Portal:Jînenîgarî
Portalên Wîkîpediya: Dîn • Dîrok • Erdnîgarî • Huner • Jînenîgarî • Matematîk • Teknolojî • Zanist
Portala Jînenîgariyê

Jînenîgarî, biyografî (gr. βιογραφία, ji βίος bíos „jiyan“ û grafîk), ji bi rêkûpêk nîgarkirina jiyana (jîna) kesan re tê gotin.
Biyografî dikare bi nivîskî yan gotinî be. Cureyek wê jî xwejînenîgarî (otobiyografî) ye. Otobiyografiyê mirov bi xwe, li ser xwe çêdike. Yan jî qet nebe pirraniyê bi xwe dike.
Zû de ye jînenîgarî tên amadekirin. Di dema Greka antîk de biyografî dihatin nivîsandin.
Di biyografiyê de sîstematî, birêkûpêkî girîng e. Mirov nikare bêî sîstematîkên jînenîgariyekê binivîsîne. Di jînenîgariyê de bûyer û demên girîng tên tomarkirin. Mirov nikare tiştên ne girîng in û bêwate ne binivîsîne. Biyografiyeke baş ji ristinên rastegînî pêk tên. Tomarkirinên farazî û razber, nirxê jînenîgariyekê kêm dikin. Helbet ev prînsîp ne ji bo berhemên wêjeyî ye.
Di jînenîgariyan de bo mînak behsa jidayîkbûn, perwerde, pîşe, marîbûn (zewac), mirin, berhem, tecrûbeyên jiyanê, bûyerên girîng ûêd tên tomarkirin.
Prînsibeke din jî ew e ku biyografiyek divê tevahiya jiyana kesê rabixe ber çavan. Mirov nikare bo mînak tenê behsa zaroktî yan çend salên perwerdeya yekê bike.
Biyografî divê bi xwe neyê nivîsandin. Heger bê nivîsandin dibe xwejînenîgarî. Qîmeta jînenîgariyê ji ya xwejînenîgariyê bilindtir e.
Li Kurdistanê dengbêj bi hostayî jînenîgariyen vedibêjin. Ew viya bi gotin û stranê dikin. Di biyografiyên dengbêjan de sîstematîkek taybet heye. Bo mînak ne dem û katjimêrê, bûyerên girîng birêkûpêk dirêsin. (Gotarê bixwînê...)
Gotarên Jînenîgariyê
Wêneyên gotarên jînenîgariyê
Di dîrokê de îro
Bûyer
- 1643 – Bi erdheja Santiagoyê nîvê gel mirin.
- 1880 – Thomas Edison li Menlo Park, New Jerseyê, cerribandinê xwe ya yekemîn a rêya trenê yê elektrîkê kir.
- 1974 – Jina kurd Leyla Qasim û hevalên wê ji alî rejîma Iraqê ve hatin îdam kirin.
- 1981 – Li Romayê Alî Axca yê eslê ûlkûcû li Romayê li dijî Papa Jean Paulê duyemîn sûîkastek lidarxist.
- 1987 – Xelkê navçeya Şarezor a Başûrê Kurdistanê rabû raperînê.
- 1998 – Hindistanê 5 cerribandinên nûkleer kir.
Jidayikbûn
- 1938 – Chris Kutschera (Paul Maubec), lêkolîner, nivîskar û rojnamevanê fransî
- 1987 – Candice Accola, aktrîsa amerîkî
Mirin
- 1871 – Daniel Auber, bestekarê fransî
- 1930 – Fridtjof Nansen, ajalnas û lêkolînerê xwediyê Xelata Nobelê
- 1938 – Charles Edouard Guillaume, fizîknasê xwediyê Xelata Nobel a fîzîkê