girêdan daimî miriye]
- Hawler TV
- Kanal 4 − bernameyên xweşguzeranî, li Hewlêr pexş dibe.
- KCP TV − Kanaleke herêmî [3] Girêdana arşîvê 2017-12-21 li ser Wayback Machine
- Kerkuk TV − Ji Kerkûkê, pirzimanî ye (Kurdî, erebî, tiromanî û suryanû/astûrî − PUK
- KNN Channel − Ji Kurdistana Başur (Silêmanî) weşan dike [4] − Partiya Gorran
- Korek TV − Kanaleke muzîkê − ji Hewlêr weşan dike.
- Kurdistan TV − [5]
- Kurdmax − Based in south Kurdistan
- Kurdsat − Silêmanî, PUK [6]
- KTV − Kanaleke herêmî [7] Girêdana arşîvê 2010-08-24 li ser Wayback Machine
- NRT TV − Ji Silêmanî − Serbixwe
- Payam TV − Ji Silêmanî − Islamic Group of Kurdistan
- PDK TV − Kanaleke herêmî
- Pelistank TV − Kanalek ji bo zarokan, ji Dihokê
- PERWERDE TV − Kanaleke herêmî
- PUK TV − Kanaleke herêmî [8] Girêdana arşîvê 2018-03-30 li ser Wayback Machine
- Silêmanî TV
- Speda TV − Ji Hewlêr, Kurdistan Islamic Union
- Vîn TV − Kaneleka muzîka kurdî ye. Jİ Dihokê weşanê dike. [vintv.net/]
- XAK TV − Kanaleke herêmî [9] Girêdana arşîvê 2017-09-12 li ser Wayback Machine
- Zagros TV − Ji Kurdistana Başur weşan dike − Hewlêr, KDP [10]
- Zagros TV − Kanaleke neteweyî ya parêzgeha Kirmaşanê ye − bi kurdî û farisî weşan dike
- Zaro TV − Kanalek ji hikûmeta herêma Kurdistan re ji bo zarokan, ji Hewlêr [11] Girêdana arşîvê 2015-11-18 li ser Wayback Machine
Ji Kurdistana bakur
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]- TRT Kurdî − Beşa Kurdî ya tv ya Komara Tirkiyeyê ye. Satelît [12]
- Zarok TV − Kanaleke esmanî ji bo zarokan (bi Kurmancî, Kirmanckî û Soranî), ji Amed [13]
Yên hatine girtin an sekinandin
- Denge TV
- Dîjle TV
- Dunya TV − Ji Dîlokê weşan dike − Kanaleke olî ya terîqeta Fethullah Gülen e
- Gün Radyo-TV − Ji Amedê weşan dikir
Ji Kurdistana rojhilat
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]- Ilam − Kanaleke parêzgeha (Ilam) e, girêdayî komara îslamî ya Îranê ye (IRIB), bi kurdî û fairsî weşan dike
- Kurd TV − Kanaleke parêzgeha Sine ye, girêdayî komara îslamî ya Îranê ye (IRIB), bi kurdî û farisî weşan dike
- Mihabad − Kanaleke herêmî ya Mehabadê ye, girêdayî komara îslamî ya Îranê ye (IRIB), bi kurdî û fairsî weşan dike
- SAHAR TV−BEŞA KURDÎ − Ji Îranê weşan dike, beşa Kurdiya tv ya Komara Îranê ye. Satalyt−Netewî [14]
- Urmiye TV
- West Azerbaijan − Kanaleke herêmî ya Ûrmiyeyê ye, girêdayî komara îslamî ya Îranê ye (IRIB), bi kurdî û fairsî weşan dike
- Kurdistan TV − Li Kurdistana Rojhilat (Sîne) weşanê dike.
Ji Ewropa
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]- ASOsat TV − Ji Swêd û Almanyayê weşanê dike [15] Girêdana arşîvê 2021-02-11 li ser Wayback Machine
- Çira TV yekemîn kanala televîzyonê ya êzîdiyan
- Êzîda TV − Ji Ewropayê weşanê dike. [16] Girêdana arşîvê 2016-06-30 li ser Wayback Machine
- Gün TV
- KMC TV − Ji Swêdê weşan dike − Yekem TV ya muzîkê ya serbixwe ye − Satalyt−Netewî [17] Girêdana arşîvê 2021-07-27 li ser Wayback Machine
- Komala TV − Ji Swêdê weşanê dike. [18] Girêdana arşîvê 2008-12-20 li ser Wayback Machine
- Kurd 1 − Ji Kurdistana Başur 24 katjimêr weşan dike − Kanaleke serbixwe Satalyt−Netewî [19] Girêdana arşîvê 2017-07-12 li ser Wayback Machine
- Kurd Channel − Ji Londonê weşan dikê. [20]
- MMC Ji Ewropa weşan dike. Yekem tv a muzîkê ye − Satalyt−Netewî − nêzî PKK'ê [21] Girêdana arşîvê 2019-06-06 li ser Wayback Machine
- Newroz TV − Ji Swêdê weşanê dike − PJAK [22] Girêdana arşîvê 2019-01-24 li ser Wayback Machine,
- Nûçe TV − based in Europe, for whole Kurdistan, specific northern Kurdistan
- Roj TV Ji Ewropa weşan dikir. [23]
- Rojhelat TV − Ji Swêdê weşanê dike.[24] Girêdana arşîvê 2011-07-28 li ser Wayback Machine
- Ronahî TV − Ji bo rojavayê Kurdistanê − nêzî PKK/PYD ye
- Stêrk TV Bikarhêner : Cosma Seini/Kêtin 501 - 1000
- Tishk TV − Tishk TV ji Fransa yê weşanê dike − KDPI [25] Girêdana arşîvê 2010-08-02 li ser Wayback Machine
Çavkanî
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]- ^ ""20 Years After": The first ever Kurdish Satellite Television Channel Med TV". Vrije Universiteit Brussel (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 5 çiriya paşîn 2024.