Kurdên Awistiryayê
| Gelhe tevahî | |
|---|---|
| 100.000[1] (2016) | |
| Herêmên ku lê şêniyên sereke ne | |
| Viyana | 15.000 - 29.000 |
| Ziman | |
| Zimanê dayîkê Kurdî, Zimanên din Tirkî, Erebî, Farisî, Almanî | |
| Baweriya dînî | |
| Îslam (Şiîtî, Sunîtî) Zerdeştî, Bê Bawerî, Xiristiyanî | |
| Têkildarên komên etnîkî | |
| Ariyan (Taliş, Peştûn, Pars) | |
Kurdên Awistiryayê (bi almanî; Kurden in Österreich, Österreichische Kurden an jî Österreich-Kurden, zaraveyê awistirî; Kurd‘n in Östareich) komeke kurd in, ku xwedî welatnameya Awistiryayê ne yan jî li Awistiryayê dijîn. Ew yek ji komên diyasporaya kurdan e. Piraniya wan ji salên 1970î vir ve hatine Awistiryayê û îro ji 80.000 heta 120.000 kesan pêk tên.[2]
Dîrok
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]Gelek ji wan wek karkerên mêvan hatine vî welatî, lê di dehsalên paş de, nemaze di salên 1980î û 1990î de, hejmarek mezin a kurd ji ber çewisandinên siyasî û nakokiyên li welatên xwe penaberî Awistiryayê bûne. Piraniya koçberên kurd ji bakurê Kurdistanê ne, lê komên biçûk ên ji başûr, rojhilat û rojavaya Kurdistanê jî hene. Yên ku Iraq û Îranê hatine, ji ber sedemên aborî û siyasî ji welêt koçê Awistiryayê bûne. Piştî Şerê navxweyî yê Sûriyê di sala 2011an de, hejmareke mezin ji koçberên kurd Rojavayê Kurdistanê koçê Awistiryayê bûne.
Demografî
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]Kurdên Awistiryayê li seranserê welêt bi cih bûne ku koma herî mezin li bajarê paytext li Viyanayê dijîn. Enstîtuya çanda kurdî ya herî mezinê li Awistiryayê li Vîyanayê hatiye damezrandin. Enstîtuyên din ên ku kurd birêve dibin li bajarên wekî Graz, Linz, Sulzburg, Innsbruck, Bregenz, Klagenfurt û St. Pöltenê ne. Li aliyê saziyên biçûk ve li seranserê welêt belav bûne.
Çand û huner
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]Diyasporaya kurdên Awistiryayê ji aliyê çandî û zimanî ve cihêreng e. Devokên serdest kurmancî, soranî û zazakî ne. Ji aliyê dînî ve, piraniya wan misilmanên sunî ne, lê civatên elewî, êzdî û hejmareke kêm a xiristiyan jî hene. Di salên 1970î û 1980î de xebatên çandî bi giranî ji aliyê komeleyên xwendekaran ên wekî Kurdish Student Society in Europa (KSSE) û Association of Kurdistan Students Abroad (AKSA) ve dihatin lidarxistin. Îro gelek komele û navendên çandî yên kurdî hene, ji bo ku kevneşopî û zimanê xwe biparêzin. Wek mînak, perwerdeya bi zimanê kurdî li Viyanayê ji sala 2004an vir ve ji bo zarok û mezinên eleqedar dersên ziman û çalakiyên din dide.
Siyaset
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]Gelek kurdên Awistiryayê di warê siyasî de çalak in û di nava partiyên cuda de cih digirin, bi taybetî SPÖ û Keskan. Mînak di sala 2010an de Şenol Akkiliç ji bo Meclîsa Keskan a bajarê Viyanayê hat hilbijartin û ji sala 2013an û vir ve jina kurd Aygul Bêrîvan Aslan endama Konseya Neteweyî ya Keskan e.
Civaka kurd tevî komên etnîkî yên din, beşeke bingehîn a civaka Awistiryayê pêk tîne û rengê xwe dide di cihêrengiya çandî ya welêt.
Navdar
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]
Kurdên navdar a yekem li Awistiryayê ya sedsala 20an helbestvan Cahit Sıtkı Tarancı bû ku li Viyanayê dijî. Herwiha, fermandar û şoreşgerê kurd Ebdurehman Qasimlo di sala 1967an ji Îranê koçê Awistiryayê bûye û li bajarê Vîyanayê jiyan kiriye.
- Cahit Sıtkı Tarancı (1910 - 1956), helbestvan
- Ebdurehman Qasimlo (1930 - 1989) siyasetmedar û rêberê Rojhilata Kurdistanê
- Celîlê Celîl (jdb. 1936), nivîskar, lêkolîner, zargotinnas û dîroknasek e ku bi eslê xwe ji kurdên Ermenistanê ye.
- Tariq Aqrawi (jdb. 1942), sefîrê Iraqê, UN, OPEC, Austria, IAEA[3]
- Omer Hemdî (jdb. 1952) hunermend û wênekar
- Fuat Sanaç[4] (jdb. 1954) serokê dînî ya îslamî li Awistiryayê di navbera salên 2011 û 2016an de
- Niyazi Serdar Sarıçiftçi[5] (jdb.1961) fizîknas
- Cevdet Caner[6] (jdb.1973) karsaz
- Muhammet Akagündüz[7] (jdb.1978) futbolvan
- Alev Irmak[8] (jdb. 1980) şanoger
- Ekrem Dağ (jdb. 1980) futbolvan (Mêrdîn)
- Berîvan Aslan (jdb. 1981) siyasetmedar
- Ibrahim Olgun[9] (jdb.1987) serokê dînî ya îslamî li Awistiryayê
- Taner Ari[10] (jdb.1987) futbolvan
- Serkan Çiftçi (jdb.1989) futbolvan
- Kurdvîn Eyûb (jdb. 1990) derhêner û senarîst
- Muhammed Ildiz (jdb.1991) futbolvan
- Ilter Ayyildiz[11] (jdb.1992) futbolvan
- Jakob Baran[12] (jdb. 1992) listîkvanenkî futbolê Amerîkî
- Ibrahim Bingöl[13] (jdb.1993) futbolvan
- Mehmet Bulut (jdb.1994, Hewag) futbolvan
- Ahmed Ildiz (jdb.1996) futbolvan
- Akuma[14] (jdb.1999) rapvan
Mijarên têkildar
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]Çavkanî
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]- ^ "Kurden in Wien: Keine Angst, aber ein Unsicherheitsgefühl". DER STANDARD (bi Austrian German). Roja gihiştinê 10 nîsan 2023.
- ^ Baltaci, 21 10 2014 um 19:17 von Köksal (21 çiriya pêşîn 2014). "Gastarbeiter und Flüchtlinge: Die Kurden in Wien". Die Presse (bi almanî). Roja gihiştinê 23 kanûna paşîn 2025.
{{cite web}}: CS1 maint: numeric names: lîsteya nivîskaran (lînk) - ^ Tariq, Aqrawi. "Iraqembassy" (PDF) (bi almanî).
- ^ "derStandard.at". www.derstandard.at. Roja gihiştinê 17 kanûna pêşîn 2022.
- ^ "ScienceWatch.com - Clarivate". archive.sciencewatch.com. Roja gihiştinê 17 kanûna pêşîn 2022.
- ^ "New Europe GRI 2007 - Caner Capital". web.archive.org. 6 çiriya pêşîn 2011. Ji orîjînalê hat arşîvkirin. Roja arşîvkirinê: 6 çiriya pêşîn 2011. Roja gihiştinê 17 kanûna pêşîn 2022.
{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (lînk) - ^ Strack-Zimmermann, Benjamin. "Muhammet Akagündüz (Player)". www.national-football-teams.com (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 17 kanûna pêşîn 2022.
- ^ Dizdarevic, Emir (15 sibat 2017). "Alev Irmak im Interview: "Heimat ist, wo ich am besten scheißen kann"". The Gap (bi almanî). Roja gihiştinê 17 kanûna pêşîn 2022.
- ^ Kocina, 11 11 2018 um 19:14 von Erich (11 çiriya paşîn 2018). "Islam: Das Ende der kurzen Ära Olgun". Die Presse (bi almanî). Roja gihiştinê 17 kanûna pêşîn 2022.
{{cite web}}: CS1 maint: numeric names: lîsteya nivîskaran (lînk) - ^ "Taner Ari wechselt vom SC Magna zu Orduspor | boerse-express.com". web.archive.org. 26 tîrmeh 2011. Ji orîjînalê hat arşîvkirin. Roja arşîvkirinê: 26 tîrmeh 2011. Roja gihiştinê 17 kanûna pêşîn 2022.
{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (lînk) - ^ "Amed Sportif'de moraller bozuk". Fotomaç. Roja gihiştinê 17 kanûna pêşîn 2022.
- ^ "Mächtig viele Punkte..." football-aktuell. Roja gihiştinê 25 sibat 2023.
- ^ "Austria - İ. Bingöl - Profile with news, career statistics and history - Soccerway". int.soccerway.com. Roja gihiştinê 17 kanûna pêşîn 2022.
- ^ "Gabalier zeigt Linzer Rapper an". nachrichten.at (bi almanî). Roja gihiştinê 17 kanûna pêşîn 2022.