Wîkîpediya:Di dîrokê de îro/Çiriya pêşîn
Di dîrokê de îro • Arşîv
Kanûna paşîn – Sibat – Adar – Nîsan – Gulan – Hezîran – Tîrmeh – Tebax – Îlon – Çiriya pêşîn – Çiriya paşîn – Kanûna pêşîn
| << | Di dîrokê de îro ji bo çiriya pêşîna 2024an | >> | ||||
| Du | Sê | Ça | Pê | În | Şe | Ye |
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | |
| 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 |
| 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 |
| 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 |
| 28 | 29 | 30 | 31 | |||
Bûyer
- 1880 – Yekemîn karxaneya lembeya ceryanê ji aliyê Thomas Edison ve hate vekirin.
- 1896 – Kamyona yekem a bi navê „Phönix“ li bajarê Stuttgartê ji aliyê fîrmaya Daimler Motor ve tê çêkirin.
- 1949 – Komara Gel a Çînê ji aliyê Mao Zedong ve hate damezrandin.
- 1958 – NASA kete cihê NACA de (nav hate guhertin).
- 1960 – Nîjeryayê ji Keyaniya Yekbûyî serxwebûna xwe bidest xist.
- 1961 – Beşa başûr a dewleta Kamerûnê ku di bin desthilatiya Brîtanya de bû tevlî Kamerûnê bû.
- 1962 – Rojnameya Dicle-Fırat li Stenbolê derket.
- 1975 – Li Seyşelê hikûmeta navxweyî ya xweser hate avakirin.
- 1978 – Dewleta Tûvalû ji Keyaniya Yekbûyî veqetiya û bû serbixwe.
- 1994 – Dewleta Palau ji Neteweyên Yekbûyî serxwebûna xwe bi dest xist.
Jidayîkbûn
- 1924 – Jimmy Carter, 39emîn serokdewletê DYA
- 1935 – Edward Said, nivîskar û teorîsyenê wêjeyê
nîşan bide – biguherîne – dîrokê bibîne
Bûyer
._Part_of_a_water_clock_(detail).jpg)
- 1187 – Dorgirtina Orşelîmê ku ji 20ê çiriya pêşîn bi serdariya Selahedînê Eyûbî destpê kiribû, bi dawî bû û Orşelîm kete destê hêzên misilmanan.
- 1789 – George Washington, serkomarê DYA'yê guhartineka qanûna bingehîn a bi navê Rêzika Mafan ji bo pejirandinê ji dewletên xwe re şand.
- 1908 – Cemiyeta Teawun û Teraqiya Kurd li Stenbolê hate damezrandin.
- 1919 – Serokdewletê berê yê DYAyê, Woodrow Wilson felc bû.
- 1925 – Ceribandina pêşîn a sîstema televizyona dixebite ji aliyê John Logie Baird ve pêk hat.
- 1944 – Şerê cîhanî yê duyem: Naziyan serhildana Warşovayê têk bir.
- 1953 – Almanyaya Rojava ji aliyê NATO'yê ve hate pejirandin.
- 1958 – Gîneyê serxwebûna xwe îlan kir.
- 1968 – Li Meksîkê xwendekaran zanîngeh dagir kir û leşkeran têkilî bi zanîngehê kir. Di encamê de ji sedî bêhtir xwendekar mirin.
- 1990 – Komara Demokratîk a Almanyayê bi dawî bû.
Jidayîkbûn
- 1869 – Mahatma Gandî, pêşeng û avakerê dewleta Hindistanê
- 1871 – Cordell Hull, dadnas û siyasetmedarê amerîkî
Mirin
- 1973 – J. R. R. Tolkien, zimanzan, helbestvan û nivîskarê brîtanî
nîşan bide – biguherîne – dîrokê bibîne
Bûyer
- 382 – Împerator Theodosius I bi gotan re peymana aştiyê girêda û ew li Balkanê bicih kirin.
- 1932 – Dewleta Iraqê ji Brîtanya serxwebûna xwe bidest xist.
- 1952 – Brîtanyayê yekemîn ceribandina xwe ya bombeya atomê pêk anî.
- 1990 – Almanyaya Rojhilat û Almanyaya Rojava bûne yek.
- 1994 – Death Valley ya li Kalîforniyayê dibe parka neteweyî.
- 1994 – Keçika kurd a bi navê Çiğdem Özgül ji bo şermezarkirina îxaneta bavê xwe ya li dijî gelê wî, bi çeka bavê xwe yê cerdevaniyê li meydana gund xwe dikuje.
- 2008 – PKKê êrîş bir ser qereqola Bêzelê. Li gorî agahiyên dewleta tirk di encamê de 17 leşker mirin û 20 brîndar bûn. Herwiha neh gerîlayan jiyana xwe ji dest da.
Jidayîkbûn
- 1889 – Carl von Ossietzky, pasîfîst, nivîskar û rojnamevanê alman
- 1895 – Anna Freud, psîkoanalîsta keça Sigmund Freud
- 1896 – Michael Balint, psîkoanalîstê macar
- 1895 – Sergey Yesenin, helbestvanê rûs
- 1897 – Louis Aragon, nivîskarê fransî
Mirin
- 1849 – Ernst von Feuchtersleben, bijîşk , helbestvan û ronakbîrê awistriyayî
- 1929 – Gustav Stresemann, serokwezîrê împeratoriya almanî
- 1987 – Jean Anouilh, nivîskarê fransî
- 2017 – Celal Talebanî, siyasetvanê kurd (wêne)
nîşan bide – biguherîne – dîrokê bibîne
Bûyer
- 610 – Herakliyo ji Afrîka giha Stembolê; împeratorê Bîzansê têk bir û bû împerator.
- 1582 – Papa Gregor XIII biryara bikaranîna Salnameya gregorî da. Lewma li Îtalya, Poland, Portûgal û Spanya roja piştî 4ê çiriya pêşîn bû 15ê çiriya pêşîn.
- 1830 – Belgiya bi veqetandina ji Holendayê serxwebûna xwe îlan kir.
- 1853 – Împeratoriya Osmanî bi Rûsya re li Qirimê kete şer.
- 1943 – Şerê cîhanî yê duyem: Dewleta DYAyê, Giravên Salomon zemt kirin.
- 1957 – Yekîtiya Sovyetan peyka xwe ya pêşîn a bi navê Sputnik şande fezayê.
- 1965 – Hejmara yekem a rojnameya fermî, ya partiya komunîst a Kûbayê, ya bi navê Granma derket.
- 1966 – Basutoland ji Keyaniya Yekbûyî serxwebûna xwe bi dest xist û navê xwe kir Lesoto.
- 1992 – Li Kurdistana Başûr şer di navbera PDK, YNK û PKKê de pêk hat.
- 1992 – Parlamentoya Neteweyî ya Kurdistana Başûr, dewleta kurd a federe îlan kir. (nexşe)
Jidayîkbûn
- 1822 – Rutherford B. Hayes, 19'em serokdewletê DYAyê
- 1916 – Vîtalî Gînzburg, fizîknasê xwediyê Xelata Nobelê
Mirin
- 1947 – Max Planck, fizîknasê xwediyê xelata Nobelê
- 1974 – Anne Sexton, helbestvana xwediya xelata Nobelê
nîşan bide – biguherîne – dîrokê bibîne
Bûyer
- 1793 – Şoreşa Fransayê: xiristiyanî ji dewletê hate veqetandin.
- 1841 – Sirûda neteweyî ya Almanyayê, Das Lied der Deutschen, cara pêşîn li Hamburgê hate gotin.
- 1864 – Li bajarê Kolkata yê Hindistanê di encama pêkhatina sîklonekê de 60.000 mirov mirin.
- 1908 – Bulgaristanê xwe weke dewleteke serbixwe îlan kir.
- 1915 – Bulgaristan tevlî Şerê cîhanê yê yekem bû.
- 1927 – Xoybûn bi kongreya li Beyrûdê hat damezrandin.
- 1948 – Li Aşgabatê erdhej çêbû, di encamê de 110.000 mirov mirin.
- 1953 – Tirkiye, bû endamê Konseya Ewlekariyê ya NYê.
- 1962 – Koma Beatles strana xwe ya hît a pêşîn Love me do derxist.
- 1970 – Enwer Sedat, bû serokê Misirê.
- 1989 – Dalai Lama, Xelata Nobelê ya Aştiyê wergirt.
Jidayîkbûn
- 1713 – Denis Diderot, nivîskar û fîlozofê fransî
- 1887 – René Cassin, dîplomat û dadnasê fransî
- 1936 – Václav Havel, serokê Komara Çekî
Mirin
- 1880 – Jacques Offenbach, bestekarê alman (wêne)
nîşan bide – biguherîne – dîrokê bibîne
Bûyer
- 1908 – Awistriya, herêmên Bosniya û Herzegovînayê zemt kirin.
- 1939 – Şerê cîhanê yê duyem: artêşa dawî ya polonî têk çû.
- 1951 – Serokdewletê Yekîtiya Sovyetên Rûsyayê, Stalîn got em xwediyê bombeya atomê ne.
- 1966 – Firokevanê amerîkî, Michael Adams, bi firokeya xwe ya bi navê X-15 cara pêşîn firî. (wêne)
- 1973 – Di navbera Îsraêl û dewletên ereb de şerê Yom Kippur destpê kir.
- 1981 – Sêyemîn serokkomarê Misirê, Enwer Sedat, li Qahîreyê hate kuştin.
- 2000 – Serokdewletê Yûgoslavyayê, Slobodan Milošević îstifa kir.
- 2008 – Lîsteya Sor a IUCN li Barcelonayê hate weşandin û hate ragihandin ku ji çar guhandaran yek di bin metirsiya nemabûnê de ye.
- 2010 – Google TV hate damezrandin.
- 2014 – Serhildanên ji bo Kobanê dest pê kir ku wê heta 8ê mehê dewam bikira.
Jidayîkbûn
- 1846 – George Westinghouse, endezyarê amerîkî
- 1903 – Ernest Walton, fîzîknasê xwediyê Xelata Nobelê
- 1923 – Yaşar Kemal, nivîskar û romannûsê zimanê tirkî yê esilkurd
- 1931 – Riccardo Giacconi, astrofîzîknasê xwediyê Xelata Nobelê
Mirin
- 1912 – Auguste Beernaert, dadnas û siyasetmedarê belçîkî
- 2001 – Kerîm Husamî, nivîskar û siyasetmendê kurd
nîşan bide – biguherîne – dîrokê bibîne
Bûyer
- 1769 – Vebînerê îngilîz James Cook Zêlanda Nû vedît.
- 1940 – Şerê cîhanê yê duyem: Artêşên alman û îtalî, Romanya dagir kirin.
- 1949 – Komara Demokratîk a Almanyayê hate damezrandin.
- 1958 – Mele Mistefa Barzanî ji mişextiya welatê Sovyetan vegeriya Iraqê.
- 1960 – Dewleta Nîjeryayê tevlî Neteweyên Yekbûyî bû.
- 1963 – Ji ber bagera Florayê, li Haîtiyê û Komara Domînîk 7190 kes mirin.
- 1971 – Dewleta Omanê tevlî Neteweyên Yekbûyî bû.
- 1986 – Yekemîn çapa rojnameya navdar The Independent hate weşandin.
- 2001 – Dagirkirina Afxanistanê ya ji aliyê DYAyê ve destpê kir.
- 2023 – Şerê Îsraêl û Hemas bi êrîşa terorîstî ya Hemasê li dijî Îsraêlê dest pê dike.
Jidayîkbûn
- 1885 – Niels Bohr, fîzîknasê xwediyê Xelata Nobelê
- 1931 – Desmond Tutu, keşe û çalakvanê mafên mirovan
- 1952 – Vladimir Putin, serokwezîrê Rûsya
Mirin
- 1849 – Edgar Allan Poe, nivîskar û helbestvanê amerîkî
- 1896 – John Langdon Down, tûrenas û dermanfiroşê brîtanî
- 1926 – Emil Kraepelin, psîkyatrîstê alman
- 1967 – Norman Angell, nivîskar û weşangerê brîtanî
nîşan bide – biguherîne – dîrokê bibîne
Bûyer
- 1600 – San Marînoyê makezagona xwe pejirand. Herwiha ev destpêka rizgariya wê bû.
- 1860 – Di navbera Los Angeles û San Francisco de xeta telgrafê hate vekirin.
- 1939 – Şerê cîhanê yê duyem: Almanya rojavayê Polonyayê dagir kir.
- 1941 – Şerê cîhanê yê duyem: Almanya bi dagirkirina bajarê Mariupol giha Deryaya Azov.
- 1952 – Li Londonê di encama qezaya sê trênan de 112 kes mirin.
- 1962 – Dewleta Cezayirê tevlî Neteweyên Yekbûyî bû.
- 1967 – Che Guevara û zilamên wî li Bolîvyayê hatin girtin.
- 1971 – John Lennon strana xwe ya navdar Imagine derxist.
- 1998 – Xelata Nobelê ya Wêjeyê dane nivîskarê portûgalî yê bi navê José Saramago.
Jidayîkbûn
- 1832 – Bjørnstjerne Bjørnson, siyasetmedarê û helbestvanê xwediyê Xelata Nobelê
- 1895 – Juan Peron, serokê berê yê Arjentînê
Mirin
- 1992 – Willy Brandt, siyasetmedarê xwediyê Xelata Nobelê
nîşan bide – biguherîne – dîrokê bibîne
Bûyer
- 1941 – Hikûmeta Almanyayê ya wê demê li cihûyan dike ferz ku stêrka Dawid bi xwe ve bikin.
- 1957 – Tîbet, bû beşek ji Komara Gel a Çînê.
- 1962 – Komara Ûganda hate damezrandin
- 1967 – Che Guevara li Bolîvyayê hat kuştin.
- 1971 – Cezaya îdamê li Deniz Gezmiş û 17 hevalên wî hate birrîn.
- 1998 – Di encama komployeke ku bi hevkariya hêzên navneteweyî hat amadekirin, serokê giştî yê PKKê Abdullah Ocalan neçar ma ku ji Sûriyê derkeve.
Jidayîkbûn
- 1879 – Max von Laue, fîzîknasê xwediyê Xelata Nobelê
- 1890 – Kurt Lewin, psîkologê alman-amerîkî
- 1892 – Ivo Andrić, dîplomat û nivîskarê xwediyê Xelata Nobelê
- 1950 – Jody Williams, xwediyê Xelata Nobelê ya Aştiyê
Mirin
- 1806 – Benjamin Banneker, astronom, matematîknas û weşanger
- 1943 – Pieter Zeeman, fîzîknasê xwediyê xelata Nobelê
- 1956 – Şêx Mehmudê Berzencî, serokê Keyaniya Kurdistanê
- 1967 – Che Guevara, şoreşgerê arjentînî (wêne)
- 1982 – Anna Freud, psîkoanalîsta keça Sigmund Freud
nîşan bide – biguherîne – dîrokê bibîne
Bûyer
- 680 – Kurê Elî, Îmam Hiseyn li Kerbelayê hate serjêkirin.
- 1631 – Artêşeke Saksonî bajarê Pragê zemt kir.
- 1780 – Li Karayîbê di encama bagerekê de 20.000-30.000 mirov mirin.
- 1944 – Li kampa Auschwitzê 800 mitirb ji aliyê Naziyan ve hatin kuştin.
- 1970 – Fîjî, bû serbixwe.
- 1986 – Li paytexta El Salvadorê, San Salvadorê, erdhej pêk hat û di encamê de 1500 mirov mirin.
- 1997 – Kitêbxaneya Kurdî, ji aliyê Wezîra Çandê ya Swêdê, Marita Ulvskog ve hate vekirin.
- 1997 – Li Ûrûguayê balafir ket û di encamê de 70 kes mirin.
Jidayîkbûn
- 1861 – Fridtjof Nansen, ajalnas û lêkolînerê xwediyê Xelata Nobelê
- 1913 – Claude Simon, nivîskara xwediyê Xelata Nobelê
- 1930 – Harold Pinter, nivîskarê xwediyê Xelata Nobelê
- 1950 – Rezoyê Osê, nivîskar û lêkolînerê kurd
- 1963 – Hülya Avşar, hunermenda Tirkiyeyê
Mirin
- 1797 – Mary Wollstonecraft, nivîskar û parêzerê mafê jinan
nîşan bide – biguherîne – dîrokê bibîne
Bûyer
- 1138 – Erdhejeke mezin li Helebê çêbû.
- 1811 – Ferîbota bi hilmê ya pêşîn, Juliana, di navbera New York – New Jersey de dest bi ajotinê kir.
- 1910 – Theodore Roosevelt bû serokdewletê yekem ê DYA'yê ku bi balafirê firî.
- 1941 – Li Makedonyayê şerê neteweyî yê rizgariyê destpê kir.
- 1963 – Li Êlihê şaxeke neftê hate dîtin.
- 1968 – NASAyê, cara pêşîn firîna fezayê ya bi mirov bi maşîna Apollo 7 pêk anî.
Jidayîkbûn
- 1885 – François Mauriac, nivîskarê xwediyê Xelata Nobelê
- 1903 – Theodor Adorno, fîlozof, sosyolog û bestekarê Swîsreyî
Mirin
- 1919 – Karl Gjellerup, nivîskarê xwediyê Xelata Nobelê
- 1963 – Jean Cocteau, nivîskar, wênesaz û derhênerê fransî
- 2007 – Mehmed Uzun, nivîskarê kurd
- 2012 – Abdurrahman Dürre, helbestvan û nivîskarê kurd
nîşan bide – biguherîne – dîrokê bibîne
Bûyer
- B.Z. 539 – Qralê Medopersî, Kûruşê Mezin, Babîl zemt kir.
- 1164 – Piştî peymangirêdana bi serwerê xaçperestan Amalric re, Şêrko û Selahedînê Kurdî divegerine Şamê.
- 1492 – Krîstofor Kolumbus, diçe Karîbê û Bahama keşf dike, lê dibe qey ev der Asyaya başûr e.
- 1918 – Li Minnesota daristanek dişewite û di encamê de 453 kes dimirin.
- 1968 – Gîneya Rojbendî ji Spanya serxwebûna xwe bi dest xist.
- 1991 – Serokê Yekîtiya Sovyetan, Mîxaîl Gorbaçov, bi serokên din en komarên sovyetan re civiya û biryara betalkirina KGB da.
- 2006 – Xelata Nobelê ya Wêjeyê dane nivîskarê tirk Orhan Pamuk.
Jidayîkbûn
- 1896 – Eugenio Montale, nivîskarê xwediyê Xelata Nobelê
- 1935 – Luciano Pavarotti, tenorê îtalî û hunermendê operayê
Mirin
- 1924 – Anatole France, nivîskarê xwediyê Xelata Nobelê
- 1987 – Fahri Korutürk, şeşemîn serokkomarê Tirkiyeyê
- 2011 – Dennis Ritchie, zanistê komputerê yê amerîkî
nîşan bide – biguherîne – dîrokê bibîne
Bûyer
- 409 – Vandalan çiyayên Pîrenêyê derbas kirin û li Hispania derketin holê.
- 1905 – Yaneya Werzişê ya Galatasarayê (GS) hate damezrandin.
- 1923 – Enqere weke paytexta Tirkiyeyê hate hilbijartin.
- 1944 – Şerê cîhanî yê duyem: Paytexta Letonya Rîga ji aliyê Artêşa Sor ve hate rizgarkirin.
- 1970 – Fîjî tevlî Neteweyên Yekbûyî bû.
- 1996 – Rojnameya tirkî Radikal dest bi weşana xwe kir.
Jidayîkbûn
- 1927 – Turgut Özal, yek ji serokkomar û serokwezîrê Tirkiyeyê
Mirin
- 1949 – August Aichhorn, pedagog û psîkoanalîst
- 1990 – Le Duc Tho, siyasetmedarê xwediyê Xelata Nobelê
- 2003 – Bertram Brockhouse, fîzîknasê xwediyê Xelata Nobelê
nîşan bide – biguherîne – dîrokê bibîne
Bûyer
- 1913 – Li Keyaniya Yekbûyî di kaneke komirê de qeza çêbû, di encamê de 439 kes mirin.
- 1944 – Atîna ji aliyê hêzên Brîtanya ve ji destê naziyan hate rizgarkirin.
- 1964 – Xelata Nobelê ya Aştiyê dane Martin Luther King.
- 1969 – Olof Palme bû serokwezîrê Swêdê.
- 1981 – Piştî hefteya kuştina Enwer Sedat Husnî Mibarek weke serokdewletê Misirê hate hilbijartin.
- 1973 – Di hilbijartinên Tirkiye de, Deniz Baykal wekî parlamenterê CHPê yê Antalyayê tê hilbijartin.
- 1973 – Di roja pîroz a Yom Kippur de artêşên Misir û Sûrî êrîşî Îsraîl kirin.
- 1982 – Yaşar Kemal li Fransayê xelata navneteweyî Cino del Duca stend.
- 1994 – Xelata Nobelê ya Aştiyê dane Yaser Erefat, Îzhak Rabîn û Şîmon Peres.
Jidayîkbûn
- 1907 – Solomon Asch, psîkologê polonî
- 1908 – Róbert Bak, psîkoanalîstê macar
- 1911 – Le Duc Tho, siyasetmedarê xwediyê Xelata Nobelê
- 1914 – Raymond Davis, Jr., fîzîknasê xwediyê Xelata Nobelê
- 1946 – Craig Venter, biyokîmyagerê DYAyî
Mirin
- 1092 – Nizam el-Mulk, wezîrê Selçûqî
nîşan bide – biguherîne – dîrokê bibîne
Bûyer
- 1878 – Thomas Edison, şîrketa xwe ya bi navê Edison Electric Light Co vekir.
- 1934 – Mao Zedong bi 100 hezar yekîneyê xwe ve ji başûr rojhilatê Çînê ber bi bakur rojhilat ve, dest bi Meşa Mezin kir.
- 1944 – Yekem zimanê nûjen ê komputerê Fortran hate derxistin.
- 1961 – Rêxistina Efûyê ya Navneteweyî li Londonê hate damezrandin.
- 1990 – Xelata Nobelê ya Aştiyê dane serokdewletê Yekîtiya Sovyetan Mîxaîl Gorbaçov.
- 1993 – Xelata Nobelê ya Aştiyê, dane serokdewletê Afrîkaya Başûr Frederik Willem de Klerk û Nelson Mandela
Jidayîkbûn
- BZ 70 – Virgil, helbestvanê romê
- 1542 – Ekberê Mezin, împeratorê Împeratoriya Mongolî ya Hindî
- 1844 – Friedrich Nietzsche, fîlozofê alman
- 1926 – Michel Foucault fîlozofê fransî
- 1944 – David Trimble, siyasetmedarê xwediyê Xelata Nobelê
Mirin
- 1605 – Ekberê Mezin, împeratorê Împeratoriya Mongolî ya Hindî
nîşan bide – biguherîne – dîrokê bibîne
Bûyer
- 1964 – Çînê, yekem bombeya xwe ya atomê teqand û da zanîn ku ew dewleta çarem a xwedî hêza nukleer e.
- 1973 – Xelata Nobelê ya Aştiyê dane Henry Kissinger û Le Duc Tho.
- 1978 – Papa Yûhana Paulê II ê polonî weke papa hate hilbijartin.
- 1981 – Derhênerê kurd Yılmaz Güney ku ji girtîgeha Isparta bi destûr derketibû, reviya derveyî Tirkiye.
- 1994 – Xelata Nobelê ya Aştiyê, dane keşeyê afrîkî Desmond Tutu.
- 1992 – Artêşa Tirk, li Başûrê Kurdistanê herêma Heftenînê operasyon li dijî PKK da destpêkirin.
- 2002 – Dîktatorê berê yê Iraqê Sedam Huseyn, di hilbijartinê de hemû deng standin.
- 2002 – Serokdewletê DYAyê, George W. Bush, biryara şer-destpêkirin a li dijî Iraqê îmze kir.
Jidayîkbûn
- 1854 – Oscar Wilde, nivîskarê îrlendî
- 1863 – Austen Chamberlain, siyasetmedarê xwediyê Xelata Nobelê
- 1885 – Karen Horney, psîkoanalîsta alman
- 1888 – Eugene O'Neill, dramatîkerê amerîkî
- 1927 – Günter Grass, nivîskarê xwediyê Xelata Nobelê
Mirin
- 1959 – George Marshall, generalê xwediyê Xelata Nobelê
- 1988 – Muzafer Şerif, avakerê psîkolojiya komî yê esilkurd
- 2020 – Li Fransayê mamosteyê dîrokê Samuel Paty ji aliyê ciwanekî radîkal-îsilamîst yê çeçen ve li ser kolanan tê serjêkirin. Nîqaşên tund li ser qanûna kufrê û laîsîzmê dest pê dikin.
nîşan bide – biguherîne – dîrokê bibîne
Bûyer
- BZ 539 – Kûruşê Mezin dikeve ser rêya bajarê Babîlê.
- 1912 – Dewletên Bulgaristan, Yewnanistan û Serbistanê li dijî dewleta Osmaniyan ketin şer.
- 1918 – Komara Yugoslavya hate damezrandin.
- 1933 – Zanyarê alman Albert Einstein, ji Almanya reviya DYA'yê.
- 1945 – Juan Peron bû serokdewletê Arjentînê.
- 1973 – Botswana û Lesoto tevlî Neteweyên Yekbûyî bûn.
- 1973 – OPEC'ê ambargoya neftê da destpêkirin.
- 1979 – Xelata Nobelê ya Aştiyê dane Mader Teresa.
- 1989 – Li San Franciscoyê bi erdhejeke bi pileya 7,1 çêbû.
- 2003 – Li Taipei balaxaneya 101 qetî ku hate vekirin ji balaxaneya Kuala Lumpurê 50 m dirêjtir bû, lewma bû avahiya herî bilind a cîhanê.
Jidayîkbûn
Mirin
- 1849 – Frédéric Chopin, bestekarê Fransa yê esilpolon
- 2010 – Mehmet Kemal Işık ango Torî, nivîskar û lêkolînerê kurd
- 2024 – Yahya Sinwar, serokê defakto yê Hemasê, ku wekî plankerê êrîşa terorîstî ya Hemasê li dijî Îsraêlê di 7ê çiriya pêşîna 2023an de tê dîtin, ji aliyê hêzên parastina Îsraêlê ve li Xezeyê tê kuştin.
nîşan bide – biguherîne – dîrokê bibîne
Bûyer
- 1867 – DYA, Alaska ji Rûsya bi 7,2 milyon dolaran kirî û bû xwediyê wê.
- 1892 – Di navbera Chicago û New Yorkê de yekem xeta dirêj a telefonê vebû.
- 1898 – DYA bû xwediyê Porto Rîkoyê.
- 1944 – Adolf Hitler fermana damezrandina koma bargir/milîs a neteweyî ya almanan da.
- 1944 – Yekîtiya Sovyetan welatê Çekoslovakya dagir kir.
- 1991 – Azerbaycanê ji Yekîtiya Sovyetan serxwebûna xwe îlan kir.
- 1996 – Ji aliyê dadgehê ve ji bo Yaşar Kemal salek û heşt meh ceza hate birrîn.
- 2002 – Li welatê Peravê Diranfîlê piştî pevçûnên heyvekê agirbest di navbera serhildêr û hikûmetê de pêk hat.
- 2007 – Li Pakistanê di êrîşeke xwekujî ya li dijî konvoya serokwezîra berê ya Pakistanê ya esilkurd, Benazîr Butto pêk hat. Di encamê de 139 kesan jiyana xwe ji dest da û 450 kes brîndar bûn, lê tiştek ji wê nehat.
Jidayîkbûn
- 1859 – Henri Bergson, fîlozofê fransî yê xwediyê Xelata Nobelê
Mirin
- 1931 – Thomas Edison, dahênerê amerîkî
- 1955 – Jose Ortega y Gasset, fîlozofê spanî
nîşan bide – biguherîne – dîrokê bibîne
Bûyer
- 439 – Vandalan li bakurê Afrîka bajarê Kartaca dagir kirin.
- 1781 – Şerê serxwebûnê ya amerîkiyan bi serkevtina George Washington a li dijî îngilîzan gihaşte encamê.
- 1812 – Napoleon Bonaparte mecbûr ma ku ji Moskowê vekişe.
- 1912 – Dewleta Îtalya bajarê Lîbyayê Trablûs ji destê Osmaniyan bi dest xist.
- 1813 – Hezên artêşa DYAyê daketine welatê Filîpînê.
- 1951 – Hêzên artêşa îngilîz rêveberina Kanala Suweyşê bi dest xistin.
- 1962 – Yekemîn fîlmê James Bond ê bi navê "Dr. No" derket.
- 1978 – Hikûmeta girava Niûe bû xwediyê xweseriyê.
- 1813 – Mader Teresa ji aliyê Papa Yûhana Paulê II ve hate pîrozekirin.
- 2005 – Dadgehkirina Sedam Huseyn a ji bo tawanbariya qirkirina kurdên Helebceyê destpê kir.
Jidayîkbûn
- 1899 – Miguel Ángel Asturias, dîplomat û nivîskarê xwediyê Xelata Nobelê
Mirin
- 1745 – Jonathan Swift, nivîskarê îrlandî
nîşan bide – biguherîne – dîrokê bibîne
Bûyer
- 1905 – Yaneya futbolê ya Galatasaray hate damezrandin.
- 1935 – Mao Zedong û hevalên xwe ku li dijî hikûmeta neteweperest a Çînê, dest bi Meşa Mezin kiribûn (6.000 mîl) gihane encamê.
- 1941 – Şerê cîhanê yê duyem: Artêşa nazî ku Serbistan dagir kiribû li dijî sivîlên Kragujevac komkujî pêk anî.
- 1944 – Hêzên Yekîtiya Sovyetan û partîzanên Yûgoslavya, Belgrad ji destê naziyan rizgar kirin.
- 1945 – Misir, Sûrî, Iraq, Lubnan û Filîstînê li dijî cihûyan yekîtiya ereban damezrandin.
- 1970 – Li Somaliya dewleta sosyalîst hate îlan kirin.
Jidayîkbûn
- 1854 – Arthur Rimbaud, helbestvanê fransî
- 1891 – James Chadwick, fîzîknasê xwediyê Xelata Nobelê
- 1946 – Elfriede Jelinek, nivîskara xwediyê Xelata Nobelê
- 1966 – Ebu Musab el-Zarqawî, serokê berê yê Elqaîdeya Îraqê
Mirin
- 1935 – Arthur Henderson, siyasetmedarê xwediyê Xelata Nobelê
- 1984 – Paul Dirac, fîzîknasê xwediyê Xelata Nobelê
nîşan bide – biguherîne – dîrokê bibîne
Bûyer
- 1520 – Ferdinand Magellan, Tengava Macellan keşf kir.
- 1938 – Japonan bajarê Çînê Kanton dagir kirin.
- 1945 – Li Fransayê pîrekan cara pêşîn mafê dengdanê bi dest xistin.
- 1969 – Li Almanyaya federal Willy Brandt bû serokwezîr.
- 1971 – Xelata Nobelê ya Wêjeyê dane Pablo Neruda.
- 1981 – Destpêka hîmê Bendava Ataturkê ji aliyê Kenan Evren ve hate avêtin.
- 1994 – Li Sêûlê ji sedema xerabûna Pira Seongsu 32 kesan jiyana xwe ji dest da.
- 1999 – Li paytexta Çeçenistan, Grosniyê êrîşa bi moşek pêk hat. Di encamê de 110 kes mirin û 440 kes jî brîndar bû.
- 2007 – Şerê Oremarê di navbera leşkerên tirk û şervanên PKK de qewimî. 13 leşker hatin kuştin, 16 leşker brîndar bûn û 8 leşker jî dîl hatin girtin.
Jidayîkbûn
- 1833 – Alfred Nobel, kîmyager , kaşîf û karsazê Swêdî
- 1951 – Kesire Yıldırım, hevjîna berê ya Abdullah Ocalan
- 1957 – Wolfgang Ketterle, fîzîknasê alman
Mirin
- 1980 – Hans Asperger, psîkologê awistrî
nîşan bide – biguherîne – dîrokê bibîne
Bûyer
.jpg)
- 1784 – Rusyayê li girava Alaska ya bi navê Kodiak koloniyek ava kir.
- 1859 – Spanyayê li dijî Marokoyê şer da destpêkirin.
- 1927 – Nîkola Tesla şeş îcatên xwe yên nû derxistin.
- 1953 – Laosê ji Fransayê serxwebûna xwe bi dest xist.
- 1957 – Di şerê Viyetnamê de dewleta DYA windayên xwe yên pêşî dan.
- 1964 – Xelata Nobelê ya Wêjeyê dane Jean-Paul Sartre lê wî qebûl nekir.
- 1993 – Li Licêyê, fermanderê herêma Amedê, Bahtiyar Aydın, ji aliyê hêzên tirk ve hate revandin û hate kuştin . Piştî vê bûyerê rewşa awarte hate îlan kirin û derketina derve hate qedexekirin.
Jidayîkbûn
- 1688 – Nadir Şah, şahê Îranê
- 1811 – Franz Liszt, piyanîst û bestekarê macar
- 1870 – Îvan Bunîn, nivîskar û wergêrê rûsî
- 1881 – Clinton Davisson, fîzîknasê amerîkî
- 1919 – Doris Lessing, nivîskara xwediyê Xelata Nobelê
Mirin
nîşan bide – biguherîne – dîrokê bibîne
Bûyer
- 1944 – Artêşa Yekîtiya Sovyetan kete Macaristanê.
- 1972 – Li Zonguldakê di encama teqîna du kanên madenê de 20 karker mirin û 76 brîndar bûn.
- 1983 – Li Bêrûtê li dijî biryargehên aştiyê yên DYA û Fransa êrîş pêk hat. Di encamê de 241 leşkerên amerîkî û 58 leşkerên fransî mirin.
- 1994 – Gerîlaya esilalman a PKK ya bi navê Andrea Wolf ji aliyê leşkerên tirk ve dîl hate girtin û pişt re hate înfazkirin.
- 1994 – Polîsên Londonê berdevkê wê demê yê ERNK yê bi navê Kanî Yilmaz digire û diavêje girtîgehê.
- 2005 – Hiquqnas û nivîskarê kurd Kemal Seyîd Qadir li Hewlerê winda bû. Piştre hate zanîn ku di destê hêzên PDK'yê de ye.
- 2011 – Li parêzgeha Wanê, erdhejeke bi mezinahiya 7,2 çêbû. Di encamê de 605 kes mirin û 4.152 kes jî birîndar bûn.
Jidayîkbûn
- 1897 – Erebê Şemo, nîvîskarê kurd û bavê romana kurdî
- 1905 – Felix Bloch, fîzîknasê swîsrî-amerîkî
- 1960 – Randy Pausch, profesor û nivîskarê amerîkî
Mirin
- 1944 – Charles Glover Barkla, fîzîknasê xwediyê Xelata Nobelê
- 2011 – Nusrat Bhutto, siyasetmendê Pakistanê yê esilkurd
nîşan bide – biguherîne – dîrokê bibîne
Bûyer
- 1857 – Yekemîn yaneya futbolê ya bi navê Sheffield F.C. li Îngilistanê hate damezrandin.
- 1882 – Zanyarê alman Robert Koch, mîkroba êşa ziravê vedît.
- 1904 – Metroya New Yorkê vebû.
- 1912 – Di şerê Balkanê yê yekem de hêzên Serbistanê Osmanî têk birin.
- 1945 – Rêxistina Neteweyên Yekbûyî hate damezrandin.
- 1993 – Yek ji serdarên artêşa tirk ê bi navê Cem Ersever ku li dijî PKK şer dikir, kuştî hate dîtin.
- 1997 – Partiya Gel a Demokratîk (DEHAP) hate damezrandin.
Jidayîkbûn
- 1932 – Pierre-Gilles de Gennes, fîzîknasê xwediyê Xelata Nobelê
nîşan bide – biguherîne – dîrokê bibîne
Bûyer
- 1147 – Artêşa Selçûqî li Eskişehirê artêşa Xaçperestan têk bir.
- 1917 – Hêzên Lenîn serweriya tevahiya Rûsyayê xistin bin destê xwe. Ev dibê destpêka pîrozbahiya Şoreşa Çiriya Pêşîn.
- 1935 – Haîtî bager çêbû. Di encamê de ji 2000an bêhtir mirovan jiyana xwe ji dest da.
- 1936 – Adolf Hitler û Benito Mussolini yekîtiya Roma û Berlînê pêk anîn.
- 1937 – Serokwezîrê Tirkiyeyê, İsmet İnönü îstifa kir.
- 1960 – Rêveberiya Kubayê hemû kargehên amerîkî tevlî rêveberiya dewletê kirin.
- 1962 – Pênc salên girtîgehê li Nelson Mandela hatin birrîn.
- 1962 – Uganda tevlî Neteweyên Yekbûyî bû.
- 1971 – Komara Gel a Çînê tevlî Neteweyên Yekbûyî bû.
- 1991 – Leşkerên dawî yên Yûgoslavyayê ji Komara Slovenya vekişîn.
Jidayîkbûn
- 1971 – Elif Şafak, nivîskara tirk
Mirin
- 1924 – Ziya Gökalp, nivîskar û siyasetmedarê tirk
nîşan bide – biguherîne – dîrokê bibîne
Bûyer
.jpg)
- 740 – Li Konstantînopolîsê erdhejek çêbû.
- 1905 – Norwêcê ji Swêdê serxwebûna xwe îlan kir.
- 1912 – Yewnanistanê bajarê Tesalonîkiyê bi dest xist.
- 1951 – Winston Churchill bi temenê xwe yê 77'an careke din bû serokwezîrê Keyaniya Yekbûyî.
- 1961 – Li Tirkiyeyê Cemal Gürsel bû serokkomar.
- 1967 – Mihemed Reza Pehlevî xwe weke şahê Îranê û hevjîna xwe jî weke şahbanû ya Îranê îlan kir.
- 1975 – Enwer Sedat bû serokê Misirê yê yekem ê ziyareta fermî ya DYAyê kirî.
- 1982 – Yılmaz Güney ji hevwelatiya Tirkiyeyê hate derxistin.
- 1994 – Di navbera Îsraîl û Urdunê de şerê 46 salan bi dawî bû.
- 1995 – Doza Partiya Demokrasiyê (DEP) bi dawî bû. Di encamê de li Leyla Zana, Hatip Dicle, Orhan Doğan û Selîm Sadak her yek jê 15 sal, li Mahmut Alinak û Sırrı Sakık jî her yek jê 3 sal û 6 meh ceza hate birrîn.
Jidayîkbûn
- 1916 – François Mitterrand, serokdewletê Fransa
- 1919 – Mihemed Reza Pehlevî, şahê Îranê
- 1947 – Hillary Rodham Clinton, wezîre karên derve ya DYA
- 1955 – Stephen Kern Robinson, astronotê DYA'yî
nîşan bide – biguherîne – dîrokê bibîne
Bûyer
- 1275 – Roja avakirina kevneşopî ya Amsterdamê.
- 1492 – Krîstof Kolomb, Kuba keşf kir û tevlî keyaniya Spanya kir.
- 1806 – Hêzên Napolyon Bonapart bajarê Berlînê dagir kirin.
- 1924 – Li Yekîtiya Sovyetan welatê Ûzbekistan hate avakirin.
- 1953 – Brîtanya, li başûrê Awistralyayê bi navê Totem 2 ceribaneke nukleerî pêk anî.
- 1961 – Morîtanya û Mongolya tevlî Neteweyên Yekbûyî bûn.
- 1971 – Navê Zaîre li dewleta ku niha navê wê Kongoya Demokratîk hate kirin.
- 1980 – Nivîskarê kurd Medenî Ferho care duyem hate girtin û bi vê girtinê şeş sal û şeş mehan di girtîgehê de ma.
- 1995 – Letonya ji bo endamtiya Yekîtiya Ewropa serî lê da.
- 2005 – Li Fransayê piştî kuştina du ciwanên misilman protestoyên sivîl destpê kirin. Di bîst şevên dema van protestoyan de 8.973 erebe hatin şewitandin û 2.888 kes hatin binçavkirin.
Jidayîkbûn
- 1858 – Theodore Roosevelt, serokdewletê berê DYAyê
- 1844 – Klas Pontus Arnoldson, nivîskar û aştîxwazê xwediyê Xelata Nobelê
- 1914 – Dylan Thomas, helbestvanê Walesî
- 1932 – Sylvia Plath, nivîskar û helbestvana DYAyî
nîşan bide – biguherîne – dîrokê bibîne
Bûyer
- 1848 – Li Katalonyayê (Spanya) yekemîn xeta rêhesin di navbera Barcelona-Mataró de hate çêkirin.
- 1886 – Xelata Fransayê ya ji bo DYAyê Peykera Azadiyê li New Yorkê hate danîn.
- 1918 – Çekoslovakyayê ji Awistriya-Macaristanê serxwebûna xwe îlan kir.
- 1922 – Hêzên faşîst ên Benito Mussolini bajarê Romayê bi dest xistin.
- 1927 – Li Tirkiyeyê serjimara yekem pêk hat. Di encamê de hate daxuyankirin ku 13 milyon û 648 hezar û 270 hevwelatî hene.
- 1940 – Şerê cîhanê yê duyem: Îtalyayê di ser Albanyayê re Yewnanistan dagir kir.
- 1941 – Li Lîtvanyayê, naziyên alman ji 9000an bêhtir cihû li qada bajarê Kaunasê gulebaran kirin.
- 1981 – Koma muzîka heavy metalê Metallica, li San Franciscoyê hate avakirin.
- 1995 – Di encama şewata li metroya bajarê Bakûyê 289 kes mirin û 265 kes jî brîndar bûn.
Jidayîkbûn
- 1955 – Bill Gates, damezrînerê şîrketa Microsoftê
- 1957 – Ahmet Kaya, hunermendê kurd
Mirin
- 1704 – John Locke, fîlozofê îngilîz
- 1998 – Ted Hughes, helbestvan û nivîskarê îngilîz
nîşan bide – biguherîne – dîrokê bibîne
Bûyer
- B.Z. 539 – Kûruşê Mezin kete hundirê bajarê Babîlê û destûr da cihûyan ku vegerin welatê xwe, lê gelek ji wan venegerîn.
- 312 – Konstantînê Mezin piştî serkeftina xwe ya li Pira Mîlviyan kete bajarê Romayê.
- 1787 – Operaya Mozart a bi navê Don Giovanni cara pêşî li Pragê hate lidarxistin.
- 1787 – Hêzên Îsraêlê Nîvgirava Sînayê dagir kir.
- 1923 – Li Tirkiyeyê rêveberiya komarî hate îlankirin û Atatürk bû serokkomar.
- 2014 – Pêşmerge ji bo parastina Kobaniyê derbasî Rojava bûn.
Jidayîkbûn
- 1926 – Necmettin Erbakan, siyasetmedarê tirk
- 1950 – Abdullah Gül, serokkomarê yazdehem ê Tirkiyeyê
Mirin
- 1783 – Jean le Rond d'Alembert, matematîknasê fransî
nîşan bide – biguherîne – dîrokê bibîne
Bûyer
- 1905 – Aspîrîn li cîhanê cara pêşî derkete piyaseyê.
- 1918 – Li Çekoslovakyayê komarî hate îlankirin.
- 1905 – Partiya Komûnîst a Awistralyayê li Sîdney hate damezrandin.
- 1922 – Benito Mussolini bû serokwezîrê Îtalyayê.
- 1956 – Brîtanya û Fransa hişyarî da Îsraêl û Misirê ku ji Kanala Suweyşê derkevin.
- 1970 – Li Viyetnamê di encama baranên musonê de 293 kes mirin û 200.000 kes bêmal man.
- 1973 – Pira Avtengê ji aliyê serokkomarê tirk Fahri Korutürk ve hate vekirin.
- 1983 – Li Arjentînê piştî rejîma heft salan a leşkerî cara pêşî hilbijartinên demokratîk pêk hatin.
- 1983 – Li Erzerom û Qersê di encama erdhejê de 1330 kes mirin û 534 kes jî brîndar bûn.
Jidayîkbûn
- 1885 – Ezra Pound, helbestvanê amerîkan
- 1941 – Theodor W. Hänsch, fîzîknasê xwediyê Xelata Nobelê
- 1960 – Diego Maradona, futbolvanê arjentînî
Mirin
- 1910 – Jean Henry Dunant, damezrînerê Xaça Sor û xwediyê Xelata Nobelê
- 2002 – Jam Master Jay, rapvanê amerîkî
- 2012 – Arjen Arî, nivîskar û helbestvanê kurd
nîşan bide – biguherîne – dîrokê bibîne
Bûyer
- 1517 – Martin Luther, li Wittenbergê protestanî îlan kir.
- 1864 – Nevada weke dewleta 36emîn a DYAyê hate pejirandin.
- 1876 – Li Hindistanê bagereke mezin çêbû. Di encamê bêhtirî 200.000 kesî jiyana xwe ji dest da.
- 1918 – Ajansa Çapemeniyê ya Polonî bi alîkariya rojnamevanên biyanî bingeha wê tê avêtin.
- 1984 – Serokwezîra Hindistanê Indira Gandhi, ji aliyê du leşkerên parêzker ve hate kuştin. Piştî vê alozî derket û di encamê de 10.000 bawermendên sîhîzmê hatin kuştin.
- 1989 – Turgut Özal, bi 263 dengan bû serokkomarê heştem ê Tirkiyeyê.
- 1992 – Li Zanîngeha Duhokê kursa pêşî hate vekirin.
- 1996 – Balafireke Brazîlê ya bi modela Fokker 100 li bajarê Sao Paulo kete xwar. Di encamê de 98 kes mirin.
- 2000 – Li Sîngapûrê balafireke bi modela Boeing 747 kete xwar. Di encamê de 83 kesan jiyana xwe ji dest da.
Mirin
- 1984 – Indira Gandhi, yekem serokwezîra jin a Hindistanê
- 1985 – Prof. Qanadê Kurdo, pisporê zimanê kurdî
- 2007 – Erdal İnönü, siyasetmedarê tirk
- 2020 – Necmedîn Kerîm, siyasetmedarê Kurd
nîşan bide – biguherîne – dîrokê bibîne
Di dîrokê de îro • Arşîv
Kanûna paşîn – Sibat – Adar – Nîsan – Gulan – Hezîran – Tîrmeh – Tebax – Îlon – Çiriya pêşîn – Çiriya paşîn – Kanûna pêşîn