Dîlok

Dîlok Gaziantep
Bajarê Dîlokê
Dîlok Dîlok (Entab) Dîlok Dîlok (Bakurê Kurdistanê)
Nexşeya parêzgehê
Kargêrî
Welat	Bakurê Kurdistanê
Dûgel	Tirkiye
Parêzgeh	Entab (parêzgeh)
Serbajar	Dîlok
Demografî
Gelhe	1.931.836 (2015)
Berbelavî	260 kes/km²
Erdnîgarî
Rûerd	6.000 km²
Koordînat	37°03′55″Bk 37°23′17″Rh
Dem (UTC)	UTC+2
Agahiyên din
Malper	www.gaziantep-bld.gov.tr

Kolaneke Dîlokê

Zarokên kurd li Dîlokê, 1915

Dîlok (bi tirkî Gaziantep, kurtasî Antep) bajarekî mezin ê Bakurê Kurdistanê ye û navenda rêveberiya parêzgeha Entabê ye.

Li bakurê Kelêya Dîlokê girek heye. Taxa derûdora wî girî heta demeke nêzik bi navê Kurdepe, anko Girê Kurdan (Kürdtepe), dihat zanîn lê dewleta tirkan ew nav guhart û kir Türktepe.

Li Dîlokê hewşa heywanet a herî mezin a Tirkiyê heye û Parka Yeşilvadi heye. Parka Yeşilvadi parka tewr mezın a Tirkiyê ye.

Niha (2015) şaredarê Bajarê Mezin a Dîlokê Fatma Şahin e.

Dîrok

Keleha Dîlokê li navenda bajêr

Dêra Ermenî ya berê, 18/19 sedsal

Di Şerên Xaçperestan de, Dîlok di sala 1098an ketiye destê Siwariyên Rojava û ji wê demê ve girêdayî Mîrektiya Entakyayê ye. Di sala 1183an de Siltan Selahedînê Eyûbî bajar bin destê xwe kir. Piştî mirina wî di destpêka adara 1193an de, desthilatdariya li vê herêmê, di navbera Memlûk û Mongolan de, hat nîqaşkirin. Carinan Dîlok girêdayî mîreketiya Dulkadîr bû. Di sala 1514an de Siltanê osmanî ya Selîm I (1512–1520) Başûrê Rojhilatê Anatolyayê û bi wê re Dîlokê dagkir kir. Ji hingê ve bajar girêdayî Împeratoriya Osmanî bû: di navbera salên 1832 û 1840an de ji aliyê leşkerên waliyê Misrê Mihemed Elî Paşa ve hatiye dagirkirin. Di Şerê Cîhanê yê Yekem de, yekîneyên Brîtanî di sala 1918 de herêmê dîlokê dagir kirin; Leşkerên Fransayî li pey wan hatin heta ku di sala 1921ê de ji aliyê Şahîn Bey ve hatin derxistin. Bi Peymana Lozanê di 24ê tîrmeha 1923an de ku niha Dîlok bû beşek ji Komara Tirkiyeyê.

Li Komkujiya Dîlokê sala 2016an de di şahiya daweteke kurdî de bû ku 50  kes hatin kuştin û derdora 100 kesî zêdetir birîndar bûn.

Kronolojiya bajêr

Navê bajêr yê kevn Dolike (Doliçe) . Ibn Xurdadbeh ji pertuka xwe El-Mesalik Wel Memalik sala 893z navê Diluk bikaranîe. Piştre ji alî ereban ve navê Eyntab li bajêr hatiye danîn. Navê bajêr ji alî Tirkên ve jî sala 1928'an de wek Xazî Eyntab (Ghazi-Ayntab) / Gaziantap hatiye guhertin.

Kronolojî

Berî Îsa(zayîn)

• 1200 -600 Dema Hîtîtiyan
• 689 - 539 Dema Medîan
• 539 - 331 Dema Persan
• 331 - 323 Dema Makodoniyan
• 69 Hikûmdariya Kommegene

Piştî Îsa (zayîn)

• 72 - 395 Dema Romayiyan
• 395 - 628 Dema Sasaniyan
• 636 Dema Ereban
• 998 Dema Merwaniyan
• 1077 Dema Selçûkiyan
• 1098 Dema Xaçliyan
• 1186 Dema Eyûbian
• 1517 Dema Osmaniyan
• 1923 Dema Tirkiye

Erdnîgarî

Hewa

Avhewa parzemînî ye, havînên germ û ziwa ji hezîranê heta îlonê û zivistanên bi resbî nerm û baranbar e. Ji bo dema normal 1991-2020, germahiya navîn ya salane 16,0 e °C, bi 3.9 di Çile de Germa herî sar û di tîrmeh û tebaxê de 28,7 °C ye °C germahiya navînî ya mehane ya herî germ tê pîvandin.

Çiya

Li herêmê çiyayên bilind tunene. Çiyayê Sof yê herî bilind e (1.496 m) li herêmê. Çiyayê Duluk (1.250 m), Gureniz (1.069 m), Ganîbaba (1.100 m)

Çem û gol

Çemê Reş ji Gola Reş dertê. Deşta Îslahiyê bi ava Çemê Reş tê avdan. Çemê Efrînê ji çiyayê sofê dertê. Bi Çemê Reş re dibe yek û xwe valadikin Gola Amikê. Çemê Merzîmên jî ji çiyayê Duluk û Sam dertê. Çavkaniya çemê Nîzîpê li çiyayê Sofê li gundê Dulukê ye. Çem şaxek çemê Firatê ye.

Hesin, krom, fosfat, Kalkar û dolomît madenên herî pirin ku li herêmê ji bin erdê dertên.

Babetên heywanan

Herêm ji alî babetên teyrên kovî pir dewlemend e. Wekî din gur, hirç, xezal, berazên kovî, çeqel, keroshk û bizinên ser çiyan jî li herêmê peyde dibin.

Demografîk

Pîraniya ji kesên bajar tirk in, lê hindekariya kurd, ereb û ermenï ji mezin e.

Civakên etnîkiyên bajar:

• Kesên Tirk: (58%)
• Kesên Kurd (21%)
• Kesên Ereb (19%)
• Kesên Ermenî û ya din (2%)

Îslam li herêmê xurt e. Henefî û Elewîtî zavên teşkîl dikin.

Li herêmê ciyên zewî û tirbeyan jî hene. Hinek ciyên zewîyên ev in: Şurahbil bin Hesen (Kilîs), Şêx Mansûr û Duluk Baba.

Çand

Aşxane

Lehmecûn

Peqlewe

Pêjgeha Dîlokê ji aliyê UNESCOyê ve hat naskirin. Xwarinên herî girîng kebabên cûrbecûr û guhertoyên kufte hene (mînak. B. Îçli Kofte, Patlıcan Kebabî, Soğan Kebabî, Lahmacun ).

Fistiq beşeke girîng a gelek şîraniyan e. Peqlewe ji Dîlokê ji aliyê Yekîtiya Ewropayê ve wekî Peqleweya Dîlokê wekî navendeke erdnîgarî ya parastî hatiye qeydkirin.

Taybetmendiyên dîtinê

Dêra Ermeniyan a Dayika Xwedê, îro mizgeftek, wêneyekî dîrokî ye

Li navenda bajêr keleha serdema Selçûqiyan a li ser girê navendî heye ku ji demên kevnar ve xwedî keleh in. Li vir pêşangeheke daîmî jî heye ku xwendina fermî ya Tirkî ya Komkujiya Ermeniyan a sala 1915’an belge dike, ku li gorî wê ermeniyan wê demê êrîşî gelê Tirk kirin û têk çûn. Muzeya Arkeolojiyê ji derdora bajêr, ji Zîncîrlî, Yesemek, Arsameya li ser Nymphaeus û hinekên din dîtinan nîşan dide. Koleksiyona mezin a mozaîkên Romayî yên ji bajarê windabûyî yê Zeugma yê li ser navîna Firatê, hate veguheztin Muzexaneya Mozaîka Zeugmayê, ku di sala 2011-an de vebû û belkî mezintirîn muzeya mozaîkan a cîhanê ye.

Aborî û binesazî

Dikan

Dîlok navenda Çimko ye ku yek ji hilberînerên sereke yên materyalên avahîsaziyê û çîmentoyê ye. Cimko xwedan Sanko Holding e, konglomeratek ku malbata Konukoğlu ya desthilatdar ji pîşesaziya tekstîlê tê.

Tirafîk

Dîlok li ser beşeke rêya Hesinî ya Bexdayê ye ku piştî damezrandina Tirkiyê ji bo derbaskirina beşa xetê ya niha li Sûriyê hatiye zêdekirin.

Di depoya tramwayê de du tirimpêlên bi tîpa Pt (2007)

Bajar ji bo veguheztina xwe ya giştî pergalek trêna sivik saz kiriye. Di sala 2009 de, 17 hesinên berê yên Düwag yên binerd û tramvayê yên cureya Pt hatin kirîn, ku ji nîsana 2007an vir ve li Frankfurt am Main nehatibûn bikar anîn. Bi rêyên hesinî sewqî Dîlokê hatin kirin û nûjen kirin. Di sala 2011 de, xeta tramwayê, ku ji zanîngehê heta stasyona trênê dimeşe û dora 13 kîlometre dirêj e, hate vekirin. Di sala 2014 de ew bi 6,5 hate berfireh kirin km bakur heta Adilye. Firoke bi 28 wesayitên bi kar hanî yên bi tîpa Tramway français standard ji Fransayê hat temam kirin.

Balafirgeha Dîlokê nêzî 20 e kîlometreyan ji bajêr. Rêhewayên wekî Turkish Airlines û Pegasus Airlines bi piranî ber bi deverên navxweyî yên Tirkiyê difirin. Meqsedên li Almanyayê jî demsalî têne xizmet kirin, mînak. B. Balafirgeha Berlîn-Tegel an Balafirgeha Düsseldorfê .

Hîndarî

Li Gazîentabê Zanîngeha Dewletê ya Gazîentabê û sê zanîngehên taybet ( Zirve, Hasan Kalyoncu û Sanko ).

Cil û bergên herêmê

Jinên herêmê şalwarekî ku jê re dibêjin Çintiyan li xwe dikin. Bi ser şalwar de çakêtekî milfireh û yaxevekirî ku jê re dibêjin Fermane li xwe dikin. Entarî yên wan ji sê etegan pêk tê. Li pişta xwe kefiyeke sîm an jî qedîfe girêdidin. Keçên ciwan xavikên sipî, yên zewcandî jî tacek ku bi serde jî kefiyekê girêdidin, didin serê xwe. Jinên gundî çarşefek ku jê re dibêjin meshele didin serê xwe. Kesên çarşefa reş jî li xwe dikin hene.

Zilam şalwar li xwe dikin. Li ser şalwar jî Eba li xwe dikin. Bi ser ebayê de jî çakêtekî ku jê re dibêjin sako li xwe dikin. Li serê xwe jî kefiyên kesk dipêçin. Lapşîn û qondere pêlavên herêmê yên zilaman e.

Ciyên turîstîk, dîrokî û gerê

Bajar ji alî şînahî û Daristanên ve belengaz e. Lê ji alî dîrok ve pir dewlemend e. Kela Entabê, kela Tilbişar û Revanda ji alî gel û gerokên ve tên ser lêdan. Li herêmê mizgeftên kevn jî pir in: Şirvanî, Teke û Tehtanî hinek ji wan in.

NKF'ên Dîlok'ê

Dû NKF hene li Dîlok'ê. Vana;

• NKF'ya SankoPark'ê
• NKF'ya Forum Gaziantep'ê

Balafirgehên Dîlok'ê

• Balafirgeha Dîlok-Tilbişar'ê

Ev balafirgeha başur-rojhilatê bajarê Dîlok'ê ye. Li hinda Tilbişar'ê ye.

Zanîngeh

Li bajarê Dîlok'ê zanîngeheke dewletê û 2 zanîngehên jî weqfa hene.

Zanîngehên Dewletê

• Zanîngeha Dîlokê

Zanîngehên Weqfan

• Zanîngeha Zirve
• Zanîngeha Hasan Kalyoncu