Portal:Jînenîgarî
Jump to navigation
Jump to search
Portalên Wîkîpediya: Dîn • Dîrok • Erdnîgarî • Huner • Jînenîgarî • Matematîk • Teknolojî • Zanist
Portala Jînenîgariyê
Adi Holzer: Serpêhatî (Lebenslauf) (1997). Adi Holzer jiyanê dişibîne bendê canbazan
Jînenîgarî, biyografî (gr. βιογραφία, ji βίος bíos „jiyan“ û grafîk), ji bi rêkûpêk nîgarkirina jiyana (jîna) kesan re tê gotin.
Biyografî dikare bi nivîskî yan gotinî be. Cureyek wê jî xwejînenîgarî (otobiyografî) ye. Otobiyografiyê mirov bi xwe, li ser xwe çêdike. Yan jî qet nebe pirraniyê bi xwe dike.
Zû de ye jînenîgarî tên amadekirin. Di dema Greka antîk de biyografî dihatin nivîsandin.
Di biyografiyê de sîstematî, birêkûpêkî girîng e. Mirov nikare bêî sîstematîkên jînenîgariyekê binivîsîne. Di jînenîgariyê de bûyer û demên girîng tên tomarkirin. Mirov nikare tiştên ne girîng in û bêwate ne binivîsîne. Biyografiyeke baş ji ristinên rastegînî pêk tên. Tomarkirinên farazî û razber, nirxê jînenîgariyekê kêm dikin. Helbet ev prînsîp ne ji bo berhemên wêjeyî ye.
Di jînenîgariyan de bo mînak behsa jidayîkbûn, perwerde, pîşe, marîbûn (zewac), mirin, berhem, tecrûbeyên jiyanê, bûyerên girîng ûêd tên tomarkirin.
Prînsibeke din jî ew e ku biyografiyek divê tevahiya jiyana kesê rabixe ber çavan. Mirov nikare bo mînak tenê behsa zaroktî yan çend salên perwerdeya yekê bike.
Biyografî divê bi xwe neyê nivîsandin. Heger bê nivîsandin dibe xwejînenîgarî. Qîmeta jînenîgariyê ji ya xwejînenîgariyê bilindtir e.
Li Kurdistanê dengbêj bi hostayî jînenîgariyen vedibêjin. Ew viya bi gotin û stranê dikin. Di biyografiyên dengbêjan de sîstematîkek taybet heye. Bo mînak ne dem û katjimêrê, bûyerên girîng birêkûpêk dirêsin. (Gotarê bixwînê...)
Gotarên Jînenîgariyê
Bror Abelli (jdb. 26ê hezîranê 1880; m. 12ê çiriya paşîn 1962 li Överjärna, Södermanland) lîstikvan, stranbêj, derhêner û nivîskarekî swêdî bû. (Gotarê bixwîne...)- Koma Azad komeke muzikê a kurdî ye.
Koma Azad li navçeya Dêrikê ya bi ser Mêrdînê ve di sala 1987an de bi awayekî amatorî bi navê “Grup Özgür” (kurdî: Koma Azad) ê ji aliyê Bawer Can û Turhan Yapıştıran ava bû. Grup Özgür di sala 1990î de koçî Edenê dike û li wir navê xwe diguherîne û dike Koma Azad. Koma Azad di sala 1991ê de li Edenê di bin banê Navenda Çanda Mezopotamya de xebatên xwe didomîne. Di sala 1993an de dema Navenda Çanda Mezopotamya (NÇM) li Diyarbekirê ava dibe, Koma Azad tê li vir xebatên xwe didomîne. Di sala 1995an de şaxa Navenda Çanda Mezopotamya ya Diyarbekirê ji hêla dewletê ve hate girtin û Koma Azad jî koçî Stenbolê dike û li wir di bin banê Navenda Çanda Mezopotamya yê de xebatên xwe didomîne. Piştî ku di sala 2003an de li Diyarbekirê Navenda Çandî Hunerî ya Dîcle-Firatê ava dibe Koma Azad ji Stenbolê bar dike û tê li wir xebatên xwe didomîne.
Ji destpêka avakirina komê heta îro, gelek hunermend di komê de cih girtin û ji ber sedemên cuda ji kome veqetiyan. Hunermendên di nav komê de gihîştine niha di gelek komên kurdî de cih digirin. (Gotarê bixwîne...)
Arthur Holly Compton (jdb. 10ê îlonê 1892 li Wooster; m. 15ê adarê 1962 li Berkeley) fîzîknasekî navdar ê DYAyî bû. Sala 1927î bi tevî Charles T. R. Wilson Xelata Nobel a fîzîkê wergirtiye.
Bi navê erka Compton lêzêdekirinek pêk aniye. (Gotarê bixwîne...)
Rosita Forbes bi navê zayînê Joan Rosita Torr (z. 16ê kanûna paşîn 1890 - m. 30ê hezîrana 1967 ) nivîskara rêwîtiyê, romannivîs û vedîtereke îngilîz bû. Di 1920-1921 de ew jina pêşîn a ewropî bû ku bi hev re bi vedîterê Misrê Ahmed Hassanein ku li Lîbyayê avşînoka Kufra serdan kir, di serdemek ku ev ji bo rojavaberan de girtî bû. (Gotarê bixwîne...)
Çiya Mazî nivîskarekî kurd e ku di sala 1960'î de li gundê Kufraga Şemrexa bi ser Mêrdînê ve hatiye dinyayê.
Çiya Mazî ji sala 1993'an û vir ve bi kurdî dinivîsîne. Ji wê salê û heta niha gelek helbest, kurteçîrok, zargotin û nivîsarên wî di kovar û rojnameyên wek Zend, Jiyana Rewsen, Welat, Azadiya Welat, Avaşîn, Hîwa, Mehname, Avesta, Amûdê, Nûbihar, Tîroj û Kevanê de weşiyane. Çiya Mazî demekê di kargeriya Enstîtuya Kurdî ya Stenbolê de cih girtiye. 25 salan di daireyên mîna îdareya herêmî ya Mêrdînê û di şaredariya Şemrexê de xebitiye û malnişîn bûye. 5 zarokên wî hene û li navenda Mêrdînê dijî. (Gotarê bixwîne...)
José Luis Rodríguez Zapatero [xoˈse lu̯is roˈðriɣeθ θapaˈteɾo] bihîze (di 4 tebaxa 1960ì de li Valladolidê, Spanya hatiye dinê), di navbera 17 nîsana 2004an û 21ê kanûna 2011'an de serokwezîrê Spanyayê û serokê Partiya Sosyalîst a Spanyayê (PSOE) bû. Zapatero ligel Sonsoles Espinosa zewicî ye û du keçên wî hene. Ew alîgirê FC Barcelona (Barça) ye. (Gotarê bixwîne...)- Yun Hyon-seok (bi korêyî: 윤현석, z. 7'ê gelawêja 1984'an Incheon/Koreya Başûr − m. 26'ê avrêla 2003'an, Sêûl) çalakvanê mafê mirovan, helbestvan û nivîskarê gey ya ji Koreya Başûr e. Bi bernavka Yukwudang (육우당) tê naskirin, . Di helbestên xwe de bernavkên Sulheon (설헌 雪軒) û Midong (미동 美童) jî bi kar dianî. (Gotarê bixwîne...)
Christina Maria Aguilera (jdb. 18 kanûna pêşîn 1980, New York) stranbêj , strannivîs , hilberîner û lîstikvaneke navdar ji Amerîkayê ye.
Aguilera di destpêka salên xwe de, ku di sala 1998an de li RCA Records di sala 1998an de peymanek tomar kirî di sala 1998an de peymanek tomarkirinê derxist û li Sten Island a New York Cityê hat pêşandan, di pêşandanên televîzyonê de xuya bû. Dewletên Yekbûyî yên Amerîkî û sê stranbêjên yekem a Amerîkî hate şirove kirin: "Genie in a Bottle", "Ma çi Keçek Dixwaze", û "Come On Over Baby (Tiştê ku ez dixwazim tu yî)". Digel ku di dîmena pop a ciwanan a hevdem de wekî kesayetek naskirî tê binav kirin, Aguilera digeriya ku bi Stripped (2002) û pêşenga wê ya "Dirrty", ku kesayetiya wê kesayetiya cinsî nîşan da, kontrola hunerî bi dest xwe bixe.
Aguilera albuma xwe ya duyem a Amerîkî bi Back to Basics (2006) wergirt. Ji destpêka sedsala 20an de jazz, giyan, û blues derxist, û ket nav stranbêjên top10. "Ain't No Man Man", "Hêş. ", û" Candyman ". Her sê albûmên din, Bionic (2010), Lotus (2012), û Liberation (2018), hemî bi şêwazên cûrbecûr ên muzîkê ceribandin û di DY de di rêza herî pêş de ne. Ji bilî materyalên solo, Aguilera bi hevkariyên wekî "Lady Marmalade", "Moves like Jagger", "Feel This Moment", and "Say Something" bi navnîşên xelatê qezenc kir. Digel karîyera xwe ya muzîkê, Aguilera di fîlma Burlesque de (2010) bû sterkek û li ser şeş sezonên pêşbaziya stranbêjê The Voice ji 2011ê heta 2016an bû fêrker. (Gotarê bixwîne...)
Ferdinand Edouard Buisson (jdb. 20ê kanûna pêşîn 1841 li Parîs; m. 16ê sibatê 1932 li Parîs) pedagog û polîtîkerekî Fransî bû.
Sala 1927î bi tevî Ludwig Quidde Xelata Nobel a aşitiyê wergirtine. (Gotarê bixwîne...)- Keyfî (z. 1814 Ciwanro yan jî Şarezûr - m. 1883 Stembol) feqe û helbestvanekî kurd ê zaravayê soranî ye. Di derbarê jiyana wî de agahî pir kêm in. Li Ciwanro yan jî Şarezûrê ji dayik bûye. Di jiyana xwe de çûye bajarên wek Koye, Heleb û Stembolê. Li Stembolê têkiliyên wî bi balyozxaneya fransî re çêbûne. Li wir fêrî zimanê fransî bûye û di sala 1883'yan de çûye ser dilovaniya xwe. Lê cihê gora wî ne diyar e. (Gotarê bixwîne...)
Uejima Onitsura( bi japonî 上 島 鬼, Ueshima Onitsura, Kamijima Onitsura; ( z. 4ê nîsana 1661 li Itami; m. 2ê tebaxê, 1738) helbestvanê haikû yê Japon bû.
Kurê çêkerê sakeyê di zaroktiya xwe de jî wekî helbestvanek jêhatî yê haikai dihat nas kirin. Ew bû xwendekarê Nişiyama Soin, damezrênerê Dibistana helbestvanan a Danrin.Ji bilî helbestên haîkû, wî du berhem li ser helbestan nivîsandine: Hitorigoto (1718) û Nanakuruma (1738).Ew her weha wekî nivîskarê seferek xeyalî Kinsoku no ryoki (seyahata kesek di bin binçavdêriya di malê de, 1690) xuya bû.
Gora Uejima li Kakuman-ji li Osaka ye. (Gotarê bixwîne...)- Mekatronîk , ku jê re endazyariya endezyarî ya Mekatronîk tê gotin, şaxek endezyarî ya pir dîsîplîn e ku li ser endezyariya her du pergalên elektrîkî û mekanîkî disekine, û her weha têkelek robotîkî, elektronîkî, komputer, telekomunasyon, pergalên, kontrol, û endezyariya hilberê jî digire nav xwe. (Gotarê bixwîne...)
Deyoses, Diyaku, Diyako[çavkanî hewce ye], yewnanî dibêjinê Diyukis (Δηιόκης, Deiókes, Deioces) (728 berî zayînê - 715/714 berî zayînê), keyekî medî bû.
Nêzîk 700 sal berî zayînê li nav gelê Med kesayetiyek dijiya ku ji aliya hemû mediyan rêz û hurmeteke taybet hebû, Navê wî Diyako bû. Diyako miroveke bi awez, têgeheştî u navdarê gundê xwe bû ku bawer dikir li navberî "zilum "u "dadmendî" de xebateke hemîşeyî û hetahetayî heye.
Gel ku lêzanî, jêhatî u têgeheştî bûn u dadwerî ya Diyako dîtbûn jibo çareserkirina gîr u girift u kêşe u ajaweyan ji wi yarmetî dixwestin u diçûn aliya wî. (Gotarê bixwîne...)- Robert Olson dîroknasekî amerîkan e.
Robert Olson profesorê emerîtus ê dîrok û siyaseta Rojhilata Navîn li zanîngeha Kentucky (DYA) ye. Ew xwediyê bi dehan kitêbên li ser mijarên cuda cuda yên dîrok û siyaseta Rojhilata Navîn e. (Gotarê bixwîne...)
.jpg)
.jpg)
Wêneyên gotarên jînenîgariyê
_(0,40_seg).png)
Di dîrokê de îro
Bûyer
- 1837 – Keybanû Victoria, di 18 saliya xwe de derket texta Qralîyeta Yekbûyî. 63 sal ser textê ma û bû hukimdara ku desthilatdarî herî dirêj di dest xwe de hişt.
- 1877 – Alexander Graham Bell li cîhanê yekem xizmeta telefonê yê bazirganiyê li hêrema Ontario yê girêdayî Kanadayê da dest pê kirin.
- 1940 – Şerê Cîhanê yê Duyem: Îtalya ji Fransayê re êrîş kir. Êrîşa we bi ser neket.
- 1960 – Malî û Senegal serxwebûna xwe îlan kir.
- 1991 – Parlamentoya Almanan, birryar girtin ku paytexta welat ji bajarê Bonnê bar bikin Berlînê.
- 2003 – Weqfa Wîkîmedyayê li St. Petersburg, Florida (bajarek Amerîkayê) hate avakirin.
Jidayîkbûn
Mirin
- 1933 – Clara Zetkin, siyasetmedara alman.
- 2005 – Jack Kilby, fîzîknas û endazyarê amerîkî, xwediyê Xelata Nobelê ya Fizîkê
