Zimanê farisî

Farisî
فارسی
Welatên lê tê axaftin	Îran; Efxanistan; Tacîkistan; Pakistan; Ûzbêkistan
Axiverên zimanê zikmakî	70 milyon
Malbata zimanî	Zimanên hind û ewropî Zimanên hind û îranî Zimanên îranî Zimanên îranî yên rojava Zimanên îranî yên başûr-rojava Farisî; ; ; ; ;
Awayên kevn Exmînî Sasanî Zimanê farisî; ;
Sîstema nivîsê	Tîpên erebî
Kodên zimanî
ISO 639-1	fa
ISO 639-3	fas – Macrolanguage; individual codes:; pes – Farisiya rojava; prs – Farisiya rojhilat; tgk – Tacîkî; aiq – Aimaq; bhh – Bukharic; haz – Hezaregî; jpr – Dzhidi; phv – Pahlavani; deh – Dehwari; jdt – Juhuri; ttt – Tatî
	Cihê ku farisî zimanê zikmake ye

Farisî an jî farsî (parsî) zimanekî ji koma zimanên îndo-ewropî ye. Zimannas farisî dixin beşa îndo-îranî û dibêjin ku farisî yek ji zimanên beşa başûrî rojavayê Îranê ye. Farisî bi Kurdî re di warê ziman de ji nêz ve cîran e.

Hejmar

Farisî zimane gelê faris e. Hin Efxan û Tacîkistan jî bi farisî wek zimanê duyem diaxivin. Li Îranê 70 milyon,^[2] li Efxanistane 30 milyon,^[3] li Tacîkistanê 9 milyon^[2] û li Ûzbêkistanê 7 milyon^[4]^[5] kes bi farisî diaxvin. Yanî li cîhanê de 110 milyon kes farisî dizanin.^[1]

Dîrok

Zimanê farsî çend Dewran û merheleyê dîrokê pişt serê xwe xistine ta gihîştiye vir. Ev ziman yekem car di serdema Hexanenişiyan de hat nivîsîn ku belgeyên wê bi navê farsiya kevn tê nas kirin. Piştî farsiya kevn farsiya navîn e, û piştî wê jî farsiya derî an jî farsiya nû û di dawiyê de jî farsiya modern peyda bû.^[6]

Wêjeya farisî

Gotara bingehîn: Wêjeya farisî

Dîroka wêjeya farisî dikare ji heta serdema kevnare ve were şopandin. Nimûneyên yekem ên helbestvaniya îranî, ya ku berê modela rewanbêjiya kevneşopî ye, dide nîşandin di Gathayan (stranan), perçeyên kevn ên Avestayê, nivîsara ola Zerdeştî de (binêre jî Zerdeşt). Ji aliyekî din ve, helbestvaniya Farisî behsa tevahî çanda helbesta klasîk a li cihen bilind yên Îranê dike ku bi zimanê nivîskî farisî hate çêkirin. Ew bi jêdera xwe ji devera ku niha Îran, Efxanistan, Tacîkistan û Ûzbêkistanê pêk tê, bû. Wekî din, zimanê Farisî ji bo serdemek pir dirêj zimanê çandî û fermî yên Iraqê, Pakistan û bakurê Hindistanê bû. Li vir, di heman demê de, hin helbestvanên herî navdar ên faris jî dijiyan.

Helbestvanî li qada çandî û zimanî ya farisî de pir bi qîmet e, da ku cihê çanda Farisî hejmarek helbestên navdar û serfiraz hilberandiye. Helbestvanên farisî bi sedsalan bandor li çand û zimanên din kirine, di nav de helbestvanê alman Goethe, ku berhema wî West-östlicher Diwan li ser bingeha helbestvaniya klasîk a farisî ye.

Rêzimana farisî

Gotara bingehîn: Rêzimana farisî

Rêzimana farisî (bi farisî: دستور زبان فارسی-Destûrê zebanê farsî) rêzimana zimanê farisî ye.

Nav

Cînav

Cînav bi farisî wek ضمیر(zemîr) tê zanîn.


	Yekjimar	Pirjimar
Şexsê yekem	من (men) ez, min	ما (ma) em, me
Şexsê duyem	تو (to) tu, te	شما (şoma) hûn, we
Şexsê sêyem	او (û) ew, wê, wî	آنها (anha) ew, wan

Hoker

بنابرین (benaberîn/ ji ber vê)
شاید (şayed/ şayed,belkî)
توسط (bi/pê)
معمولا (bi giştî)
هرگز (qet)
به غیر از (ji bilî)
به موقع (di wextê xwe de)

Rengdêr

بیشتر (bêhtir)

Lêker

Gotara bingehîn: Lêkerên farisî

Cureyên lêkeran

Lêkerên sade: خوردن(xorden/xwarin), دیدن(dîden/dîtin)
Lêkerên pîşvendî:Ji pêvekek û lêkereke sade tê çêkirin. Mînak; برگشتن(ber geşten/vegerîn), برداشتن(berdaşten/hilgirtin,wergirtin,jêbirin)
Lêkerên morekeb: Ji navdêr, rengdêr û lêkerekê sade tê çêkirin. Mînak; زمین خوردن(zemîn xorden/ketin), کمک کردن(komek kerden/alî kirin,harî kirin)
Lêkerên pîşvendî yên morekeb: Ev lêkeran ji navdêrek, pêvekek û lêkerekê sade tê çêkirin. Mînak;سردرآوردن(serderaverden/têgehiştin, fêmkirin),سرباززدن(serbazzeden/red kirin)
Lêkerên ebaretî: به پایان رساندن(be payan resanden)
Lêkerên yek şexse: خوش آمدن(xoş ameden)

Di farisî de zeman

Zemanî halê exbarî

Bi farisî wek زمان حال اخباری (zemanî halê exbarî) tê nivîsîn. Di kurmancî de miqabilê dema niha û fereh e.

Zemanê gozeşteyî sade

Bi farisî wek زمان گذشتهی ساده(zemanî halî exbarî) tê nivîsîn. Bi kurmancî em dibêjin dema sade ya borî

Zemanê gozeşteyî estemrarî

Bi farisî wek زمان گذشتهی استمراری(zemanî gozeşteyî estemrarî) tê nivîsîn.

Halê eltezamî û emr

Bi farisî wek حال التزامی(halê eltezamî) û حال امر(halê emr) tê nivîsîn.

Daçek

Daçekên serek di zimanê farisî de ev in;

برای (beray): Bi kurmancî ji bo tê bikaranîn
تا(ta): Bi kurmancî ta tê bikaranîn
در(der): Bi kurmancî di..da tê bikaranîn
به(bê): Bi kurmancî bi tê bikaranîn
را: Bi kurmancî ra tê bikaranîn
از: Bi kurmancî ji tê bikaranîn
پیش: Bi kurmancî pêşî tê bikaranîn

Elfabêya kurdî û bingehên gramera kurdmancî-Celadet Bedîrxan, weşanên Nefelê 2002
HUSEIN MUHAMMED-Kurtenerînek li hin beşên rêzimana kurdî [1]
Rêzimana Kurdî ya Kurmancî- Abdullah Karabax [2]
دستور کاربردی-فاطمه جعفری (Destûrê karberdî-fatema Ce'eferî)

Ferhengok

Jimar

1-yêk
2-du
3-sê
4-çahar
5-penc
6-şiş/şêş
7-heft
8-heşt
9-nuh
10-deh
11-yazdeh
12-devazdeh
13-sîzdeh
14-çahardeh
15-panzdeh
16-şanzdeh
17-hêfdeh
18-hêjdeh
19-nûzdeh
20-bîst
21-bîstuyêk
22-bîstudu
30-Sî
40-çêhêl
50-pencah
60-şest
70-heftad
80-heştad
90-neved
100-sad
200-dêvîst
300-sîsed
1000-hezar
10000-deh hezar
1000000-mîlyûn
1000000000-mîlyard

Reng

şîn-abî
sor-surx/qermez surx
zer-zerd
kesk-sebz
çakar-qehvêî
binefş-benefş
gewr-tûsi
narincî-narêncî
spî-sêpîd/sêfîd- spîd
reş/siyah/mêşki

Lêker

Gotara bingehîn: Lêkerên farisî

(Lêkerên farisî)

ameden(biya)-hatin
reften(berow)-çûn
buden(baş)-bûn/bin
şoden(beşow)-bûn, çêbûn, çûn
kerden(bekon)-kirin/kirdin
şosten(beşuy)-şûştin
danisten(bedan)-zanîn
gereften(begir)-girtin
gîrîsten(begîr)-girîn
siteden(bestan)-standin
manden(beman)-man
dîden(bebîn)-dîtin
şeniden(beşinew)-bihistin
porsiden(bepors)-pirsin/pirs kirin
tersiden(beters)-tirsin/bizdin
xandiden(bexand)-kenîn
xasten(bexweh)-xwestin/wiştin
neveşten(benevis)-nivîsin
avixten(beavîz)-aliqandin
xerf zeden(bezen)-axaftin/peyivin/qisey kirin/
goften(begu)-gotin/wutin
doşnam goften(begu)-dujin kirin
xanden(bexon)-xwendin/xuwendin
vakerden(vakon)-vekirin
fahmiden(befahm)-fehm kirin
bariden(bebar)-barin
suxten(besuz)-şewitin
hişten(behêl)-hiştin
mêkiden(bemêk)mêtin
nigêristen(benigêr)-nêrin/sêr kirin

Nimûneyên farisî

Namê şoma çist (axaftina rojane:Namê şoma çiye):Navê we çi ye?
Namê to çist (axaftina rojane: çiye):Navê te çi ye?
Ehlê kucai (axaftina rojane: kucaye):Ji kûderî?
Çetori?:Çawanî/Çitonî/Çitûyî/Çilûyî/Çerî/Çitolî?
Zebanê Farsi beledid?/Farsî midani?:Zimanê Farisî dizanî?/Farisî dizanî?
Belî beledem/Arê midanem:Erê dizanim
Nexeyr beled nistem/Ne, nemidanem:Na, Nîzanim
Saet çand ast (axaftina rojane: çande): Saet çi ye? / Saet çend e?
To çand Sâle-yi: Tu çend salî yî?
To çend salegîyî?: Tu çend salî yî?
Se ruz e(-st) kê henuz cizi nexordem: Sê roj e ko ez hîn tiştek nexwarim (nexward)
Destê to derd nebine(-d):Destê te derd nebîne, Mala te ava!
To çi mikhahe?: Tu çi dixwaze?
Xoda Bozorgest: Xwêda Mezina
Xodahafız / Oxir be! Hatre te!
Xeyli xoşmeze / Zehf xweşa

Danezana gerdûnî ya mafên mirov-bend 1

Zimanê farisî

"Heme merdom azad be donya miyayend o ez lehaze heysiyet o hoquq ba hem beraberend. Heme darayê hûş o vêcdan hestend o bayed be yekdiger ba ruhê beraderî reftar konend."

Zimanê kurdî

"Hemû mirov azad tên dinyayê û di weqar û mafan de wekhevin. Hemû xwedî hiş û vîcdan in û divê li hember hev bi ruhê bratiyê bilivin."

Mijarên têkildar

Çavkanî

^ ^a ^b "Persian | Department of Asian Studies" (bi îngilîziya amerîkî). Roja gihiştinê 2 kanûna paşîn 2019. There are numerous reasons to study Persian: for one thing, Persian is an important language of the Middle East and Central Asia, spoken by approximately 70 million native speakers and roughly 110 million people worldwide.
^ ^a ^b "Adult literacy rate, population 15+ years (both sexes, female, male)". UIS Data Centre. UNESCO. Roja gihiştinê 20 çiriya paşîn 2019.
^ Reinman, Suzanne L. (21 îlon 2010). "The World Factbook". Reference Reviews. 24 (7): 7–8. doi:10.1108/09504121011077057. ISSN 0950-4125.
^ Jonson, Lena (1976) Tajikistan in the New Central Asia, I.B.Tauris, ISBN 085771726X, p. 108: "According to official Uzbek statistics there are slightly over 1 million Tajiks in Uzbekistan or about 3% of the population. The unofficial figure is over 6 million Tajiks. They are concentrated in the Sukhandarya, Samarqand and Bukhara regions."
^ Richard Foltz (1996). "The Tajiks of Uzbekistan". Central Asian Survey. 15 (2): 213–216. doi:10.1080/02634939608400946.
^ Dîroka Zimanê Farsî Dr. EbolQasimî

[asianstudies.unc.edu-1] "Persian | Department of Asian Studies" (bi îngilîziya amerîkî). Roja gihiştinê 2 kanûna paşîn 2019. There are numerous reasons to study Persian: for one thing, Persian is an important language of the Middle East and Central Asia, spoken by approximately 70 million native speakers and roughly 110 million people worldwide.

[UNESCO-2] "Adult literacy rate, population 15+ years (both sexes, female, male)". UIS Data Centre. UNESCO. Roja gihiştinê 20 çiriya paşîn 2019.

[3] Reinman, Suzanne L. (21 îlon 2010). "The World Factbook". Reference Reviews. 24 (7): 7–8. doi:10.1108/09504121011077057. ISSN 0950-4125.

[Lena_Jonson_2006._pg_108-4] Jonson, Lena (1976) Tajikistan in the New Central Asia, I.B.Tauris, ISBN 085771726X, p. 108: "According to official Uzbek statistics there are slightly over 1 million Tajiks in Uzbekistan or about 3% of the population. The unofficial figure is over 6 million Tajiks. They are concentrated in the Sukhandarya, Samarqand and Bukhara regions."

[Foltz2-5] Richard Foltz (1996). "The Tajiks of Uzbekistan". Central Asian Survey. 15 (2): 213–216. doi:10.1080/02634939608400946.

[6] Dîroka Zimanê Farsî Dr. EbolQasimî

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]