Portal:Jînenîgarî
Portalên Wîkîpediya: Dîn • Dîrok • Erdnîgarî • Huner • Jînenîgarî • Matematîk • Teknolojî • Zanist
Portala Jînenîgariyê

Jînenîgarî, biyografî (gr. βιογραφία, ji βίος bíos „jiyan“ û grafîk), ji bi rêkûpêk nîgarkirina jiyana (jîna) kesan re tê gotin.
Biyografî dikare bi nivîskî yan gotinî be. Cureyek wê jî xwejînenîgarî (otobiyografî) ye. Otobiyografiyê mirov bi xwe, li ser xwe çêdike. Yan jî qet nebe pirraniyê bi xwe dike.
Zû de ye jînenîgarî tên amadekirin. Di dema Greka antîk de biyografî dihatin nivîsandin.
Di biyografiyê de sîstematî, birêkûpêkî girîng e. Mirov nikare bêî sîstematîkên jînenîgariyekê binivîsîne. Di jînenîgariyê de bûyer û demên girîng tên tomarkirin. Mirov nikare tiştên ne girîng in û bêwate ne binivîsîne. Biyografiyeke baş ji ristinên rastegînî pêk tên. Tomarkirinên farazî û razber, nirxê jînenîgariyekê kêm dikin. Helbet ev prînsîp ne ji bo berhemên wêjeyî ye.
Di jînenîgariyan de bo mînak behsa jidayîkbûn, perwerde, pîşe, marîbûn (zewac), mirin, berhem, tecrûbeyên jiyanê, bûyerên girîng ûêd tên tomarkirin.
Prînsibeke din jî ew e ku biyografiyek divê tevahiya jiyana kesê rabixe ber çavan. Mirov nikare bo mînak tenê behsa zaroktî yan çend salên perwerdeya yekê bike.
Biyografî divê bi xwe neyê nivîsandin. Heger bê nivîsandin dibe xwejînenîgarî. Qîmeta jînenîgariyê ji ya xwejînenîgariyê bilindtir e.
Li Kurdistanê dengbêj bi hostayî jînenîgariyen vedibêjin. Ew viya bi gotin û stranê dikin. Di biyografiyên dengbêjan de sîstematîkek taybet heye. Bo mînak ne dem û katjimêrê, bûyerên girîng birêkûpêk dirêsin. (Gotarê bixwînê...)
Gotarên Jînenîgariyê
Wêneyên gotarên jînenîgariyê
Di dîrokê de îro
Bûyer
- 1804 – Gelê serb ji bo serxwebûna welatê xwe li dijî desthilatiya Osmaniyan serî hilda.
- 1909 – Li bajarê Acapulco ya Meksîkayê di şewata li şanogehekê de 250 kesî jiyana xwe ji dest da.
- 1942 – Şerê cîhanî yê duyem; Japonyayê welatê Sîngapûrê bi dest xist û di encama şerê li wir de 80.000 leşkerên Brîtanya û Awistralyayê ji aliyê japonan ve dîl hatin girtin.
- 1949 – Li Tirkiyeyê 1200 cihûyan ji bo çûna Îsraîlê serî lê dan. Di encamê de 10.000 cihûyan koç kir.
- 1999 – Serokê PKKê Abdullah Öcalan li Kenyayê hate girtin.
- 2008 – Zarokê kurd ê bi navê Yahya Menekşe li navçeya Cizîrê ji aliyê artêşa tirk ve bi panzerê hate kuştin.
Jidayikbûn
- 1564 – Galileo Galilei, zanyarê îtalî
- 1845 – Elihu Root, siyasetmendê xwediyê Xelata Nobelê
- 1856 – Emil Kraepelin, psîkyatrîstê alman
- 1861 – Charles Edouard Guillaume, fizîknasê xwediyê Xelata Nobelê
- 1980 – Olivia, stranbêja rapê ya amerîkan
Mirin
- 1959 – Owen Richardson, fizîknasê xwediyê Xelata Nobelê
- 1988 – Richard Feynman, fizîknasê xwediyê Xelata Nobelê
- 1999 – Henry Way Kendall, fizîknasê xwediyê Xelata Nobelê
- 2001 – Orhan Asena, nivîskarê şanoyê