Kosova

Kosova
Republika e Kosovës
Kosova; Republika e Kosovës
dewleta yekpare; welatên hundirîn û bê derya; state with limited recognition; welat ;
Republika e Kosovës
; Ala	; Mertal
	Kosova li ser nexşeyê;
	Xeletiya Luayê di Modul:Nexşeya_cihan de, li ser rêza 512: Unable to find the specified location map definition: "Module:Nexşeya cihan/dane/Kosova" does not exist.
	Koordînat: 42°33'Bk, 20°50'Rh
Parzemîn	Ewropa
Dûgel	Kosova
Paytext	Priştîna ;
Dema avabûnê	17 sibat 2008
Rêvebir
• Şaredar	Avdullah Hoti (2020–)
Rûerd
• Giştî	10.909,02992 kîlometre çargoşe ;
Gelhe	1.883.018 (2016)
Dem	UTC+1 (dema standard), UTC+2 (Demjimêra havînê)
Malper	http://www.rks-gov.net ;
	biguherîne - Wîkîdaneyê biguherîne

Kosova (bi albanî: Kosova an Kosovë, serbî: Косово, Kosovo) dewleteke li başûr rojhelata Ewropayê ko xwe wek dewleteke serbixwe daye zanîn. Di 17ê şibatê 2008an de meclîsa Kosovayê serxwebûna xwe ji Serbistanê da zanîn. Ji wê demê ve ji aliyê 101 welatên endamên Neteweyên Yekbûyî ve weke dewleteke serbixwe hatiye naskirin.

Sînorên wêyê bi Serbistan, Montenegro, Albanya û Makedonyaya Bakur re hene. Ew nifûsekê ser du milyonan re yê ko bi piranî ji albanan pêk tê dihewirîne. Paytexta wê û bajarê wê yî herî mezin Priştîna ye. Piraniya navenda Kosovayê ji aliyê deşt û zeviyên berfireh ên Dukagjini û Kosovayê ve serdest e. Çiyayên Lanet û Šar li başûrrojava û başûrrojhilat bilind dibin.

Di kevnariya klasîk de, eşîra navendî ya ku li ser xaka Kosovayê derketibû holê Dardanî bûn, ku di sedsala 4-an berî zayînê de bi navê Padîşahiya Dardanyayê siyasetek serbixwe ava kirin. Ew di sedsala 1-an de berî zayînê ji hêla Împeratoriya Romayê ve hate girêdan, û ji bo hezarsala pêş de, axa beşek ji Împeratoriya Bîzansî ma, ku desthilatdariya wê ji hêla êrîşên Slaviyan ve di destpêka sedsala 6-an-7-an PZ de hate hilweşandin. Di sedsalên paşê de, kontrola herêmê di navbera Bîzansiyan û Yekem Împaratoriya Bulgaristanê de cih girt. Di sedsala 13-an de, Kosova bû bingeha dewleta Sirbî ya navîn, û di heman demê de ji sedsala 14-an ve bû navenda Dêra Ortodoks a Sirbî, dema ku statûya wê ji bo baviksalarî hate bilind kirin.^[1]^[2] Berfirehbûna Osmaniyan li Balkanan di dawiya sedsala 14-an û 15-an de bû sedema têkçûn û hilweşîna Împeratoriya Sirbî; Şerê Kosovayê ya sala 1389-an wekî yek ji demên diyarker di dîroka serdema navîn a Sirbî de tê hesibandin. Osmaniyan piştî Şerê Duyemîn ê Kosovayê herêm bi temamî bi dest xist. Împaratoriya Osmanî heta sala 1912-an bi qasî pênc sedsalan li herêmê hukum kir.

Di dawiya sedsala 19-an de, Kosova navenda Tevgera Neteweyî ya Arnavutî bû û serhildana Albanî ya sala 1910-an û serhildana Albanî ya 1912-an lê qewimî. Piştî têkçûna wan di Şerên Balkanan de, Osmaniyan Kosova radestî Sirbîstan û Montenegroyê kirin. Herdu welat piştî Şerê Cîhanê yê Yekem beşdarî Yugoslavyayê bûn, û piştî heyamek unîterparêziya Yugoslavyayê li Padîşahiyê, destûra Yugoslavyayê ya piştî Şerê Cîhanê yê Duyemîn Parêzgeha Xweser a Kosova û Metohiya di nav komara damezrîner a Yugoslavya ya Sirbistanê de ava kir. Aloziyên di navbera civakên Arnawut û Sirb ên Kosovayê de di sedsala 20-an de şewitîn û car caran bi tundî û tundûtûjiyeke mezin derketin, di Şerê Kosovayê yê 1998 û 1999 de, ku di encamê de artêşa Yugoslavyayê vekişiya, û Mîsyona Rêveberiya Demî ya Neteweyên Yekbûyî li Kosova hate damezrandin. Di dawiyê de, Kosova bi awayekî yekalî serxwebûna xwe ji Sirbîstanê di 17 Sibat 2008 de ragihand, û ji wê demê de ji hêla 101 dewletên endamên Neteweyên Yekbûyî ve wekî dewletek serwer hate pejirandin. Sirbistan bi fermî Kosovayê wek dewleteke serbixwe nas nake û her çendî ku ew desthilatdariya saziyên Kosovayê wekî beşek ji Peymana Brukselê ya 2013-an qebûl dike, ew wekî Parêzgeha Xweser a Kosova û Metohiya ya pêkhatî ya wê dibîne.^[3]

Kosova welatek pêşkeftî ye, ku xwedan aboriyek dahata navîn ya jorîn e. Ew ji destpêka krîza darayî ya 2007-2008 ve di deh salên dawî de mezinbûna aborî ya zexm jiyaye ku ji hêla saziyên darayî yên navneteweyî ve hatî pîvandin. Kosova endamê Fona Pereyan a Navneteweyî, Banka Cîhanî ye û ji bo endamtiya Konseya Ewropayê, UNESCO, Înterpolê û ji bo statûya çavdêr di Teşkîlata Hevkariya Îslamî de serlêdan kiriye.

Pêşangeh[biguherîne | çavkaniyê biguherîne]

Pirtûkxaneya Neteweyî ya Kosovayê, li Priştînayê

Çavkanî[biguherîne | çavkaniyê biguherîne]

↑ Sharpe, M. E. (2003). Ethnic Groups and Population Changes in Twentieth-Century Central-Eastern Europe. r. 364. ISBN 9780765618337. Ji orîjînalê di 3 tebax 2017 de hat arşîvkirin.
↑ RFE/RL Research Report: Weekly Analyses from the RFE/RL Research Institute, Том 3. Radio Free Europe/Radio Liberty.
↑ Gvosdev, Nikolas K. (24 nîsan 2013). "Kosovo and Serbia Make a Deal". Foreign Affairs. Ji orîjînalê di 5 adar 2016 de hat arşîvkirin.

Girêdanên derve[biguherîne | çavkaniyê biguherîne]

Li Wikimedia Commons medyayên di warê Kosova de hene.

[1] Sharpe, M. E. (2003). Ethnic Groups and Population Changes in Twentieth-Century Central-Eastern Europe. r. 364. ISBN 9780765618337. Ji orîjînalê di 3 tebax 2017 de hat arşîvkirin.

[2] RFE/RL Research Report: Weekly Analyses from the RFE/RL Research Institute, Том 3. Radio Free Europe/Radio Liberty.

[foreignaffairs-3] Gvosdev, Nikolas K. (24 nîsan 2013). "Kosovo and Serbia Make a Deal". Foreign Affairs. Ji orîjînalê di 5 adar 2016 de hat arşîvkirin.

[1]

[2]

[3]