Sipkî

Eşîra Sipkî
Agahiyên gelemperî
Hoz	Xelesinî Birîmî Masekî Torûnî Şemsîkan Manikî Sturkî Rojkî Isedizî Mîxayîlî Ûtî Kilêrî Kasorî Mamzêdî Hesiniyan Derecekî Belî Çilî Kaşaxa Kareyî Pîvazî Recevî Sahanîya Şanezera Bilkî
Esil	Kurd
Ziman	Kurmancî(serhedî) soranî
Herêmên dîrokî	Serhed Behdînan
Belavbûn	Agirî Qers Îdir Wan Mûş Erzirom Bedlîs Zaxo Dihok Êrîvan Tbîlîsî
Demografî
Gelhe	~ 500.000
Bawerî
Dîn	Îslam Êzidîtî(Şerfedin)
biguhêre

Serokeşîra Sipkî Yûsiv Beg (Koşk, Dutax), 1893

Xalis Begê Sipkî di serhildana Agiriyê de. (Ji rastê: Xalis Begê Sipkî, Îhsan Nûrî Paşa, Ferzende Beg)

Sipkiyên siwarî ku ji bo tevlî Hengên Hemîdiyeyê bin li Qerekoseyê kom bûne.(ss.19)

Sipkî yan jî sipkan, yek ji konfederasyona eşîrên kurdan e û yek ji eşîrên mezin ên Kurdistanê ye. Sipkî bi baweriya xwên berê êzîdî bûn û di sedsala 18em de ji ber komkujiyê ji herêma Şingalê belavê cihên xwe yên niha bûne. Bi taybetî li Dutax, Panos, Dîxor, Erdîş, Agirî, Milazgir, Elcewaz, Xinûs, Tekman, Tatos û li Qers, Erzirom, Wan, Îdir, Erdêxan, Bedlîs û Mûş Şirnex Sêrt Êlih Amed Mêrdîn dijîn. Li Başûrê Kurdistanê bajarên Zaxo û Dihokê dijîn, bi navê Silêvanî tên naskirin. Di nava Kurdên Anatolyê de jî gelek sipkî hene. Ên ku li van deran dijîn bûne misilman. Hinek jî li Ermenistan û Gurcistanê dijîn û êzdî ne. Helbet li Kurdistan, Qefqasya, Tirkiye û Ewropayê jî belav bûne.

Dîrok

Ji aliyê Yavûz Siltan Selîm ve di sala 1514an de eşîr ji herêma xwe hate derxistin û ji bo ewleyiya sînorên Împeratoriya Osmanî nêzikê sînorên Rûsya û Îranê re hat bicihkirin.

Di sala 1639an de bi Peymana Qesr-î Şîrînê ku di navbera tirk û farisan de hat çêkirin re sipkî bitevayî ji rêveberiya Osmaniyê re hatin hêlan.

Di navbera salên 1829 û 1854 û 1877an de şerên ku di navbera tirk û rûsan de derketin sipkî ji aliyê rûsan bûn û şer kirin. Eşîra sipkî bi eşîra heyderî ve rehet nedane Dewleta Osmanî.

Sipkî yên li bajarên din ên Kurdistanê

Amed

• Farqîn (Fêra û Huseyna)

• Pasûr (Temiran, Godernê û Cixsê)

Riha

• Curnê Reş (Heylûn, Dêjnik) (bi xwe re dibêjin Sînîkan)

Sêrt

• Şêrwan (Gelî, Gundê Kîfer)

Sipkî yên Anatolyaya Navîn

Enqere

Haymana, Çankaya, Polatlı

Qonye

Kulu, Cihanbeyli

Gundên Sipkî yên li Ermenistanê

Talîn, Êçmîazîn, Serdereb, Axbaran (Navçe)

Асланлу(Eslanlû), Асиблах(Asîblax), Зор(Zor), Аличалу(Alîçalû), Карахтин(Qerextîn), Аставлу, или Гунде Шеха(Astavlû), Кырблах(Qirbilax), Басинак(Basînek), Сойблах(Saybilax), Коджбаши(Qocbaşî), Ташушан(Taşûşan), Тярмашев(Germaşiv), Дамысхан(Demisxan), Хрбе сор(Xirbê Sor), Куч(Qûç), Хане(Xane), Гогырмас(Gogirmes), Карако(Qerequ), Гунде Ашо-Хусейн(Gundê Eşo Hisên), Бандамурад(Bendemûrad), Ташкорпи(Taşkorpî), Карахесар(Qerehesar), Чарсала(Çarsale), Омбла(Ombla), Дутах(Dutax). (Gund)

Talîn(Թալին)

Sîçanlû, Heko, Beroj, Gelto, Qibix, Zurbe, Keleşbeg, Sorîk, Tilik,

Axbaran

Çamûşvana mezin (Elegez), Pampa Kurdan, Korbilax

Cihên Sipkî yên li Gurcistanê

Tbîlîsî, Gûrya, Rustavî, Kutaisi, Telavî, Gardabani û Kobuletî. Piştî Şerê Cîhanî yê Yekem ji Ermenistanê koç kirine.

Axa û Begên eşîra Sipkî

• Yûsiv Beg
• Ebdulmecîd Begê Sipkî (bavê Xalis Begê Sipkî, gora wî li Meterê ye)
• Xalis Begê Sipkî
• Mîrza Axayê Sipkî
• Hacî Yûsiv Paşa
• Beyaz Begê Sipkî
• Emer Beg
• Polat Beg
• Elî Axa
• Evdal Axa
• Çîlan Axa
• Şikoyê Şemdîn Axa
• Şîlan Axa
• Hesen Axa
• Rizayê Kakê (rêberê ên ku çûne Ermenistanê)

Melayên navdar

• Şêx Salihî Sipkî (Kalikê Hacî Yûsiv Paşa)
• Mele Resûlê Sipkî (1829-1957, gora wî li Mûşê ye)

Kesên Girîng

• Heciyê Cindî
• Qanatê Kurdo
• Celîlê Celîl
• Emînê Evdal
• Casimê Celîl
• Cerdoyê Esed
• Fêrîkê Ûsiv
• Ezîzê Gerdenzerî
• Şekroyê Xudo
• Ordîxanê Celîl
• Gorgiyê Xudo
• Wezîrê Eşo
• Egîdê Xudo
• Rizaliyê Reşîd
• Tosinê Reşîd

Navdarên eşîra sipkî

Yek ji Pêşmerge(Fermandar)yên sereke yên serhildana Agiriyê kurê Abdulmecîd Begê, Xalis Begê Sipkî ji vê êlê ye.

Siyasetmedar

Evdilvahîd Ehmedê ji Dihokê li Parlamena Kurdistanê(Başûrê Kurdistanê) parlamenterîya Partiya Demokrat a Kurdistanê dike.

Girêdanên Derve

• Abdullah Varlı, Dîwan û jînewariya Ehmedê Xanî, Sipan Yayınları
• Mele Mahmûdê Bazîdî
• Heciyê Cindî, Hewarî