Kelhûrî (Kirmaşanî)
| Kurdiya jêrîn | ||
|---|---|---|
| Kirmaşanî, Gûranî, Kelhûrî, Feylî, Lekî, Şêxbizinî | ||
| Welatên lê tê axaftin |  Îran Îraq
| |
| Herêm | Kirmaşan Îlam Xaneqîn Luristan Hamedan Bîcar Qurwe | |
| Axiverên zimanê zikmakî | 3.000.000 | |
| Malbata zimanî | Zimanên hind û ewropî | |
| Şiklê kevn | ||
| Kodên zimanî | ||
| ISO 639-3 | sdh | |
Kurdiya jêrîn/başûrî (Kirmaşanî) bi kurmancî û soranî ve yek ji serzaravayên zimanê kurdî ye . Kurdiya başûrî herêmên Kirmanşan, Loristan, Gûran û Îlamê û li hindek herêmên Başûrê Kurdistanê wek Xaneqîn, Mendelî, Cesan tê axavtin. Binavkirina vê zaravayê wek 'kurdiya başûr' nebesî ye. Birastî kurdiya başûr dibin hemî zarava û devokên kurdî yên ji tîpên devokên Kirmaşanî û lekî. Ev serzarava nêzîkê hev in. Ev dûrayiya navbera xwe ya îroyî ji bandora lûrî û farisî ya li ser lekî re deyndar in.
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]
Kurdên Kirmaşanî ji zaravaya xwe re gûranî an tênê kurdî dibêjin. Gelek zimannas vê zaravayê wek 'zarava kurdiya jêrîn' an jî kurmanciya jêrîn bi navkirine.
Tîpolojî[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]
Zaravaye Kirmaşanî wek zaravayen kurdî yên dinê li başûrê welat, bi tîpen erebî tê nivîsandin. Wan salan dawîn de alfabeyeke alternatîf a latînî ji bo Kirmaşanî li ser înternetê û di çend kovaran de tê bikaranîn.
Devokên Kirmaşanî[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]
- Feylî: Li Îraqê ji aliyê kurdên feylî û li mintika Pahlayê, Bedrêyê û li Loristane, kurdên şiî pê diaxavin. Ki wanan re lurên biçûk jî tê gotin. Gerek ev devok bi devoka lurî ya bi hemnavî re neye litevîhevxistin.
- Gûranî: Ev devok li herêma Gûran, bi girsî ji aliyê kurdên Yarsan tê axavtin.
- Xaneqînî: Li derdorê bajarê Xaneqînê tê axavtin. Li Xaneqînê ji devoka soranî ya bajêrî re jî 'xaneqînî' tê gotin.
- Gerrusî : Li girtûperê (derdorê) Bîcarê tê axaftin.
- Sincawî : Ev bi taybetî devoka êlên Sencabî û Babacanî ye, ev êl li herêmê Hawraman û Gûran dijîn.
- Zengeneyî, devoka êla Zengene.
- Kûranî
Kirmaşanî ligel zaraveyên kurdî yên din[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]
| Kirmaşanî | Soranî | Lekî | Kurmancî | Zazakî |
|---|---|---|---|---|
| men, me | min, emin | mi, min | ez, min | ez, mi/min |
| tû, te | to, eto | tu | tu, ti, te | ti, to |
| men/me kem | min/emin ekem/dekem | min/mi mekem | ez dikim | ez kena |
| men/me çim | min/emin eçim/deçim | min/mi meçim | ez diçim | ez şina |
| fera | zor, fire | fira | pirr, zaf | zaf, gelek |
| wet, wit | wût, wit | wit, vit, got | got, bêt* | vat |
| êrênge, êse | êste, henûke | îske, îse | nûha, nika | nika, enka |
| hat- | hat- | het- | hat- | ame- |
| hêna, deng | deng, bang | hina, deng | deng | veng |
| kelin, gewra | gewre, ket | kelin(-g) | gir, girs, mezin | gird, girs, pîl |
| wa | ba | wa, va | ba | va |
| waran | baran, waran, werişt | waran, varan, veşt | baran | varan, variş |
| gen, xêraw | gen, xirap | gen, xiraw | xirab,genî | xirab |
Hindek peyvên Kirmaşanî li gel danberheva peyvên Kurmancî[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]
| Kirmaşanî | Kurmancî |
|---|---|
| Jin | Jin |
| Piya | Mirov,peya |
| Bawig | Bab,Bav |
| Dalig | Dayik,Da,Dê |
| Bira | Bira |
| Xweşig, xweşk | Xwûşk |
| Bapîr | Bapîr |
| Nenig, Dapîr | Dapîr |
| Memûû | Mam,Ap |
| Mîmig | Met |
| Xalû | Xal |
| Mîmig | Xalet,Xaltî |
| Zawa | Zava |
| Vîv(ڤیڤ) | Bûk |
| Memûjin | Jinmam,Amojin |
| Xalûjin | Jinxal,Xalojin |
| Şümîmig | Mêrê metê |
| Şümîmig | Mêrê xaletê |
| Birajin | Jinbira |
| Diş | Diş |
| Haw vîv | Hewî |
| Hawzawa | Hevling |
| Amûza | Kurmam,Pismam |
| Amûza | Keçmam,Dotmam,Amoza |
| Xallûza | Kurxal |
| Mîmeza | Keçxalet |
| Mîmeza | Kurxalet |
| Mîmeza | Keçmet |
| Mîmeza | Kurmet |
| Birarza | Biraza |
| Xwarza | Xwarza |
Girêdanên dêrve[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]
- Kurdî-Kelhûrî (Kelhûrî) Girêdana arşîvê 2007-03-03 li ser Wayback Machine
- Kirmaşan.com Girêdana arşîvê 2011-03-16 li ser Wayback Machine
- Kelhûrî (Elmanî) Girêdana arşîvê 2020-11-10 li ser Wayback Machine