Portal:Dîrok
- Afrikaans
- Alemannisch
- አማርኛ
- Ænglisc
- العربية
- مصرى
- Авар
- Kotava
- Azərbaycanca
- تۆرکجه
- Башҡортса
- Boarisch
- Bikol Central
- Беларуская (тарашкевіца)
- Български
- বাংলা
- Brezhoneg
- Català
- Chavacano de Zamboanga
- Нохчийн
- Cebuano
- کوردی
- Čeština
- Dansk
- Deutsch
- Zazaki
- Ελληνικά
- English
- Esperanto
- Español
- Eesti
- Euskara
- فارسی
- Suomi
- Français
- Frysk
- Gagauz
- Galego
- Avañe'ẽ
- Hausa
- עברית
- हिन्दी
- Hrvatski
- Magyar
- Հայերեն
- Bahasa Indonesia
- Italiano
- 日本語
- Jawa
- ქართული
- Gĩkũyũ
- Қазақша
- 한국어
- Кыргызча
- Latina
- Lëtzebuergesch
- Lietuvių
- Latviešu
- Македонски
- മലയാളം
- ဘာသာ မန်
- मराठी
- Bahasa Melayu
- မြန်မာဘာသာ
- مازِرونی
- Napulitano
- Plattdüütsch
- नेपाली
- Li Niha
- Nederlands
- Norsk nynorsk
- Norsk bokmål
- Occitan
- ਪੰਜਾਬੀ
- Kapampangan
- Picard
- Polski
- پنجابی
- پښتو
- Português
- Runa Simi
- Română
- Русский
- Taclḥit
- ၽႃႇသႃႇတႆး
- සිංහල
- Slovenčina
- Slovenščina
- ChiShona
- Soomaaliga
- Shqip
- Српски / srpski
- Seeltersk
- Svenska
- தமிழ்
- Тоҷикӣ
- ไทย
- Tagalog
- Türkçe
- Xitsonga
- Татарча / tatarça
- Українська
- اردو
- Oʻzbekcha / ўзбекча
- Tiếng Việt
- West-Vlams
- Wolof
- 吴语
- 中文
- 文言
- Bân-lâm-gú
- 粵語
Portalên Wîkîpediya: Dîn • Dîrok • Erdnîgarî • Huner • Jînenîgarî • Matematîk • Teknolojî • Zanist
Portala Dîrokê
Dîrok lêkolîna zanistî ya demên berê ye ku bûyerên berê li gorî konteksta kronolojiyê û çavkaniyan bi sedem û encamên xwe bi awayekî rexneyî tên nirxandin. Pisporên dîrokê dîroknas (dîrokzan, dîrokvan) in. Dîroknas di lêkolîna demên berê de çavkaniyên dîrokî yên wekî belgeyên nivîskî, serpêhatiyên devkî, nîşanên xwezayî û objeyên maddî wek berhemên hunerî bi kar tînin.
Dîroknas bi riya vegotinan hewl didin ku raboriyê fêm bikin û pêşkêş bikin. Bi gelemperî li ser kîjan vegotin bûyerekê herî baş rave dike û li ser giringiya sedem û encamên wan yên cuda nîqaş dikin.
Herodot, dîroknasekî yewnan ê sedsala 5an, di nav kevneşopiya rojavayê de wek "bavê dîrokê" tê nasîn, tevî ku carinan jê re "bavê derewan" jî hatibe gotin. Li gel Tûkûdîdesî, wî bingehên lêkolîna dîroka mirovahiyê ya nûjen damezrand.
Herodot, dîroknasekî yewnan ê sedsala 5an, di nav kevneşopiya rojavayê de wek "bavê dîrokê" tê nasîn, tevî ku carinan jê re "bavê derewan" jî hatibe gotin. Li gel Tûkûdîdesî, wî bingehên lêkolîna dîroka mirovahiyê ya nûjen damezrand. (Gotarê bixwînê...)
Gotarên dîrokê yekî din nîşan bide
- Image 1
Pêjgeha Kosovayê ji xwarin-vexwarinên Kosovayê re tê gotin. Pêjgeha Kosovayê ji yên gelên cîran ne cudatir e. Şaxek ji pêjgeha balkanî ye. Di bin bandora xwarin-vexwarinên albanî, yewnanî, romî (tirkî), slavî, îtalî û gelên cîran serb, kroatî û bosnayî de rengê xwe girtiye.
Kosova dewleteke serbixwe ya nû ye. Berê parek ji Yûgoslavyayê bû. Niştecihên vî welatî pirranî alban in. (Gotarê bixwîne...) - Image 2
Ferzende Beg, Bavê Elfesya, Siwarê Eznawir, Ferzendê Emer (jdb sala. 1889/1892 Qereçoban, Erzîrom - m. sala 1933 di zindanê Qasrê qacarî li Tehran, Îran) leşker, fermandar û şoreşvanekî kurd e. (Gotarê bixwîne...) - Image 3Erra, weke xwûdayekî şer tê tefsîrkirin. Hevjina wî wî Mammî ya. Weke xwûdayekî dunya binêardê di tefsîran de tê ziman. Carna jî, di asta Nergal de tê tefsîrkirin. Zor û şîdet, bi navê wî re tê ser ziman. (Gotarê bixwîne...)
- Image 4Arşama (farsiya kevn:Aršāma, yewnanî: Ἀρσάμης) kurê Ariyaramna û neviyê Hexameniş e. Tê gotin ku di dema Hexamenişiyan de ew keyê Persiya bû lê dev ji text û taca xwe diberde û keyîtiya Kûruşê Mezin dipejirîne. Lê di derbarê vê mijarê de çavkaniyên xurt nîn in.
Lê tê zanîn ku ew di bavê Vîştaspa û satrapê Partiya bû. Wî di dema hikûmdariya Daryûsê Mezin de jiyana xwe ji dest daye. Navê Arşama di nivîskên Bêstûnê de derbas dibe. (Gotarê bixwîne...) - Image 5
Şabankaran, Şiwankaran an jî Çobankaran[çavkanî hewce ye], navê eşîreka kurdan li Fars û Gûran e.
Navê vê eşîra Kurdan di Çavkaniyên kevn de derbas dibe, tê zanîn ku Şahê Sasaniyan Yezdigerd III. piştî şerê Nihawend ê, xwe diparêze mîrê Şabankaran. (Gotarê bixwîne...) - Image 6Gula xwedawendeke ya dema babîliyan e. Tê gotin ku xudana şîfakirin û başkirinê ye[çavkanî hewce ye]. Bi navê Gula Kuduru jî tê nasîn. (Gotarê bixwîne...)
- Image 7Dere medresê, Mêrdîn
Medreseya Qasimiye, cihekî dîrokî û kevnare li Mêrdînê ye.
Medreseya Qasimiye di wexte aqoyûniyan de Qasim ibn Cîhangîr ve hatiye avakirin. (Gotarê bixwîne...) - Image 8
Rauf Orbay (jdb. 27ê tîrmeha 1881ê li Stembol - m. 16ê tîrmeha 1964an li Stembol), yek ji serbazê Hêzên Deryayê Osmanî, siyasetmedarê Împeratoriya Osmanî û Tirkiyê. Sêyem serokwezîrê Hikûmeta Enqerê. (Gotarê bixwîne...) - Image 9Serhiladanên Agirîyê, navê çend serhildanên rêxistin û eşîrên kurd e ku di salên 1926-1930'an de li derdorê Çiyayê Agirî û li axa Îranê pêk hatine. Ev dem û dema buhrana 1929'ê an tevî hev bûn û perê ku ji bo serhildanê bi dawî bike hate xerckirin, bû sedema krîzê li Komara Tirkiyeyê. (Gotarê bixwîne...)
- Image 10
Konstantînopolîs, (yewnanî: Κωνσταντινούπολις, Konstantinoúpolis, osmanî: قسطنطینیه, Kostantîniye, navê îro bi tirkî: İstanbul, bi kurdî: Stembol) navê kevn ê Stembolê ye ku ji Împeratoriya Romayê û Bîzansî û Osmaniyan re paytextî kiriye. Bêjeya Stenbolê jî ji heman navê tê. (Gotarê bixwîne...) - Image 11
Sargon, keyê Sargon, berî zayinê di navbera 2334 -2279 de desthilatî kir. Bi navê "Sargonê Akadî" jî tê zanîn. Bi akadî, jê re "Šarukinu" dihat gotin. Sargon, weke avakerê xanadana Akad jî tê zanîn. Di dema wî de, temenê împaratoriyekê wî avêt. Tê gotin ku yê ku temenê têgihiştina împaratoriya cihanî da avêtin ew bû. Di dema wî de, bindestkirina herêman bû. Wî jî, ji Damascûs heta ku digihişt geleke herêmên anatolîa, kirina, xwest ku bike bidestê xwe de. Wî, xwest ku împaratoriyaka cihanî ava bike.
Sargon, girîngîya ew bû ku wî dawî li demeka dewletî ya ku bi oldaran dihat bi vê re birin hanî. Wî, temenê dewleteke ku bi memûr û sazîyên dewletê were bi rê ve birin avêt. Ew û cerba wî, bi ilham ji împaratoriyên ku wî piştre werin. (Gotarê bixwîne...) - Image 12Şulk-pa-e, xwûdayekî dema sumeriyan a. Bi Nînhursag re bûya. Şul-pa-e, weke yê ku gerwêrka jupîter jî bi wê nimînêrkirin û bi keseyetî bi wî re tê ser ziman. Di tefsîra wî de, weke xwûdayê bereketê tê ser ziman. (Gotarê bixwîne...)
- Image 13Çavkaniya vê gotarê kêm e yan jî tine ye û ji ber vê yekê verastkirina naveroka vê gotarê ne gengaz e.Image 14Dîroka Împeratoriya Çînê dikeve serdemên 211an berî zayînê - 1912 / 1915-1916an piştî zayînê. Ew bi xanedana Qin, yekemîn serdema împeryal a Çînê dest pê kir û di sala 1912an de bi hilweşandina xanedana Qingê ve bi dawî bû. Di înîsiyatîva Yuan Shikai de, împeratorî di 1915-1916an de ji nû ve çê bu, lê dîsa hate hilweşandin. (Gotarê bixwîne...)Image 15
Zeugma, (bi yewnaniya kevn: Ζεύγμα, lat. Zeugma "Pir") an Seleukia epî tû Zeugmatos (bi yewnaniya kevn: Σελεύκεια ἐπὶ τοῦ Ζεύγματος, lat. Seleukia epî tû Zeugmatos) bajarekî kevnar ê helenîstîk e ku piştre ketiye destê împeratoriya Romayê. Li hemberî Zeugmayê, dîsa li ber Çemê Firatê bajarê din ê kevnar Apamea derketiye holê. Zeugma li nêzika gundê Belkis li ber çiyayê Belkisê hatiye avakirin (ku nêzika navçeya Bêrecûkê ye) û îro dikeve nav sînorên navçeya Belqîz (Nizib) a Parêzgeha Dîlokê. Ji ber ku Zeugma û Seleukia di dema rêya îpekê navendeke girîng a herêmê bû, her du herêm ji ber aboriya xûrt bû bajarekî vîlayên antîk ku bi gelek mozaîkên bêhempa xemilandî bû. Zeugma di cotmehê sala 2000an de bi qedandina avakirina Bendava Bêrecûkê ji nû ve hate kisfkirin lê pirraniya bajarê antîk ket bin avê. (Gotarê bixwîne...)Wêneyên bijartî
Image 1Şerê cîhanî yê yekem
Image 2Îhsan Nûrî Paşa û jina wî Yaşar Xanim
Dîmenekê çandinî ya xelkê Misirê.
Image 4Wênenîgariyeke Pirtûkxaneya Îskenderiyê
Di dîrokê de îro
Bûyer
- 1902 – Thomas Alva Edison, pîl îcat kir.
- 1926 – Komara Portekîzê bi darbeyeke leşkerî hate xistin.
- 1940 – Li Çewlîgê erdhej çêbû.
- 1964 – Kongreya Neteweyî ya Filistînê li Qudsê hate lidarxistin.
- 1971 – Kovarên Dev-Genç, TOS û AND hatin girtin.
- 1991 – Gerîllayên Eniya Şoreşger a Demokrat a Gelirî, (EPRDF), paytexta Etiyopya Addis Ababayê xistin destê xwe û destek dan hukumdarê çepgir Mengistu Haile Mariam. Bi vî awayî di dîroka Afrîkayê de şerê herî dirêj ê hundurîn jî bi dawî bû. Şer 30 salan ajot.
- 1993 – Li Kamboçyayê ji 25 salan û vir ve cara yekem di bin desthilatiya Neteweyên Yekbûyî de hilbijartinên demokratîk hatin lidarxistin.
- 1995 – Li Rusyayê erdhej çêbû, encama karesatê de 2 hezar kes mirin.
Jidayîkbûn
- 1912 – Patrick White, nivîskarê awistralyayî yê xwediyê Xelata Nobelê
- 1925 – Bülent Ecevit, siyasetmedarê tirk, Serokwezîrê Tirkiyeyê yê 16em
Mirin
- 1849 – Anne Brontë, nivîskar û helbestvana brîtanî
- 1937 – Alfred Adler, bijîşk û avakerê psîkolojiya ferdî yê awistiryayî
- 1986 – Edip Cansever, şaîr û nivîskarê tirk
- 1995 – Tehsîn Taha, hunermendê navdar, li Hollandayê wefat kir
- 2014 – Maya Angelou, şaîra amerîkî
Kategorî