Portal:Jînenîgarî
Portalên Wîkîpediya: Dîn • Dîrok • Erdnîgarî • Huner • Jînenîgarî • Matematîk • Teknolojî • Zanist
Portala Jînenîgariyê
Jînenîgarî, biyografî (gr. βιογραφία, ji βίος bíos „jiyan“ û grafîk), ji bi rêkûpêk nîgarkirina jiyana (jîna) kesan re tê gotin.
Biyografî dikare bi nivîskî yan gotinî be. Cureyek wê jî xwejînenîgarî (otobiyografî) ye. Otobiyografiyê mirov bi xwe, li ser xwe çêdike. Yan jî qet nebe pirraniyê bi xwe dike.
Zû de ye jînenîgarî tên amadekirin. Di dema Greka antîk de biyografî dihatin nivîsandin.
Di biyografiyê de sîstematî, birêkûpêkî girîng e. Mirov nikare bêî sîstematîkên jînenîgariyekê binivîsîne. Di jînenîgariyê de bûyer û demên girîng tên tomarkirin. Mirov nikare tiştên ne girîng in û bêwate ne binivîsîne. Biyografiyeke baş ji ristinên rastegînî pêk tên. Tomarkirinên farazî û razber, nirxê jînenîgariyekê kêm dikin. Helbet ev prînsîp ne ji bo berhemên wêjeyî ye.
Di jînenîgariyan de bo mînak behsa jidayîkbûn, perwerde, pîşe, marîbûn (zewac), mirin, berhem, tecrûbeyên jiyanê, bûyerên girîng ûêd tên tomarkirin.
Prînsibeke din jî ew e ku biyografiyek divê tevahiya jiyana kesê rabixe ber çavan. Mirov nikare bo mînak tenê behsa zaroktî yan çend salên perwerdeya yekê bike.
Biyografî divê bi xwe neyê nivîsandin. Heger bê nivîsandin dibe xwejînenîgarî. Qîmeta jînenîgariyê ji ya xwejînenîgariyê bilindtir e.
Li Kurdistanê dengbêj bi hostayî jînenîgariyen vedibêjin. Ew viya bi gotin û stranê dikin. Di biyografiyên dengbêjan de sîstematîkek taybet heye. Bo mînak ne dem û katjimêrê, bûyerên girîng birêkûpêk dirêsin. (Gotarê bixwînê...)
Gotarên Jînenîgariyê
Wêneyên gotarên jînenîgariyê
Di dîrokê de îro
Bûyer
- 1941 – Hikûmeta Almanyayê ya wê demê li cihûyan dike ferz ku stêrka Dawid bi xwe ve bikin.
- 1957 – Tîbet, bû beşek ji Komara Gel a Çînê.
- 1962 – Komara Ûganda hate damezrandin
- 1967 – Che Guevara li Bolîvyayê hat kuştin.
- 1971 – Cezaya îdamê li Deniz Gezmiş û 17 hevalên wî hate birrîn.
- 1998 – Di encama komployeke ku bi hevkariya hêzên navneteweyî hat amadekirin, serokê giştî yê PKKê Abdullah Ocalan neçar ma ku ji Sûriyê derkeve.
Jidayîkbûn
- 1879 – Max von Laue, fîzîknasê xwediyê Xelata Nobelê
- 1890 – Kurt Lewin, psîkologê alman-amerîkî
- 1892 – Ivo Andrić, dîplomat û nivîskarê xwediyê Xelata Nobelê
- 1950 – Jody Williams, xwediyê Xelata Nobelê ya Aştiyê
Mirin
- 1806 – Benjamin Banneker, astronom, matematîknas û weşanger
- 1943 – Pieter Zeeman, fîzîknasê xwediyê xelata Nobelê
- 1956 – Şêx Mehmudê Berzencî, serokê Keyaniya Kurdistanê
- 1967 – Che Guevara, şoreşgerê arjentînî (wêne)
- 1982 – Anna Freud, psîkoanalîsta keça Sigmund Freud